Дәріс сабағының кешені 7 страница

социализмнің теориясы мен практикасы арасындағ ы орын алғ ан терең алшақ тық ты тілге тиек етеді. Капитализмге қ арағ анда социолизм объективті тү рде тарихи дамудың жоғ арырақ сатысы еді.

Дегенмен, Н.Ә.Назарбаев ө зінің “Қ азақ станның тә уелсіз мемлекет ретінде қ алыптасуы мен дамуының стратегиясы” деген кітабында бізде орнатылатын либералдық немесе халық тық капитализмде емес, не шынайы, немесе жаң артылғ ан социолизм де емес, тек кө п укладты

нарық тық экономикасы бар, ә деттегі демократиялық қ оғ ам екенін айтады. Бірақ бұ л бағ дарлама. Оның нақ ты болмысын ө мір кө рсететін болады.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары:

Прогресс идеясы, оның алғ ы шарттары, типтері.

Ғ ылыми – техникалық прогресс.

Ә леуметтік прогрестің алғ ы шарты жә не факторлары.

/1/ 173-182 бет /2/ 186-195 бет./5/ 179-188 бет.

28-ші дә ріс.

Тақ ырып. Мә дениет жә не ө ркениет

Негізгі мақ саты: Мә дениет тарихы мен ө ркениет тарихының бірін-бір толық тырушы ұ ғ ымдар екенінін, ө ркениеттің бү гінігі кү ннің ө мір сү ру формасы екендігіне ғ ылыми талдау жасау.

Негізгі тү сініктер: мә дениет, ө ркениет, ө ркениет қ ұ рылымы, трансформация, механизм, диалог, коммуникация, футурология.

Мә дениет туралы ә ртү рлі ғ ылыми концепциялар, тұ жырымдар.

Мә дениет адам дамуының ө лшемі

Мә дениетжә не ө ркениет арақ атынасы, байланысы, зандылық тар, ерекшеліктері.

Мә дениет – философиялық ой – толғ амның аса маң азды, терең теориялық мә нді ұ ғ ымдарының бірі. Мә дениет ү ғ ымы қ оғ ам ө мірінің тү рлі салаларына байланысты жие пайданылады сонымен қ атар адамзат тарихын зерттеушілер де мә дениет мә селесін қ амтымайынша дұ рыс қ айымдаулар жасай алмайтынын ескерте кету керек.

Кө пшілікке арналғ а ә дебиетте мә дениет мә селесін рухани, кө ркемдік саласармен байланыстыра қ арау басым. Шынына келгенде, мә дениет – адам ә рекетінің, саналы қ ызметінің кө рінісі олай болса оғ ан рухани да материалдық та жетістіктер жатады.

Материалдық ө ндіріс рухани ө мір сияқ ты бір қ алыпта қ ала бермейді ө діріс қ ажеті оның дамуын, жаң аша қ алыптасуын туғ ызады оны кү рделі ете тү седі.

Материалдық мә дениет қ ұ рамына ең бек қ ұ ралдарымен қ атар барлық қ олмен, ақ ылмен ө нделген ең бек заттары жатады. Олардың мазмұ ны мен тү рі мә дениеттің даму сатысын кө рсетеді. Сондық тан, мә дениеттегі қ азіргі

бардың, болашақ тың сабақ тастық байланысын тани білу қ ажет.

Мә дениет негізі – ең бек. Ең бек неғ ү рлым кү рделі болғ ан сайын, мә дениетте жаң а сипат алып отырады. Алғ ашқ ы ең бек бө лінісінен қ азіргі кезең ге дейін ең бек материалдық ө ндіріс мә дениетін жетілдірудің негізі болып келеді. Мә дениат адамсыз жасалмайды. Адам дамуы мә дениетке байланысты. Тек осы ө зара тә уелдікті анық тай алғ анда ғ ана мә дениеттің адамзат тарихында, адам ө мірінде алатын орын тү сінуге болады.

