Орталықтандырудың циклдік жүйелері

ЧДЦ-66 жү йесінің диспетчерлік орталық тандыруында ТУ жә не ТС сигналдарын берудің спорадикалық тә сілі пайдаланылады, ол беруші жә не қ абылдаушы релелік-тү йіспелік аппаратураның тозбауын қ амтамасыз етеді жә не байланыс арнасының ө ткізу қ абілетіне мен кодтық аппаратураның жыл-дамдығ ына аз талаптар қ ояды. Бірақ бұ л ретте бақ ыланып отырғ ан объектілер-дің кү йінің ө згеруін анық тайтын арнайы сұ лбалық тораптар қ ажет етіледі, ТУ жә не ТС сигналдарын беру трактін ү здіксіз бақ ылау жоқ, жекелеген сигнал-дарды жоғ алту немесе оларды бұ рмалау арнайы уақ ыт шығ ындауды қ ажет етеді, кейде орны толтырылмайды. Тү йіспесіз техниканың дамуымен спора-дикалық тә сілдің артық шылық тары ө з маң ызынан айырылды. Циклдік іс-ә рекеттің кодтық жү йелері пайда болды, онда ақ парат бақ ыланып отырғ ан объектілер кү йінің ө згеруіне тә уелсіз қ айталанатын циклдермен беріледі. Диспетчерлік орталық тандыру қ ұ рылғ ыларында циклдік тә сілді пайдалану ТС сигналдарын беру кезінде орынды. Осымен байланысты циклдік бақ ылауы бар жү йелер пайда болды, онда ТС сигналын кездейсоқ жоғ алту немесе бұ рмалау бақ ылаудың келесі циклінде автоматты тү рде орны толып отырады. Сонымен қ атар, байланыстың жалпы арнасы желілік пункттерге кезекпен тіркелген бірізділікпен берілуі мү мкін, осының арқ асында байланыс арнасының пайдала-нылуын регламенттейтін, бастаушы жә не ө зге де релелерде, сонымен қ атар ТС сигналдарының таң даулы бө лігінде бақ ыланатын объектілер кү йінің ө згерген-дігін анық тайтын тораптарғ а деген қ ажеттілік ө з кү шін жояды, бұ л оларды беру уақ ытын қ ысқ артып, берілетін ақ парат кө лемін ұ лғ айтуғ а мү мкіндік береді.

Осы жү йені жетілдіру нә тижесінде диспетчерлік орталық тандырудың жаң а «Нева» жү йесі жасалды, ол қ азіргі уақ ытта КСРО жолдары желісіне кең інен енгізілуде.

«Нева» жү йесінің ө зге диспетчерлік орталық тандыру жү йелермен салыстырғ андағ ы артық шылық тары жоғ арыда аталғ андардан басқ а мыналар: қ арапайым жә не жетілген желілік тізбекті пайдалану; жолдың тармақ талғ ан учаскелері мен тораптарында пайдалану мү мкіндігі; хабар беру каналдарының пойыз қ озғ алысы кө леміне тә уелсіз жү ктелуі. «Нева» жү йесіндегі ә рбір физикалық желілік тізбек бір басқ арушы жә не ү ш хабар беруші каналдарды ұ йымдастыру ү шін қ ызмет ете алады, ал екі диспетчерлік учаскені басқ ару кезінде жиілігі жоғ ары бір телефондық кабельде тө рт хабар беру каналы ұ йымдастырылуы мү мкін. Басқ арушы каналда тө рт жиілік қ арастырылғ ан: 500; 600; 700; 800 Гц, «Нева» жү йесінде ТУ сигналын қ ұ ру ЧДЦ-66 жү йесінде ТУ сигналын қ ұ румен бірдей, бірақ осы сигналды беру уақ ыты 1, 008 с дейін азай-тылғ ан. Басқ ару бойынша жү йенің сыйымдылығ ы 1120 бұ йрық.

Хабар беру каналдарында 1025 жә не 1225 Гц (бірінші канал, қ осымша), 1625 жә не 1825 Гц (екінші канал), 2225 жә не 2425 Гц (ү шінші канал), 2825 жә не 3025 (тө ртінші канал) жиіліктер пайдаланылады. Ә рбір каналдағ ы хабар беру бұ йрық тары екі жиілікпен беріледі, біріншісі кодтық сигналдың нө ліне (пассив-ті), ал екіншісі – бірге тең (белсенді). Бұ л ЦП жә не ЛП бө лгіштерінің синхрон-ды жұ мысы арқ асында мү мкін болды, ол тұ рақ тылығ ы жоғ ары тактілік генера-торлар мен циклдік синхронизацияның арнайы сигналдарымен қ амтамасыз етіледі.

