Сублимация 5 страница

5. Хулиган. Ө зінің агрессивті, қ атты кө рсетеді. Басқ аларды қ орқ ыш арқ ылы басқ арады. Тү рлері: гангстер, қ орлаушы, тіл тигізуші т.б.

6. Жақ сы бала.Қ амқ орлық, сү йіспеншілік, зейінділікті кө терің кі ұ стайды. Ол жақ сылық пен женеді: Тү рлері: жарамсақ, жасампаз т.б.

7. Сот. Ол ешкімге сенбейді, кө пке дейін кешірмейді, бағ а беруші, кек алушы т.б. басқ аларды сө гуге тырысады, яғ ни ұ ят қ ылушы.

8. Қ амқ оршы.Ол кө мек беруге дайын, қ ателікті жалдам кешіреді, басқ а адамғ а қ амқ ор болуғ а дайын. Тү рлері: жұ батушы, қ амқ оршы, кө мекші.

Психолог манипулятордық позициясын коре тұ ра, онымен қ арым-қ атынас жасауғ а тырысу қ ажет. Ол ө зінің «мен» концепциясын қ олданады. Егер ол ө з позициясын ө згерте алмаса, онда ол мамандалғ ан психолог қ арым-қ атынас жасауғ а жол табады.

Қ ортындылай келе жеке кең ес берудің маң ыздылығ ы адамның психикалық дамуынаң жә не психологиялық денсаулыгының жағ дайын тү сіну болып табылады.

№19 дә ріс

Тақ ырып: Психологиялық тү зету жұ мысының тү рлері

1. Психологиялық тү зету жұ мысының бағ дарламалары

2.Психологиялық тү зету жұ мысын жү ргізетін психологқ а қ ойылатын алаптар

3.Психологиялық тү зету жұ мысының кезң дері, тү рлері мен ә дісте

Психологиялық тү зету жұ мыстарының маң ызы

Психологиялық тү зету жұ мыстары – педагог – психолог қ ызметіндегі маң ызды жә не жауапты бағ ыт болып табылады. Ол оларды ө згерту мақ сатында адамның ішкі ә лемнің дискретті сипаттамаларына қ исынды ә сер етуді кө здейді.

Психокоррекция – бұ л психикалық дені сау адамның кемшіліктерін тү зету ү шін психологтар қ олданатын, психологиялық ә дістер жиынтығ ы (Р.С.Немов). Психопат тұ лғ а мен интеллектуалды дамуында ауытқ ушылығ ы бар балалар мен жасө спірімдерге психотерапия жү ргізуге болмайды, оларғ а қ атысты психокоррекция дамуының аномалиясы пайдаланылады. Психологиялық кө мектің бұ л тү рі арнайы психология, психопатология жә не коррекциялық педагогиканың дамуымен жанданады. Коррекция қ алыпты жә не қ алыпсыз болып бө лінеді. Біріншісі психолог арқ ылы, екіншісі патопсихолог, дефектолог, психоневролог, психиатр арқ ылы жү зеге асырылады.

Білім беру мекемелеріндегі психологиялық тү зету жұ мыстары педагогикалық – психологиялық маң ызды ә сер етіп, баланың дамуындағ ы ақ аулар мен ауытқ ушылық тардың тү зетуді немесе алдын алады. Ол ө зара байланысты екі формада жү зеге асырылады: симптоматикалық, жеке нақ ты бір ауытқ уларғ а бағ ытталғ ан, жә не этимологиялық, осы ауытқ у кө здері мен себептеріне бағ ытталады.

Тү зету жұ мыстары қ арапайым шеберлік жә не оқ у жаттығ улары сияқ ты, психологиялық қ ызметін жетілдіруге арналғ ан жеке тапсырмалар сияқ ты ө ткізілмеуі тиіс, керісінше, баланың ажырамас маң ызды бір қ ызметі ретінде, оның кү нделікті ө мірлік қ арым – қ атынасында органикалық жү йесіне сай келуі керек (Т.В.Бурменская, О.А.Карабанова, А.Г.Лидерс).