Мә дениет тарихи процестермен ү штасып жасады, сол тарихи процестердің тікелей туындысы болып табылады. Сонымен бірге мә дениеттің бір ерекшелігі оның ө з бойындағ ы сабақ тастық ты терең сақ тай білуінде. Мә дениеттң тү сіне ү шін тарихи дә уірді білу, оның ө ндірістік қ атынастары қ андай болғ аны анық тау, ө мір салты, рухани дү ниесі қ андай ерекшеліктерімен анық талатынын ажырата білу керек.

Ө ткен уақ ыт мә дениеті – халық тық мұ ра ол адамның ө зі оның ө ткен жолы, болашағ ының сатысы, сондық тан бұ рынғ ы мә дениет туындыларын қ азіргі сана дә режесі негізінде, қ оғ амның осы заманғ ы қ алпына сә йкес бағ алау диалектикалық ойлауды қ ажет етеді.

Мә дениет қ андай тұ р алса да адамдық мазмұ нда болады. Мә дениеттегі адам қ ызметі ө зінің субъективті мазмұ ны мен анық талады. Мә дениеттің ерекшелігі сол – ол тек объективті шындық тұ рі ғ ана емес, шығ у тегі жағ ынан алғ андағ оның объективті мазмұ нынан. Мә дениеттің материалдылығ ының ө зі оның шығ у кө зі адамғ а байланыстылығ ында. Адамның ө мір сү ру ә дісімен объективтік қ ызмет негізінде ғ ана мә дениет материалдық сипат алады.

Кең мағ ынада алғ анда, мә дериет адамдардың ө ндірістік қ ызметінің барлық салаларын қ амтиды, ө йткені, ең бексіз адам тарихи процеске қ атыса алмайды. Тар мағ ынада алғ анда, мә дениет кә сібтік мамандығ ы бар адамдардың немесе кә сібтік одақ тардың қ ызметі арқ ылы баянды болады бұ л екі тұ жырым да орынды.

Адам қ ызметінің қ ажетті шартты ретінде табиғ атпен қ оғ ам адамның мә дени болмысының кө рінісі болып табылады, ө йткені тек табиғ и жә не қ оғ амдық ортада ғ ана адам ө зінің кү рделі қ асиетінің білдіре алады.

Табиғ ат пен мә дениет барлық уақ ытта бірдей пара – пар болмайды. Олардың терең мә ң гі айырмашылық тары да бар. Табиғ ат мә дениеттен бұ рын, адам керкіне, санасына тә уелсіз пайда болғ ан, ал мә дениет – адамдар қ ызметінің жемісі, олардың қ ажеттерін ө теуге негізделген.

Мә дениет субъектісі бола отырып адам ә р дайым ө з белсенділігін кө рсетіп отырады. Ол белсенділік ақ ылғ а сыйымды болса, мә дениет табиғ аттың кө ркейіп, гү лденуіне демеуші болады.

Табиғ ат пен мә дениеттің – адамның табиғ атқ а қ атысы, табиғ ат пен байланысы, табиғ и ортаны игеру ә дісі. Адамның табиғ анқ а қ атысы оның қ оғ амдық тіршілік ә дісіне негізделеді. Осыдан келіп адамның мә дени дең гейін анық тау керек. Табиғ аттағ ы бары молая тү сіп, азды аялай білу адам мә дениенінің даму денгейін кө рсетеді.

Мә дениеттің мазмұ ндылығ ы рухани арақ атынастан айқ ын кө рінеді, ө йткені адам санасының мә дени – тарихи тү рінің негізі философиялық дү ниетаным болып табылады. Мә дениетпен ө ркениеттілік тарихта ұ дайы қ атар жү ріп келеді. Мә дени кө рсеткіш неғ ұ рлым жоғ ары болғ ан сайын, адам еркіндігі де соғ ұ рлым арта тү седі. Ө ркениеттіліктің ө ндірістік дамытпай тұ руы мү мкін емес, ө ндірісті дамыту дегеніміз жаң а материалдық жә не рухани қ азыналар жасау болып табылады, ал мұ ның ө зі кү рделі қ оғ амдық қ атынастарды қ амтиды.

Сонымен бірге ө ркениеттілік пен мә дениеттің ө зара байланысының сипаты қ оғ ам қ ұ рылысына қ арай ө згеріп отыратының да айту қ ажет. Антагонистік қ оғ амдарда олар жолында қ иын терең қ айшылық тар болады.

