Ауа бассейнін қорғау жүйесі

Табиғ ат – бұ л ө зара тең геріліп тұ ратын кө птеген байланыстардың біртұ тас жү йесі, бұ л байланыстардың бірінің бұ зылуы табиғ аттағ ы заттар мен энергия айналымын тең геудің бұ зылуына ә келіп соғ ады.

Кө лік, энергетика жә не ө неркә сіптің дамуы табиғ аттағ ы қ алыптасқ ан айналымдардың орасан ө згерістерге ұ шырауына ә келіп соғ уда. Қ азіргі заманда, адам ә рекеті тү рлі табиғ и ресурстарды пайдалумен тығ ыз байланысты, сондық тан да қ оршағ ан ортаны қ орғ ау – адам ү шін маң ызды мә селенің бірі. Бұ л мә селенің маң ыздылығ ы Жер бетіндегі адам санының, мысалы ХХ ғ асырда 1, 5-нан 5, 5 млдр. дейін артуына, сонымен қ атар, табиғ ат ресурстарын ө ндіру мен ө ң деудің артуына байланысты. Мысалы, қ азіргі уақ ытта ә лемдік энергетика қ уаты ә рбір он екі жылда, ал ө неркә сіптік ө ндіріс кө лемі ә рбір он бес жылда екі есе ө суде. Жер қ ойнауынан жыл сайын 100 млрд. астам пайдалы қ азбалар алынып, егістіктерге 500 млн. тоннадан астам минералдық тың айтқ ыштар жә не 3 млн.тоннадан астам тү рлі улы химикаттар себіледі, ө зен суларының 13 %-ы қ олданылып, су қ оймаларына 700 млрд. м³ ө ндірістік жә не тұ рмыстық лас сулар қ ұ йылады, атмосферағ а 250 млн. тонна шаң, 200 млн. тонна СО, 100 млн. тонна SO₂, 65 млн. тонна NO_x, 50 млн. тоннадан астам кө міртегі жә не 15 млрд. тонна СО₂ шығ арылады екен. Зиянды заттардың қ оршағ ан ортағ а ә серін екі аспектіде қ арастыруғ а болады: глобальді - яғ ни, біртұ тас биосферағ а зиянды ә серін тигізетін жә не локальді – биосфераның жергілікті аумақ тарына зиянды ә серін тигізетін. Тарихта табиғ атқ а антропогенді ә серін тигізетін глобальді катострофалар болмағ анымен, локальді катострофалар болды.

Табиғ атқ а антропогенді ә серлердің артуы кө птеген экологиялық проблемаларды туғ ызуда. Ә сіресе, олардың арасында айта кететін мә селе, атмосфера мен гидросфераның кү йі.

Атмосфераны ластау кө здері: кө лік (70 %), ЖЭС жә не қ азандық тар (17 %), ө неркә сіптік мекемелер (12 %) жә не т.б. (1 %).

Атмосфера дегенімі – планетамен бірге айналатын, қ алың дығ ы 1000 км болатын планетаның газ қ абығ ы. Атмосфераның салмағ ы 5, 2*10¹⁵ тоннаны қ ұ райды. Атмосфера шартты тү рде физико-метеорологиялық қ асиеттері ә р тү рлі бірнеше зоналарғ а бө лінеді. Атмосфераның негізгі зоналары арасында «пауза» деп аталатын ө тпелі зоналар- тропопауза, стратопауза жә не мезопауза орналасады.

Біздің тіршілік ә рекетіміз тө менгі тропосферағ а байланысты.

Тропосфера – атмосфераның негізгі қ абаты, мұ нда жалпы атмосфера ауасының 75 %-ы жинақ талғ ан, турбуленнтік пен конвекция ө те дамығ ан, су буының негізгі бө лігі бұ лтқ а айналады, циклондар мен антициклондар туындайды. Тропосфера аумағ ындағ ы ауа қ ұ рамы ө згермейді, оның қ ұ рамы: N₂=78, 09%; O₂=20, 95%; Ar=0, 93%; CO₂=0, 03%, сонымен қ атар, мардымсыз мө лшерде неон, гелий, криптон, ксенон, сутегі, озон жә не су буы бар.Тропосферадағ ы ауа температурасы шамамен тең із бетінен +15 ⁰С-дан стратосферағ а шектесуінде -57⁰С-ғ а дейін, яғ ни 6, 5 ⁰С/км ө згереді.

Жер мен атмосфераның сыртқ ы энергия кө зі кү н болып саналады. Бұ л динамикалық жү йеге кү н ә серінің сипаты бойынша атмосфераны екіге бө луге болады: «жоғ арғ ы» жә не «тө менгі» аймақ. Жоғ арғ ы тропосферадан жоғ ары орналасқ ан аймақ та кү н радиациясы ә серінен фотонизация, фотодиссоциация, терістік қ ұ былу жә не т.б. процестер болып жатады. Тө менгі тропосферағ а сә йкес келетін аймақ та кү н ә серінен жер беті қ ызып, нә тижесінде атмосферада конвективті ағ ындар мен ауа турбуленттігін туғ ызатын температура, қ ысым градиенттері орын алады.

Технологиялық (жалпы кө лемнің 90 %) жә не желдету (жалпы кө лемнің 10 %) жү йелерінің шығ арыстарымен тү сетін зиянды заттар қ оршағ ан ортаны ластауда, оның ішінде ауа бассейнін жә не флора мен фаунағ а, сондай-ақ, адамның ө мір сү ру ортасына (ғ имараттар, қ ұ рылымдар жә не т.б.) зиянын тигізуде.

Қ оршағ ан ортаны, оның ішінде атмосфераны қ орғ ау мақ сатында, санитарлық бақ ылау органдары атмосферағ а шығ арылатын зиянды заттардың шекті рұ қ сат етілген концентрациясы (ПДК) мен шекті рұ қ сат етілген шығ арыстарды (ПДВ) бекітіп берді.

Шекті рұ қ сат етілген концентрация деп - зиянды заттардың қ оршағ ан ортағ а жә не адамғ а зиянын тигізбейтін, яғ ни организмде патологиялық ө згерістер, ауру немесе рефлекторлық реакциялар туғ ызбайтын мө лшерін айтады.