Психокоррекциялық жұ мыс қ анша жерден ә ртү рлі этиологияның дамуындағ ы ауытқ уларды тү зетуге арналасада, тә жірибеде бала дамуындағ ы қ иындық тардың себептерін анық тайтын тү рлі ү лгілері қ олданылары. Олар:

Биологиялық ү лгі органикалық жетілу қ арқ ынының тө мендеуі мен дамудағ ы ауытқ улардың шығ уын байланыстырады;

Медициналық ү лгі қ алыптан тыс дамудағ ы проблемаларғ а ә келеді;

Педагогикалық ү лгі баладағ ы ә леуметтену мен білім беруді қ адағ алаудағ ы қ иындық тарының себептерін қ адағ алайды;

Ә леуметтік – психологиялық ү лгі қ оршағ ан ортадағ ы тапшылық тар, ә леуметтік жә не сенсорлық қ асиеттерінен айырылудың себептерін тү індіреді;

Психологиялық тү зету жұ мысы туралы

Психологиялық тү зету жұ мысының ә дістерін таң дау мен мазмұ ны объектінің ерекшелігіне, олардың жай –кү йіне, сондай – ақ психологиялық тә жірибеде тұ жырымдалғ ан клиентердің тілдік қ иындық тарымен байланысты.

Психокоррекцияның объектісі – бұ л ө згеруі мү мкін жеке тұ лғ аның сферасы, оның пә ні – психологиялық тү зетуге бағ ытталғ ан, психологиялық шындық.

Мазмұ нына қ арай жалпы дербес тү зету, жекеленген тараптарды тү зету, сфералары мен жеке қ асиеттері, тү зету қ ызметі мен қ арым – қ атынас деп бө луге болады.

Психокоррекция дегеніміз - адамның мінез-қ ұ лқ ы мен психологиялық қ асиеттерін ө згерту мақ сатымен оғ ан арнайы ә сер етіп, оның шытырман жағ дайдағ ы ө зін-ө зі ұ стау стилінің ың ғ айсыздығ ын кө рсетіп, бұ л жағ дайдан шығ у жолын бірге іздеп табу.
Психокоррецияның мақ саты – баладағ ы психикалық даму заң дылық тарын тү сіне отырып, ү лкендермен серіктесе жү ргізілетін белсенді ә рекет тү рі.
Психокоррекциялық мақ сат ү ш бағ ытқ а негізделеді:
1. ә леуметтік даму жағ ын ық шамдау.
2. балада жетекші іс-ә рекет тү рлерін дамыту.
3. жас жә не психологиялық жаң а білімді қ алыптастыру.
Психокоррекцияның негізгі міндеттері:
Жеке бас дамуының қ ажетті когнитивті (ақ ыл-ой), эмоционалды жә не мінез-қ ұ лық тық ө рістер бірге қ арастырылады. Субъектінің мә дени жә не жас ерекшелігі ескеріле отырып, ішкі ресурстарды белсенділеу болып табылады.
Психокоррекциялық жұ мыстарды жү ргізу жағ ымды тә жірибе жинақ тау мақ сатында қ ұ рылуы жә не жү зеге асырылуы қ ажет.
Психокоррекциялық жұ мыстың кезең дері:
1. Психокоррекцияғ а нанамнез (ақ парат) жинақ тау;
А) ә ң гімелесу
Б) психодиагностика
2. Психологиялық диагноз қ ою (жас мө лшері мен ә леуметтік мә дени ерекшелігін ескерту)
3. Ық тимал немесе шартты – қ алыпты болжам қ ою.
4. Психокоррекцияның іс-шараларды жоспарлау (таяудағ ы даму аймағ ын ескерту)
5. Психокоррекциялық іс-шараларды жү зеге асыру.
6. Коррекциялық жұ мыстың нә тижесін бағ алау.
7. Мә селенің қ айталанбауын алдын алу.

Психокоррекция жү ргізу мақ сатымен зерттелінген адамдардың жеке даралық психологиялық ерекшеліктері туралы жинақ талғ ан мә ліметтерге байланысты бұ л жұ мыс екі бағ ытта жү зеге асырылады:

1. Нормативтерді қ ұ ру коррекциясы.

2. Адамның даралық мү мкіндіктерін дамыту коррекциясы.