Мә дениет мә селесінің маң ызды буындарының ішінде жеке адам мен мә дениет арақ атынасы ерекше рө л атқ арады. Жеке адам мә дениеттің субъектісіде, объектісіде болып табылады.

Бұ л екі ұ ғ ым бір – біріне ө те жақ ын. Бірақ бір емес. Мә дениет-адам баласының ақ ылымен, қ олымен жабайы табиғ аттан бө ліп алып ө ндеген заты, қ ұ былыс. Оның екі тұ рі бар: бірі – материалдық жасанды дү ние, екіншісі – рухани дү ние. Біріншісіне – ү й, ө ндіріс, киім – кешек, т.б. екіншісіне – қ исса, ертек, ө лең жыр, діни ғ ылыми ұ ғ ымдар, т.б. жатады. Ө ркениеттілік деген термин ү ш тү рлі мағ ынада қ олданылады. Кең кө лемді алғ анда – алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыстан таптық қ оғ амғ а кө шу, одан тарлау мағ ынасында - ә рбір елдің ө з алдына даму ерекшеліктері, айталық, Ү нді ө ркениет, Вавилон ө ркениеті, т.б.

Жоғ ары дамығ ан кү рделі техника да, ғ ылыми табыстар да ә р тү рлі мақ сатқ а қ олданылуы мү мкін. Ө ркениеттілікке оларды тек қ оғ амдық прогреске қ ызмет еккізу жатады. Мә селен АҚ Ш – озық дамығ ан капиталистік ел.

Мә дениет пен қ оғ ам ө зара тікелей байланысты. Қ оғ амның даму сатысы ө зіне келетін мә дениет дең гейімен сипатталады, мә дениет қ оғ ам жағ дайына тә уелді. Кейде мә дениетті қ оғ амның белгілі бір тармағ ын ғ ана қ амтитын қ ұ былыс ретінде – сипаттау да кездеседі. Бұ л пікірдің дұ рыс жақ тары бар.

Дү ниежү зілік мә дениеттің даму – мә дениетінің бә р сатыда екінші сатығ а кө терілуі, ол қ оғ амдық экономикалық формациялар ауысуымен

анық талатын процесс, яғ ни мә дениеттің мазмұ ны қ оғ амдағ ы ө згерістерге тә уелдә болады.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары:

Мә дениет болашақ ты танудың жолы.

Мә дениет жә не ө ркениет ұ ғ ымы.

Мә дениет жә не руханият.

/1/ 183-192 бет /2/ 196-205 бет./3/ 17-50 бет.

29-шы дә ріс.

Тақ ырып. Қ ұ ндылық тар жә не олардың қ оғ аммен

мен адам ө міріндеге рө лі.

Негізгі мақ саты: Қ ұ ндылық тардың қ оғ амдығ ы орны мен рө лі, олардың адамдар дағ дарыстарынан алып шығ атын рухани кү ші туралы тү сініктеме жасау.

Негізгі тү сініктер: қ ұ ндылық, аксиология, гуманистік дә стү р, адам, тұ лғ а, мә н, тарихи формалар.

Қ ұ ндылық тар жү йесі туралы тү сінік.

Адам жә не қ оғ ам ө міріндегі идеалдар, нормалар, заң дылық тар логикасы мә ні болу шарт.

Қ оғ амның болашағ ы ү шін белгілі бір қ ұ ндылық тар жү йесі, принциптерінің қ алануы тиіс.

Қ ұ ндылық тардың табиғ аты жә не олардың қ оғ амдық ө мірдегі рө лі туралы мә селе кө птеген осығ ан дейінгі қ арастырылғ ан адам мен қ оғ ам, мә дениет пен ө ркениет, табиғ ат пен қ оғ ам арасындағ ы қ арым – қ атынастар жә не басқ а проблемалармен тікелей байланысты.

