Газбен қамту жүйесі

Тақ ырыбы Газбен қ амту жү йелері

Дә рісте қ аралатын сұ рақ тар

1. Газбен қ амту жү йелері.

2. Ауа бассейнін қ орғ ау жү йелері

Газбен қ амту жү йесі

Газбен қ амту жү йелері дегеніміз - табиғ и немесе жасанды газды ө ндіру, оны тасымалдау, сақ тау жә не химиялық шикізат немесе отын ретінде ө неркә сіпке, коммуналдық -тұ рмыстық тұ тынушыларғ а жеткізуге арналғ ан техникалық қ ұ рылымдардың кү рделі кешені.

Басқ а отын тү рлеріне қ арағ анда газ тә різді отынның бірқ атар артық шылығ ы бар: қ ұ рғ ақ, кү лсіз жану жылулығ ы жоғ ары отын, қ ұ бырлар арқ ылы жең іл тасымалданады, жең іл тұ танады жә не ауаның аз ғ ана артық тығ ымен жана береді. Жағ у процесін механикаландыруғ а жә не автоматтандыруғ а ың ғ айлы, сондай-ақ экологиялық таза отын. Газды ө ндіру тә сіліне байланысты табиғ и жә не жасанды болып бө лінеді. Табиғ и газ тә різді отын метан (СН₄) қ атарындағ ы кө мірсітекті газдар (оның ішінде метан қ ұ рамы 95-99 %-ғ а дейін жетеді) мен одан аз мө лшерде ауыр газдардың, яғ ни этан (С₂Н₆), пропан (С₃Н₈), бутан (С₄Н₁₀), пентан (С₅Н₁₂) жә не басқ а да газдардың қ оспасы.

Метан қ атарындағ ы газдардан басқ а табиғ и газ қ ұ рамында кү кіртті сутек (H₂S), сутегі (H₂), балласт газдар – азот (N₂), жә не кө мір қ ышқ ыл газы (CO₂) болуы мү мкін. Табиғ и газдарды таза газ немесе шық ты газ кенінен жә не мұ най газы болып бө леді. Таза газ немесе шық ты газ кенінен алынғ ан табиғ и газдарда метан қ ұ рамы жоғ ары болады (85-тен 99 % дейін) жә не соғ ан сә йкес ауыр газдар аз (3-тен 7, 5 % дейін) болады. Балласт қ ұ рамы да салыстырмалы тү рде аз болады – N₂ = 1-3%; CO₂ = 0, 1 – 0, 8 %. Мұ ндай газдардың жану жылулығ ы Q_н^с = 35 ÷ 38 МДж/м³. Мұ най газдарында метан қ ұ рамы тө мендеу (38-ден 77% дейін), ал жану жылулығ ы жоғ ары ауыр газдар мұ нда кө бірек (20-дан 40 % дейін). Сондық тан, балласт қ ұ рамының жоғ ары болуына қ арамастан, мұ ндай газдардың жану жылулығ ы таза газ немесе шық ты газ кендерінің газдарына қ арағ анда жоғ ары болады - Q_н^с = 38-47 МДж/м³.

Жасанды газ тә різді отындар

Жасанды газ тә різді отындар қ атты жә не сұ йық отындарды технологиялық ө ң деуден ө ткізу барысында алынады. Шикізат пен технологиялық процестердің алуан тү рлі болуынан жасанды газ тә різді отындардың қ ұ рамы, жылу ө ндіру қ абілеті ә р тү рлі болады.

Жасанды газ тә різді отындарғ а мыналар жатады: 1) кө мірдің жер астында газдануы - Q_н^с ≈ 4, 0 МДж/м³ ; 2) домна газы - Q_н^с ≈ 4, 0 МДж/м³; 3) генератор газы - Q_н^с ≈ 5÷ 5, 6 МДж/м³; 4) кокс газы - Q_н^с ≈ 17, 0 МДж/м³; 5) мұ най газдары (крекинг газ) - Q_н^с ≈ 47, 0 МДж/м³ жә не т.б.

Коммуналды-тұ рмыстық тұ тынушыларды газбен қ амтуда ерекше орын алатын «сұ йытылғ ан газдар» - метан қ атарындағ ы кө мірсутекті газдар, қ алыпты температурада қ ысымы сә л артқ ан жағ дайда сұ йық кү йге айналады.

Сұ йытылғ ан газдардың негізгі компоненті пропан (С₃Н₈) жә не бутан (С₄Н₁₀). Тұ тынушыларды жаз кезінде газбен қ амтамасыз ету ү шін 80% бутаннан жә не 20% пропаннан тұ ратын (Q_н^с ≈ 113, 0 МДж/м³), ал қ ысты кү ндері 35% бутаннан жә не 65% пропаннан тұ ратын (Q_н^с ≈ 101, 0 МДж/м³) сұ йытылғ ан газ қ олданылады.

Газ тә різді отындардың тағ ы бір маң ызды сипаты: тұ тану температурасы (жарылу) мен концентрациялық жарылу шегі (тұ тану).

Тұ тану температурасы (жарылу) – газды ауа немесе газ бен оттегі қ оспасының ө здігінен тұ тану немесе жарылуының тө менгі температурасы (7.1-кесте).

Жанғ ыш газдар қ ұ рамында улы заттар мынадай улы қ оспалар болады: кө міртегі тотығ ы (СО); кү кіртті сутек (Н₂S); кү кіртті кө міртегі (СS₂); циан (С₂N₂); цианды сутегі (HCN); аммиак (NH₃) жә не т.б.

Жә не де жанғ ыш газдар қ ұ рамындағ ы кү кіртті сутек (Н₂S) газ жабдық тары мен газ қ ұ бырлары металын таттануғ а ұ шыратады. Жоғ ары температурада металл таттануын кө міртегі тотық тары мен цианидтер де жеделдетеді.

Кө птеген табиғ и жә не жасанды газдар иіссіз болады, бұ л олардың бө лмеде орын алуын жә не қ ұ бырлардан ағ ып шығ уын уақ ытылы анық тауды қ иындатады. Осығ ан байланысты, жанғ ыш газдарғ а арнайы жағ ымсыз ә рі ө ткір иіс беретін, физиологиялық залалсыз зат, кө бінесе меркаптан қ осылады. Жанғ ыш газдарғ а иіс беруде этилмеркаптан (С₂H₅SH) кө п қ олданылады, оның шығ ыны 1000 м³ газғ а 19, 1 см³ (16 г).