Нормативтерді қ ұ ру коррекциясы. Адамның ішкі жан-дү ниесінің жеке даралық сипаттамасын ә леуметтік ортада қ абылданғ ан нормативтерге сай келтіру коррекциясы топпен жү ргізіледі. Олар кө бінесе қ арым-қ атынас мә диниетін қ алыптастыру, мазасыздану жә не агрессия кө ріністерін тө мендету, жеткіншектердің жас ерекшеліктеріне байланысты орын алатын акцентуация мә селелерін шешуге бағ ытталғ ан. Коррекциялық ә дістердің нә тижелі болуы ауытқ удың синдромына жә не бұ зылудың кө рініс беру симптомдарының тү рлеріне тә уелді. Мектеп оқ ушылары жә не олардың ата-аналарымен жү ргізілетін коррекцияда қ арым-қ атынас тренингінің барлық тү рлері қ олданылады, олар мінез-қ ұ лық тың нақ ты формаларын мең геруге кө мектеседі жә не клиентке ө зінің жан-дү ниесіндегі неше тү рлі қ ұ былыстардың орын алғ анына жауапкершілікті ө з мойнына алуды ү йретеді.

Сонымен қ атар, ә р жас кезең інің жә не ә леуметтік ортадағ ы ә р адамның атқ аратын рө лдер репетуарына, клиенттің алдында тұ рғ ан психологиялық проблемаларына байланысты психокоррекцияны жү ргізудің ө зіне тә н кө птеген ерекшеліктері бар. Сондық танғ бұ л жас кезең дегілермен коррекциялық жұ мыстар олардың таным процесстерін жетілдіру жә не мектеп режиміне ү йрету, сыныптағ ы балалармен, оқ ытушылармен қ арым-қ атынас жасауғ а икемділігін қ алаыптастыру, қ ысқ аша айтқ анда, оның барлық кө рсеткіштері бойынша мектеп ө міріне даярлау болып табылады. Бастауыш сыныптарда бұ л бағ ыттағ ы психологиялық қ ызмет кө рсету жалғ астырылады.

Жеткіншек жас кезең дегілермен жү ргізілетін психокоррекция, басқ а жас кезең дегілерден жиірек орын алады. Оның себебі, осы жас кезең інің кө птеген ерекшеліктерімен байланысты. Балалардың ө тпелі жас кезең інде басынан кешетін қ иындық тарды психокоррекциялау жә не психологиялық кең ес берудің негізгі себептері болып табылады. Жеткіншектерде жиі кездесетін акцентуация, агрессия, дидоктегенді невроздар баланың тұ лғ алық қ алыптасуына теріс ә серін тигізіп, оқ ушының мотивтік сферасының бұ зылуына алып келеді. Білуге тырысушылық мотиві, кей кезде, оқ у ісінде басты болудан қ алады, ө йткені, баланың қ ұ ндылық тарды бағ алауы, ө зін-ө зі бағ алауы ө згереді. Оқ ушыны қ атты шаршату, кө п тапсырма беруде жү йеліліктің болмауы, кейінгі кезде орын алғ ан аралық аттестациялауғ а баланың ішкі даярлығ ының тө мен болуы олардың психологиялық жағ дайына алып келуі мү мкін.

Психологиялық тү зету жұ мысының негізгі формалары

Ойын терапиясы - арттерапияның тү ріне жатады. Бұ л терапияның жү ргізу ү лкендер мен балалардың ә леуметтік жә не психологиялық мә селелерді жең у ү шін, жеке жә не эмоционалды дамуы ү шін арнайы ойындар қ олданады. Егер бала ойынғ а белсенді жә не бар ық ыласымен қ атынасса емдеу ә серлі болады.
Ойын баланың психологиялық ахуалын сақ тауғ а, оның қ оғ аммен қ арым-қ атынасын анық тауғ а, ересек ө мірге дайындайды. Ойын балаларғ а белгілі дағ дыларды мең геру ү шін, сонымен қ атар қ арым-қ атынасты, ө мірге деген қ ұ лшыныстарын арттырады, эмоционалды жә не физиологиялық жағ дайын жақ сартады. Ойын психологиялық кү йзелістен шығ у ү шін емдеудің бір тә сілі ретінде қ олданылады.
Бала ойынғ а ө з еркімен қ атысып, ойыннан қ уаныш рахатын кө ру керек. Балалардың ойын барысында эмоционалды ә серін мө лшерлеп, ө зін қ алай сезінетінін бақ ылаң ыз.
1. Эмоциялық жаттығ уларды қ амтамасыз ету- жиналып қ алғ ан жү йкелік кү шті алып жә не ата-аналармен балалардың ө мірге деген қ ызығ ушылық тарын арттыру.
2. Кү тпеген жерде болатын шабуылдан, жазалаудан, қ араң ғ ыдан, жалғ ыздық тан болатын қ орқ ынышты азайту.
3. Тез шешім қ абылдай білу қ абілетін арттыру.
4. Топта ө зін-ө зі ұ стау ережелерін мең герту.
5. Ата-аналармен балалардың қ арым-қ атынасын жақ сарту.
6. Қ озғ алыстағ ы бағ ыттарын жә не ептілікті дамыту.