«Қ ұ ндылық» философиялық жә не социологиялық ә дебиетте белгілі бір болмыс қ ұ былыстарының адами, ә леуметтік жә не мә дени мағ ынасын кө рсету ү шін кең тү рде қ олданылатын термин. Тиісті қ ұ былыстарды бағ алау ә рекетін (процедурасын) іске асырудың тә сілдері мен белгілері (критерийлері) қ оғ амдық сана мен мә дениетке адамның қ ызметінің нысаналарын кө рсететін «субъектілік қ ұ ндылық тар» (нұ сқ аулар жә не бағ алар, бұ йрық тар(императивтер) жә не тиым салулар, мақ саттар жә не жобалар) ретінде байқ алады. Сө йтіп, «заттық» жә не «субъектілік» қ ұ ндылық тар, қ алай болғ анда да, адамның дү ниемен қ ұ ндылық тұ рғ ысынан қ арым – қ атынасының екі жағ ы (полюсі) сияқ танып кө рінеді.

Адам ә рекетінің қ ұ былысындағ ы қ ұ ндылық тар аспектілері жеке тұ лғ аны сияқ танып кө рінеді.

Адам ә рекетінің қ ұ былысындағ ы қ ұ ндылық тар аспектілері жеке тұ лғ аның танымдық жә не жігер сапаларымен тікелей байланысты; қ ұ ндылық категорияларының ө здерінде білім нысаналарының, тү рліше қ оғ амдық топтардың жә не жеке тұ лғ алардың мү дделері мен танып – ұ нату шекаралары байқ алып тұ рады.

Диалектикалық материализм ө мірдің қ ұ ндылығ ын, адам мұ раттары мен нормаларының тарихилығ ын жә не қ оғ амдық – практикалық мә нен, оларды тануғ а болатындығ ын атап кө рсетеді. Адамзаттың бай прогессивті мұ раларын, қ ұ ндылық тарын игерген жеке тұ лғ алардың мү дделері мен нормаларының тарихилығ ын жә не қ оғ амдық – практикалық мә нін, оларды тануғ а болатындығ ын атап кө рсетеді. Адамзаттың бай прогрессивті мұ раларын, қ ұ ндылық тарын игерген жеке адам да, бірлестіктер де кө здеген мақ саттарына табысты жетері сө зсіз. Қ ұ ндылық тарғ а негізделген іс бағ ыты ү немі оң ғ а баспақ.

Индивидтің (жеке адамның, кісінің) ө мір тә жірибесімен баянды етілген қ ұ ндылық тардың бағ ыттары жеке тұ лғ аның ішкі дү ниесінің қ ұ рамды бө ліктеріне (элементтеріне) айналып, оның ә серленушілігінің бү кіл жиынтығ ы болары хақ. Ә рбір адам ү шін олар мә нді мен мағ ыналыны, мә нсіз бен мағ ынасызды ажырата білуге кө мектеседі.

Қ ұ ндылық нысаналарының негізгі мазмұ ны адамның саяси, философиялық (дү ние танымдық), қ ұ қ ық тылық сенімдері, терең жә не тү рақ ты қ ұ штарлық тарды, жұ ріс – тұ рыс бет алысының қ ұ лық тық принциптері негізінде қ ұ ралады. Сондық тан, кез – келген қ оғ амда жеке тұ лғ аның қ ұ ндылық тық бағ ыттары субъектінің мақ саттылық пен ә сер ету, тә рбиелеу объектісі болады.

Қ ұ ндылық қ ұ рылымдары қ оғ амның тарихи даму процесінде қ алыптасып жә не қ згерістерге отырады. Бұ л жай адам ө мірінің тұ рліше ө рістеріндегі ө згерістерге байланысты, оның уақ ытты қ арқ ыны (масштабы) ә леуметтік саяси жә не басқ а ө згерістердің қ арқ ынына сай келмейді. Мысалы, антика заманының эстетикалық қ ұ ндылық тары ө з мә нін оны туғ ызғ ан ө ркениеттің (цивилизацияның) қ ұ лауынан кейін де жоғ алттқ ан жоқ; бастауын антикалық жә не эллиндік мә дениеттерден алғ ан европалық ағ артушылық тың гуманистік жә не демократиялық мұ раттарының ық палының қ аншалық ты ұ зақ уақ ытқ а созылғ аны да белгілі. Диалектикалық материалистік философия оларды қ арастыра отырып, ә рдайым тү рліше субьектілер ү шін жалпы мә нге ие болғ андарын ғ ана талқ ығ а салады.