Бақ ыланатын объектілер 20 объектіден тұ ратын топтарғ а бө лінген. Ә рбір хабар беру каналында 23 топқ а бө лінген 460 объект қ адағ аланады. Бақ ылау циклының толық ұ зақ тығ ы 5, 376 с. Ә рбір топ объектілерінің кү йі туралы ақ парат ә рқ айсысының ұ зақ тығ ы 8 мс 22 импульс арқ ылы беріледі, олардың біріншісі – бастапқ ы, 2-ден 21-ге дейінгілері – ақ параттық, 22 – ақ ырғ ы. Бастап-қ ы жә не ақ ырғ ы импульстер ә рқ ашан белсенді жиіліктермен беріледі. Ақ парат-тың топтық блоктары арасында ұ зақ тығ ы 48 мс интервал бар. Жү йенің хабар беру бойынша максимум сыйымдылығ ы бір канал болғ ан жағ дайда 460 объект, екі канал жағ дайында 920 объект, ү ш канал болғ анда 1380 объект.

Бақ ылаудың ә рбір циклінің басы ЦП-дан желіге ТУ каналы бойынша ЦС циклдік синхрондаудың ТУ импульсін жіберумен сипатталады, бір уақ ытта барлық ЛП-да циклді (кө ршілес екі ЦС импульстері арасындағ ы уақ ыт) ә рқ ай-сысының ұ зақ тығ ы 224 мс 24 интервалғ а бө летін уақ ытты нү ктелік есептеу қ ұ рылғ ылары іске қ осылады (34, а-сурет). Ә рбір интервалда 23 топтың біріндегі объектілердің кү йі туралы ТС сигналы беріледі. Соң ғ ы, 24 интервал, ЦС импульсін береді, ол ұ зақ тығ ы 64 мс ТУ каналындағ ы f_4у жиілігін fз_у жиілігіне ауыстыру арқ ылы беріледі.

ТС сигналда (34, б-сурет) ә рқ айсысының ұ зақ тығ ы 8 мс 22 жиіліктік импульс бар. ТУ сигналы (34, в-сурет) 19 импульстен тұ рады: ұ зақ тығ ы 144 мс нө лдік импульс f_2у жиілігінде беріледі; ЛП таң дау алты импульсі, топты таң дау ү ш импульсі; сегіз ақ параттық импульстер жә не топты таң дау ү шін пайдаланы-латын ақ ырғ ы, аяқ таушы импульс. 1-ден 18-ге дейінгі импульстердің ұ зақ тығ ы 48 мс.

«Нева» жү йесінің ортаң ғ ы посты қ ұ рылғ ылары (34-сурет) екі типті стативтерде орналастырылғ ан: Щ «Нева» - желілік тізбек аппаратурасы мен ТУ каналының кодтық қ ұ рылғ ылары; 2Ц «Нева» - ТС бір каналының кодтық аппаратурасы. Желілік пункттерде «Нева» Л типті бір статив орнатылады.

ТУ бұ йрығ ын жіберу ү шін диспетчер пульт-манипулятордағ ы қ ажетті батырмаларды басады жә не ол Г релесін қ осатын ГН теру релелерінде тіркеледі. Бұ л ретте ЦС импульсін беру тоқ татылады жә не орталық шифраторғ а ОШР такт импульстері тү седі. ОШР-ғ а ГН теру релелері кү йімен сә йкес басқ арушы бұ йрық генерацияланады. БДС блоктары айналмалы тізбектердің пайда болу ық тималдылығ ын жояды. Модуляторда М кодтық сигналдың тұ рақ ты ток импульстері жиіліктік импульстерге тү рленеді, олар Ф фильтрі арқ ылы желіге жетеді.