Арт -терапия туралы тү сінік. Психотерапияның маң ызды салаларының бірі қ азіргі таң да арт-терапия болып табылады. Арт-терапия даму ү стіндегі психотерапиялық ә дістердің жаң а тү рі болып табылады. Аталғ ан терапияның тү рі қ азіргі таң да ү лкен жетістіктерге ие. Алғ ашқ ы Арт-терапия тү сінігі енгізілген кезде оны тек сырқ ат, ауру, немесе демалыс ү йіндегі емделушілерге ғ ана қ олданғ ан болса, қ азіргі кезде оның қ олданыс аясы, шең бері кең еюде. Яғ ни бұ л терапия адамның шығ армашылық жағ дайын дамытып қ ана қ оймай, адамның бойындағ ы қ асиеттердің мү мкіндігін тү сініп ашуғ а да жағ дай жасайды.
Арт терапия - бұ л емдеу ғ ана емес, сонымен креативтің дамуы, тұ лғ аның дамуы мен ү йлесімділігі, кез-келген жағ дайды шешуге кө мек.
Арт терапия бейнелік ө нер арқ ылы жанның дамуы мен емдеудің табиғ и жә не қ олайлы ә дісі. Арт-терапия терминин ғ ылымғ а 1938 жылы Адриан Хилл енгізді. Арт-терапия ағ ылшын тілінен аударғ анда шығ армашылық терапия деген ұ ғ ымды білдіреді.Артерапия шектеусіз жә не психотерапияның барлық бағ ыттарында, педагогикада, ә леуметтік жұ мыста т.б. қ олданылады.Ә р адам ө зін, ө з сезімін жә не ө зінің жағ дайын ә уен, дыбыс, қ имыл жә не сурет арқ ылы кө рсете алады. Кейбір адамдар ү шін бұ л- ә лемге ө зі туралы ө зінің шығ армашыл адам екенін танытудың жалғ ыз ғ ана ә дісі болып табылады.

Кө бінесе коррекцияны адам ө міріне ү лкен роль атқ аратын іс-ә рекеттер тү рінде ұ йымдастырылады. Адам ө мірінің барлық жас кезең дерінде маң ыздылығ ын сақ тайтын, ә серлілігі ө те жоғ ары болып табылатын ойын ә рекеттің орны ерекше. Балалар ү шін ойын ө мір сү рудің, ә леуметтік тә жірибені мең герудің негізгі тү рі, ал ү лкендер ү шін ө здерінің балалық «Менін» шақ ырып, басқ алардың, ә сіресе балалардың қ ылық тарын терең ірек тү сінуге мү мкіндік береді. Сондық тан ойын коррекциясы психологиялық қ ызмет кө рсету тә жірибесінде кең інен қ олданылады. Коррекциялык ойын барысында келесі мә селелер шешіледі.

1. Балалар ойнау барысында басқ а адамдарғ а деген сезімін кө рсетудің жаң а формаларын мең гереді.

2. Басқ а адамдарғ а, ү лкендер, кішілер жә не қ ұ рбыларына, ө з-ө зіне деген кө зқ арасы ақ икатқ а жақ ындатылады, ө зін-ө зі жә не басқ аларды бағ алауғ а, сыйлауғ а ү йренеді.

3. Ө зіне деген сенімі нығ айады.

4. Қ ұ рбы-қ ұ рдастарымен қ арым-қ атынас жасау тә жірибесі қ алыптасады.

5. Ойын - іскерлікке, қ арым-қ атынастың жаң а тү рлеріне жаттық тырады.

6. Балаларды сыйлап, олардың пікірімен санаса қ атынас жасау арқ ылы олардың санасына кішігірім ө згерістер ендіріп, олардың дербес болуғ а, ө з бетімен қ ажетті мә селелерді шешуге шамасы келетініне сендіреді.