Қ ұ ндылық нысаналарының дамуы жеке тү лғ аның дамуының белгісі, ол оның ә леуметтік ө лшемінің кө рсеткіші. Бұ л – индивидтің санасы мен сана сезімінің арасындағ ы байланыстың тууына ық пал ететін, сыртқ ы жә не ішкі дү ниені қ абылдаушы призмасы, ө мірдің мә ні туралы мә селені шешу ү шін психологиялық негіз.

Қ ұ ндылық тық нысаналардың тұ рақ ты жә не қ айшылық сыз ьқ осындысы жеке тұ лғ аның бойында мінездің бір қ алыптылығ ы, сенімділік, белгілі бір принциптер мен мұ раттарғ а (идеяларғ а)берілгендік, сол мұ раттармен қ ұ ндылық тар ү шін жігерлік кү ш жү мсауғ а қ абілет, ө мір позитцисының беленділігі, мақ сатқ а жетудегі қ ажырлылық сяқ ты сапаларды қ алыптастыруғ а жағ дай туғ ызады.

Қ ұ ндылық нысаналары бұ қ аралық кө пшілік санағ а себепті (дә лелді) ісер етеді. Осығ ан байланысты қ ұ ндылық тарды ең бек, отбасы (семя), білім ғ ылым, искуства жә не басқ а бақ тарғ а бө луге болады.

Бұ ндағ ы қ ұ ндылық ретіндегі проблемасы айрық ша қ арастыруды қ ажет етеді. Объективті тұ рде ең бектің ә леуметтік маң ызы қ оғ ам тарихында ә р -дайым аса жоғ ары болды. Алайда, біздің заманымызғ а дейін ө з жалғ асын тауып, ө мір сұ ріп келе жатқ ан «Ең бекті шеттету» деп аталғ ан келең сіз қ ұ былыс субъект ү шін ең бектін бағ асын тө мендетуде бұ л жағ дай кейде тіпті

кейбір адамдарды ең бектен бас тартуғ а дейін апаруда. Ө ндірістік қ атынастармен ө ндіріс кү штері қ оғ амдық инвидтердің дамуының тү рлі – тү рлі жақ тардың сипаттайтын болғ андық тан ә р бір қ оғ ам адам ө міріне, оның азаматтық жә не адамгершілік қ ұ ндылық тарына, еркіндігіне жә не сонымен қ атар, ұ лттық мә дениеттің табыстарына баса назар аударуғ а тиіс. Бұ л ә леуметтік қ ұ ндылық тардың дамуы, жасыратыны жоқ, кейбір қ оғ амдағ ы саяси қ атынастарғ а да байланысты.

Қ ұ ндылық нысаналары оқ у орындарында білім алу барысында ө зінен - ө зі қ алыптасады деп есептеуге болмайды. Қ ұ ндылық бағ ыттарының қ алыптасуы тиісті сана - сезімді тә рбиелеп, адамның эмоциялдық ө рісін дамытқ ан кезде ғ ана іске аспақ.

Қ ұ ндылық тар проблемасын зерттейтін ілім аксиология (ахіа – қ ұ ндылық жә не logos – ілім, сө з)деп аталады. Ол – қ ұ ндылық тар теориясы болып табылады.

Аксиология қ ұ ндылық тар табиғ аы, олардың реалдық тағ ы орны жә не қ ұ ндылық ә лемінің қ ұ рылысы, немесе тү рліше қ ұ ндық тардың ө зара ә леуметтік жә не мә дени факторлармен, жеке тұ лғ аның қ ұ рылысымен байланысы туралы философиялық ілім.

Ең кең мә нінде қ ұ ндылық тар проблемасы мә дени дә стү рлер мен

қ оғ амның идеологиялық негіздерінің қ ұ нсыздану дә уірінде шарасыз пайда болды. Философия ғ ылымының дербес саласы ретінде аксиология болмыс ұ ғ ымы реальдық жә не адам қ алаулары мен ұ мтылыстарының объектісі ретіндегі қ ұ ндық тар болып екі элементке бө лінгенде пайда болады...