34-сурет - «Нева» жү йесінде ТУ жә не ТС сигналдарын қ ұ ру

ЛП желілік пунктінде жиіліктік сигналдар желілік трансформатор 1ЛТр арқ ылы ө тіп, желілік кү шейткіште ЖК кү шейеді жә не демодуляторда Ж ДМ тұ рақ ты ток импульстеріне тү рленеді. ТУ сигналдары ЛДШ релелік сұ лбасы, РР бө лгіші мен 1ИГ-5ИГ таң дау релелерінің кө мегімен дешифрленеді, нә тиже-сінде объектілердің сол тобының 1ГУ-7ГУ топтық таң дау релелерінің бірі қ озады.

ТУ сигналдары ЛДШ реле сұ лбасы, РР бө лгіші мен 1ИГ-5ИГ таң даулы релелер кө мегімен айырылып оқ ылады, осының нә тижесінде бұ йрық арналғ ан объектілер тобының 1ГУ-7ГУ топтық таң даулы релелердің бірі мен бұ йрық тың мә нін анық тайтын тіркеуші 1Р-8Р релелерінің бірі қ озады. Осы релелер арқ ылы қ абылданғ ан бұ йрық ты орындайтын қ ажетті басқ арушы реле У қ осылады.

35-сурет - «Нева» жү йесінің қ ұ рылымдық сұ лбасы

«Луч» жү йесін диспетчерлік орталық тандыру – ТС сигналдарын циклдік тә сілмен беретін кодтық жү йелерді ә рі қ арай жетілдіру нә тижесі. «Луч» жү йесінің «Нева» жү йесінің диспетчерлік орталық тандырудан негізгі айырма-шылық тары сенімді кремний транзисторларында тү йіспесіз аппаратура қ ұ ру; ТУ каналында қ атыстың фазалық манипуляциялы бір тасымалдаушы жиілікті пайдалану; жү йе сыйымдылығ ын басқ арушы жә не хабарлаушы бұ йрық тар саны бойынша арттыру; жү йенің бұ рмаланулардан қ орғ анысын жоғ арылату; пойыз-дар қ озғ алысының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етумен байланысты жауапкерші-лікті бұ йрық тарды беру мү мкіндігі. Сонымен қ атар «Луч» жү йесінде релелер саны азайтылғ ан, жә не ЖП-да ТУ сигналын қ абылдау кезінде бір рет іске қ осылатын релелер ғ ана сақ талғ ан. Жү йенің бұ рмаланудан қ орғ алуын арттыру басқ арушы бұ йрық тағ ы кодтық қ ашық тық ты тө ртке дейін ұ лғ айтып жә не ә рбір аралық кү шейту пунктінде ТУ сигналын қ айта қ абылдау мү мкіндігімен қ ол жеткізіледі.

«Луч» жү йесінің ТУ каналында қ атыстық фазалық манипуляциясы Қ ФМ 120° бір тасымалдаушы 500 Гц жиілік пайдаланылады, жә не 120° тасымал-даушы жиілік фазасының жылжуы сағ ат тілі бойынша белсенді белгі (логика-лық бірлік), ал фазаның сағ ат тіліне қ арсы жылжуы – пассивті ретінде қ абылданғ ан (логикалық нө л). Осының арқ асында ТУ каналы 400-600 Гц жолақ ты иеленеді, бұ л жиілігі 1025 жә не 1225 Гц тө ртінші ТС каналын пайдалануғ а мү мкіндік береді, яғ ни хабар бойынша толық хабар беру циклін беру уақ ыты 5, 376 с болғ ан уақ ытта жү йе сыйымдылығ ын 1840 объектіге дейін арттыру.

«Луч» жү йесі 32 желілік пункттерде 16 топ объектілерін басқ аруғ а мү мкіндік береді, жә не ә рбір пунктте 210 бұ йрық қ абылдануы мү мкін, яғ ни басқ ару бойынша жү йенің жалпы сыйымдылығ ы 6720 бұ йрық, ол екі диспетчерлік учаскені басқ ару ү шін ЦП аппаратурасының бір жинағ ын пайдалануғ а мү мкіндік береді.

ТУ сигналын беру уақ ыты 0, 48 с, ә рбір импульс ұ зақ тығ ы 16 мс. Циклдік синхронизация сигналы белсенді сапалы ә рқ айсысының ұ зақ тығ ы 16 мс тө рт импульстен тұ рады. ТУ немес ЦС сигналы қ абылданғ аннан кейін ЛП-да тағ ы 34 мс ТУ каналындағ ы фазаның ө згермегендігі тексеріледі.