Психокррекцияны жү ргізуге пайдаланатын ә р ойын кө п функция атқ арады: бір адамғ а - ө з-ө зін бағ алауын жоғ арылату жолы; екіншілерге –сергіту қ ұ ралы, қ абілеттілікті арттыру жә не ө зін емін еркін сезінуге ү йрету жолы; ү шіншілерге - кө пшілікпен тіл табысып ө мір сү руге, ұ жымдағ ы адамдармен санасуғ а ү йрететін ә діс. Коррекциялық ойындардың осы ү ш функциясы – негізгі. Сонымен қ атар ә р адамның праблемасына байланысты жеке мә селелер тууы мү мкін. Коррекцияның осы ортақ кө рсеткіштерді ескеріп жү ргізу қ ажет.

Коррекциялық жұ мыс топпен жү ргізілгенде оны треннинг тобы деп атайды. Осы топты ұ йымдастырудың тү рлері кө п. Олар коррекция жү ргізу тә сілдері деп аталады. Бұ л тә сілдердің негізгі 4 тү рі бар. Олар шешуге алынғ ан проблемағ а байланысты аныкталады.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

1. АбрамоваГ.С. Практическая психология. — 4-е изд., перераб. и доп. — Екатеринбург: Деловая книга, 1999. — 512 с.

2. Овчарова Р.В. Практическая псмхология. - 4-е изд., Издадельский центр «Академия», - 448 с.

№20 дә ріс

Тақ ырып; Психотерапия

1. Рационалды эмотивті терапия

2.Эксистенционалды гуманистік дә стү рлі психология

3. Тансактілі талдау

РЭТ негізін қ алаушы А. Эллис ортодоксальдық психоаналитик сияқ ты бастағ ан, содан кейін К.Хорни басшылығ ында оқ ыды. Жиырмасыншы ғ асырдың елуінші жылдарында А.Эллис тә жірибешілік психологиядағ ы жаң а бағ ыттың негізін қ алағ ан ережелер қ атарын тұ жырымдағ ан. А. Эллиспен жиі айтылатын сондай ережелердің бірі тарихшы Эпиктеттің нақ ыл сө зі болып табылады: “Адамдарғ а нә рселер емес, оларды қ аншалық ты кө ру кө зқ арасы бө гет жасайды”. А.Эллис тұ жырымдамасында адам екі жағ ы бар белгілі кү ш-ә леуетпен туады: рациональды жә не рациональды емес; махаббат пен ө суге жә не бұ зылу мен ө зін-ө зі кінә лауғ а ұ мтылатын қ ұ рылымдық жә не бұ зылғ ан.

РЭТ-тегі маң ызды ұ ғ ым «қ ақ пан» болып табылады – дә лелсіз (жү йке тө зғ андық) қ орқ ыныш, ашушаң дық ты сезінетін барлық когнитивтік қ ұ былыстар.

А.Эллис латын ә ліпбиінің алғ ашқ ы ә ріптерімен (А+В+С+D — теория) аталғ ан жеке тұ лғ аның мінез-қ ұ лық актілерінің кө п компонетті қ ұ рылысын ұ сынды. Бұ л теория тә жірибелік психологияда кең қ олданысын тапты, себебі ол клиенттің ө зіне кү нделік жазбалары тү рінде тиімді ө з-ө зін байқ ау мен ө зін-ө зі талдауына жағ дай жасайды. Бұ л А тұ жырымдамалық кестеде – активтеген оқ иғ а, В (belief) — оқ иғ а туралы пікір, С (consequence) — оқ иғ аның салдары (эмоциональдық немесе мінез-қ ұ лық); D (dispating) — оқ иғ ағ а деген кейінгі серпіліс (ойлау ө ң делуі нә тижесінде); Е (effect) — аяқ тайтын қ ұ нды пайымдау (қ ұ рылымдық немесе бұ зылғ ан).

Жалпы РЭТ психологиялық келесі алғ ышарттары бар:

1) ө з мә селелеріне жеке жауапкершіліктің мойындалуы;

2) бұ л мә селелерге табанды ә сер ету мү мкіндігінің бары туралы идеяны қ абылдау;

3) эмоциональды мә селелер рациональды емес тү сініктерден шығ атынын мойындау;

4) осы тү сініктердің табылуы (сезінуі);

5) сол тү сініктерді талқ ылаудың пайдалылығ ын мойындау;

6) ө зінің ұ қ сас кө зқ арастарының конфронтациясына кү ш салуғ а келісу;

7) РЭТ-ті қ олдануғ а келісім.