Антикалық жіне орта ғ асырлық философияда қ ұ ндылық тар (этико – эстетикалық жә нне діни) сипаттамалары реальдық тын, ақ иқ ат болмыстың ө з ұ ғ ымына кірістірілген еді.

Диалектикалық – материализм қ ұ ндық тарды олардың қ оғ амдық – тарихи, экономикалық жә не ә леуметтік – саяси себептіліктерімен қ оса қ арастырылады.

Қ ұ ндылық объективті қ ұ былыстарды, немесе олардың қ асиеттерін жә не адамдар ү шін, отбасы, ү лт ү шін бағ а жетпес қ ұ ндылық тар. Бірден – бір объективті ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық – адамзат тарихында ә лі де болса жаппай мойындаушылық сипат алмаса да, бұ л адам ө мірінің ө зі.

Бірақ, адамзат тә жірибесі белгілі бір қ оғ амдық – тарихи параметрлерде шекті жә не абсолютті болып кө зге тү сетін қ ұ ндылық тар қ ұ лық тылық белгілерін тудырады.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары:

Қ ұ ндылық орентация тү сінігі.

Діни қ ұ ндылық тар жә не оның рө лі.

Адам жә не қ оғ ам арақ атынасына қ ұ ндылық тар орны.

/1/ 193-202 бет /2/ 206-215 бет./23/ 9-40 бет.

30-шы дә ріс.

Тақ ырып. Қ азіргі тандағ ы глобалдық проблемалар жә не

ә леуметтік болжамдар.

Негізгі мақ саты: Болашақ ты бағ амдау, глобалды мә селелердің шығ у жолдарын айқ ындау ә рбір азаматтың парызы, ә лемдік тұ тастық ты сақ тау ә рбір ұ лттың борышы екендігін негіздеу.

Негізгі тү сініктер: атом қ аруы, вирустық қ ару, Ғ ТП, Ғ ТР, футуризм, нашақ орлық, жезө кшелік, ішімдікке салыну т.б.

Глобалдық проблемалар, оның ауқ ымдылығ ы зерттеуді қ ажет етуде.

Сондық тан ә леуметтік болжамдар, біз қ ай жерде тұ рмыз, қ айда бағ ытталып барамыз ө те актуальді.

Ғ ылыми техникалық революция жә не болашақ проблемалары.

Ө ткен жә не қ азіргі ө мір мен келешек бір – бірімен тамырларымен тарих тұ ң ғ иығ ына еніп кететін жә не ә лем халық тарының кө з жетерлік болашағ ына ұ мтынатын қ оғ амның алғ а басқ уның жалпы заң дылық тары арқ ылы байланысты.

Қ азіргі ө мір – бү кіл бү гінге дейінгі тарихтың қ ортындысы жә не біздің болашағ ымыздың негізі.

Болашақ, материалдық жә не рухани жағ ынан алып қ арағ анда, адамның осығ ан дейінгі бү кіл практикалық ә рекетінің қ ортындысына қ арай объективті тү рде біздің бү гінгі ө мірімізбен тығ ыз байланысты. Ол қ азіргі жә не ө ткен ө мірдің негізінде пайда болады. Ал оның қ азіргі жә не келешек ұ рпақ тарғ а қ алай болып кө рінуі, олардың танымдық ойлау қ абілеттеріне жә не шамаларына байланысты.

Нақ тылы тарихи процесс ө те кү рделі, ол алдын – ала белгіленген бағ ытпен ө рбіген де жоқ, ө рбімейді де. Ол - ә рдайым айналмалы соқ пақ.

Адамзат, ә рдайым тү рліше табиғ и жә не ә леуметтік сипаттағ ы кедергілерді жең е отырып, болашақ қ а жол салды. Ешуақ ыта кү ні бұ рын дайындалып қ ойғ ан жә не адамдарды кү тіп тұ рғ ан болашақ болғ ан емес жә не болмайды да.