Басты мақ саты — пікірлер, нормалар мен тү сініктер жү йелерін қ айта қ арауғ а кө мек. Жеке мақ саты — ө зін-ө зі кінә лаудан босау. Осы тұ жырымдамамен жұ мыс жасайтын психолог-кең ес беруші немесе психотерапевттің бағ дары директивті. Ол тү сіндіреді, сендіреді, ол — олардың нақ сыздығ ы мен еріксіздігіне нұ сқ ай отыра, қ ате пікірлерді жоқ қ а шығ аратын беделді болып табылады. Клиентке оқ ушының рө лі беріледі, жә не сә йкесінше, оның табыстары оқ ушының рө лімен мотивациясы мен сә йкестендірумен байланысты тү сіндіріледі. Клиент кө регендіктің ү ш дең гейінен ө теді деп жорамалданады: ү стің гі (мә селені сезіну), терең детілген (ө зіндік тү сіндірулердің танылуы) жә не терең (мотивацияның ө згеру дең гейінде).

РЭТ-ке жақ ын А.Бектің когнитивтік психотерапиясы болып табылады, онда ең басты эмоционалдық бұ зуларғ а кө ң іл бө лінеді. Эмоционалдық бұ зылу А.Бекпен ең алдымен танылатын бұ зылу ретінде тү сіндіріледі. Психотерапия процедурасы психологпен қ атынас жасауды арнайы ұ йымдастырудан тұ рады, онда: «Егер...., сен неден айырыласың?» немесе «Сен білесің бе..... тырысуғ а нә тижесіз...». Ө зін-ө зі кінә лау, ө зін-ө зі сынау дең гейі, баламалық шешімдер мен ә рекет ету тә сілдерін шығ ару қ арастырылуда.

Рационалдық -эмоционалдық психотерапия тә різді, когнитивтік психотерапия объект не оқ иғ аны сезіну ойлау арқ ылы жү зеге асады, жә не тек сол кө мекші тү йінді тү сінген кезде ғ ана жеке тұ лғ аның серпілісін, ең алдымен эмоциональды жә не мінез-қ ұ лық аспектілерін тү сінуге болатынынан шығ ады. Қ оршағ ан орта мен жеке тұ лғ аның ө зара ә рекеттесу кестесі S-> O-> R (тү рткі — ең алдымен қ абылданғ анның когнитивтік ө ң делуі кіретін О аралық ауысу серпілісімен болады) тү рінде айқ ындалады. Когнитивтік психотерапия нейрофизиологиялық бұ зылулар кезең інің алдындағ ы психологиялық бұ зылулар ойлау аберрациясымен байланысты. Бек ойлау аберрациясын объекті мен жағ даятты кө руін жоятын ақ параттың когнитивтік қ айта ө ң деу сатысындағ ы (белгілеу, сұ рыптау, шоғ ырлану, тү сіндіру) бұ зылулар деп тү сінген. Бұ зылғ ан танулар (когницийлер) жалғ ан тү сініктер мен ө зіндік белгілердің, демек сә йкес емес эмоциональдық сірпілістердің себебі болып табылады. Сондық тан К.п. мақ саты сә йкес емес когницияларды тү зету. К.п. ө мірлік міндеттерді оң жолымен шешуде жә не олардың шешілуінің мә селелі салаларғ а топтап қ орытуындағ ы науқ ас тә жірибесін максимальды тү рде қ олдану неғ ұ рлым қ ажет болып саналады. Бек когнитивтік психотерапевт жү ргізетін жұ мысты музыкалық аспапта ойнау кезінде қ ө зғ алмалы стереотиптің тү зетуімен салыстырды.