Болашақ жолын қ арама – қ арсылық тардың кү ресі, біріне – бірі кереғ ар ә рекет ететін кү штердің қ ақ тығ ыстары арқ ылы жорамалдану керек.

Бұ ғ ан қ оса, XX ғ асырдың аяғ ы мен XXI ғ асырдың басы жер шары тұ рғ ындардының қ оғ амдық ө мірді демократияландыруғ а ұ мтылуымен, ә леуметтік қ ұ қ ық тарының жә не саяси бостандық тарының кең ейуімен, бұ қ ара халық кө пшілігінің рө лінің артуымен, империализмге қ арсы кү штердің ядросыз, зорлық сыз ә лем жә не экологиялық таза орта, дү ниежү зілік, саяси жә не мә дени байланыстарды кү шейту, гуманистік қ ұ ндылық тардың рө лін арттыру, ә леуметтік ә ділдік жә не тендік, ғ ылыми – техникалық жетістерінің табиғ и ресурстарды ақ ылмен пайдалануғ а жұ мсалуы, адамдардың табиғ атпен ретті (гармониялық) қ арым – қ атынасқ а (олардың біртұ тас ноосферамен қ атарласқ ан эволюциясына дейін) ұ мтылуы ү шін кү респен сипаталмақ.

Планетаның адамдары, міне, осы қ ұ ндылық тарғ а бү гіннен бастап ұ мтылуғ а тиісті. Сонда ғ ана адамзаттың лайық ты болашағ ын қ амтамасыз етуге мү мкіндік туады. Дамудың тек осы бағ ыты ғ ана прогрессивті тарихи болашақ бола алады. Бұ рынғ ы одақ тас республикалардағ ы – бү гінгі егемен тә уелсіз мемлекеттерде жү ріп жатқ ан қ айта қ ұ ру жә не жаң ғ ыру процесі бұ л бағ ыттағ ы ә рекеттерге жол ашу тиіс.

Кө з жетерлік келешектегі адамзаттың болашағ ы – бұ л қ оғ ам дамуындағ ы нақ тылы тарихи прогрестің жаң а сатыларғ а кө терілуі. Ол - ә леуметтік прогресс деп аталынатын алғ а басқ ан қ озғ алыс.

Болашақ болжап білу, ғ ылыми - ә леуметтік дамудың бағ ыттарын кү ні бұ рын айқ ындау ә рдайым біздің алдымызғ а ө скелең талаптар қ ояды.

Болашақ ты болжау, тарихтың объективті заң дылық тарын дұ рыс тү сіну жә не біздің заманымыздың елеулі проблемаларын шешетін тиімді практикалық методтары мен қ ұ ралдарын табу ү шін ө ткеннің стеоретиптері мен дә стү рлі тә жірибені негізге алғ ан жә й салихалы ақ ыл мен ой ө те жеткіліксіз.

Жалпы дү ние жү зі тарихының шең берінде ә леуметтік прогресс болатынына кү мә н жоқ. Оның кү рлілігі мен қ айшылық тарына қ арамастан, адамзат тарихынды ол ү немі адамзаттын ә леуметтік ұ йымдастырудың тө менгі формаларынан жоғ арғ ыларына ө рлеуі жағ дайында болды.

Тарих кө рсетіп отырғ андай, ә рбір нақ тылы жағ дайда бір – біріне қ арама – қ арсы тү рғ ан прогресс пен регресс кү штерінің қ ақ тығ ысуының қ андай нә тижемен аяқ талтынын міндетті тү рде кү ні бұ рын болжап, шешіп – біліп қ оюғ а болмайды. Бұ л жағ дай адамзат ө мір сү ріп тұ рғ анда ә леуметтік прогресс ү шін ө з мә нін жоюғ а тиісті емес. Дей тұ рғ анмен, адамзаттық болашақ қ а қ озғ алысы жолында кө птеген қ иыншылық тар мен кедергілердің де бар екенін айтқ ан жө н. Олардың кө бі адамдар санасынан орын алғ ан жә не жаң аша ойлауды, болашақ проблемаларын шешу ісіне жаң аша қ арауды талап етеді.