Ақ параттың сә йкессіз ө ң деу ережелерін сезіну жә не оларды дұ рысына ауыстыру – К.п. басты міндеттері. Ол адамдарғ а неғ ұ рлым ө зін-ө зі байқ ау жә не ө з ойларын талдай білу қ абілетімен кө рсетілді. Психотерапевт пен науқ ас арасындағ ы ө зара серіктестікке жақ ын екі жақ ты қ арым-қ атынасын айтады. Науқ ас жә не психотерапевт ең басында психотерапия мақ саты (тү зетуге жататын орталық мә селе), оғ ан жету қ ұ ралдары, емделудің мү мкін болатын ұ зақ тығ ына қ атысты келісімге келу керек. Психотерапия сә тті болу ү шін, науқ ас жалпылай К.п. эмоциялардың ойлауғ а тә уелділігі туралы базистік дең гейді қ абылдау керек: «Егер біз сезімдерді ө згерткіміз келсе, оларды тудырғ ан идеяларды ө згерту керек». Қ атынастың орнауы науқ ас ауруының біртіндеп К.п. бағ дарына ауысатын сырқ аты туралы психотерапевтттің бірнеше тү сініктерін қ абылдаудан басталуы мү мкін. Психотерапевттің артынан білмей жү ру жә не жоғ ары скептицизм – алдағ ы болатын емдеуге теріс қ арым-қ атынастың полюсі. Сондық тан орталық қ а осындай бағ дарларды келтіру – психотерапия сә ттілігінің кепілі.

Альберт Эллистің когнитивті терапиясы тиімді-сезімдік немесе рациональды-эмотивті терапия деп аталады. Рациональды эмотативті терапия он екі жаттығ улар жү йесінен тұ рады. Бастапқ ы кезде бұ л жаттығ у оң ай болып кө рінуі мү мкін. Берілген жаттығ у, ө ткен ө мірдегі сә тсіздіктерін немесе сә тсіздіктерді бастан кешіріп жатқ ан кездегі адамның ой-толғ ау кезінде пайда болатын, орынды жә не орынсыз жағ ымсыз эмоциялардың айырмашылығ ын кө рсетуге арналғ ан. Орынды тынымсыздық тың арасындағ ы айырмашылық тар, сақ тық, байқ ампаздық, орынсыз алаң даушылық, нервоздылық, паника.

Сізбен олашақ та болуы мү мкін ең жамандық ты кө з алдың ызғ а елестетің із, - мысалы, жақ сы жұ мыстан айырылу, кө лік апатындағ ы алынғ ан жарақ ат немесе жақ ын адамнан айырылу. ө зің ізге шынайы елестетің із. Егер сіз орынды алаң даушылық ты сезінсең із, онда сіз ө зің ізге мысалы мынаны айтың ыз: «Ә рине, бұ ндай жағ дай менімен болғ анын қ аламаймын, бірақ егер мұ ндай жағ дай бола қ алса, онда мен бұ л жағ дайғ а мойымауғ а тырысамын». «Егер менің досым ауырып қ алса немесе ө ліп қ алса, бұ л ө те қ айғ ылы болады. Бірақ мен сонда да ө мір сү руімді жалғ астыра беремін, ө йткені барлық ө мір қ айғ ыдан тұ рмайды». «Егер мен кө ру қ абілетімнен айырылып қ алсам, мағ ан ө те ауыр болады, бірақ мен ө мір қ ызығ ынан Мына ойлар тек қ айғ ылы мә ліметтерден ғ ана тұ рмайтынына назар аударың ыз, сонымен қ атар жақ сы, қ уанышқ а толы ө мір жалы ой тү йін тастайды. Ө зің ізді жаншылғ ан, басылынғ ан кү йде сезінсең із, ө з ойларың ызда «міндетті», «керек» т.с.с. сө здерді табың ыз. Мысалы: «Мен ө з ақ шамды байыппен ұ стау керекпін. Мен неге сондай ақ мақ болдым, жағ дайды дұ рыс бағ аламадым?», «Бастығ ым мені бұ лай тө мендетуге қ ақ ысы жоқ! Мен мұ ндай қ арым-қ атынасты кө тере алмаймын!

Егер сіз тек ө зің іздің қ алауларың ыбен жү рсең із, олар шындық қ а жанасса жә не одан ешқ ашан таймасаң ыз, онда сіз кү йзелістерге сирек, ал шынайы кү йзелістерге мү лде ұ шырамас едің із. Ө йткені сіз нені қ алайтытың ызды айтқ ан кезде, сіз мынандай сө здерден бастайсыз: «Мағ ан ө те ұ найды – немесе: мен қ алаймын – сә ттілік, кө пшіліктің қ олдауын, ың ғ айлылық ты...» жә не келесідей сө здермен аяқ тайсыз: «Бірақ егер мен бұ ғ ан жетпесем, ө мір сымен бітпейді. Мен бә рібірде бақ ытты боламын(қ алағ андай болмаса да).