Эмульгаторлap. 1 страница

Эмульгатор есебінде фазалардың бө ліну шекараларындағ ы беттік тартылыс кү шін кемітетіп заттар пайдаланылады. Сондық тан оларды тамақ ө неркә сібінде майда дисперсиялы жә не тұ рақ ты коллоидты жү йелерді алу ү шін қ олданады. Олар кө біктенуді тудырады жә не керісінше кө біктенуден сақ тайды. Негізінде олардың кө мегімен майлардың судағ ы жә не судың майлардағ ы эмульсиясын алады.Егер газдардағ ы эмульсияны алу керек болса, аэрозольдер дайындалады.

Эмульгаторлар биполярлы молекулалар, молекулаларында бір шетінде полярлы гидрофильді, екінші жағ ында полярсыз тобы липофильді бар.Гидрофильді топтардың тү ріне байланысты ионогенсіз жә не ионогенді эмульгаторларды ажыратады. Электр зарядының бағ ытына байланысты моногенді гидрофильді топтар анионды жә не катионды активті эмульгаторлар болып тағ ы да бө лінеді. Ионогенсіз эмульгаторларда гидрофильді топтардың қ ызметін гидроксил топтары, кето топтары., эфирлі топтар т.б атқ арады. Бұ л топтар гидрофильдігі аз болғ андық тан керекті нә тиже алу ү шін олардың саны кө п болуы қ ажет. Анионды активті эмульгаторларда гидрофильді топтарғ а карбоксил жә не сульфонил топтарының ионды тү рлері, катион активті эмульгаторларда аммомий тұ здарымен ионды тү рлері жатады. Ионогенді емес беттік ә серлі заттарда эмульгаторлар есебінде тамақ ө неркә сібінде пайдалану кең ө ріс алып келеді. Катион активті заттар тамақ ө неркә сібінде колданылмайды.

Лецитиндер - фосфолипидтер қ оспасы. Олар екі май қ ышқ ылы қ алдығ ынан фосфор қ ышқ ылы, холиннен тұ рады. Оны бұ ршақ пен paнс май қ орынан алады, негізінде эмульгатор есебінде қ олданылады. Олар металл иондарымен байланысатындық тан автототығ уды тоқ татады. Олардың эмульгаторының қ асиетінің жақ сы болуы, липофильді жә не гидрофильді топтардың бір молекулада болуына байланысты. Олар маргарин, шоколад, кондитер бұ йымдарының кейбір тү рлерін, шырындарды жә не май эмульгаторларын алуда 1-5 г/кг мө лшерінде майдаланады.

Фосфатид қ ышқ ылы аммоний тұ зы шоколад ө ндірісінде пайдаланады. ФАО-ВОЗ ПСП 0-15 мг/кг мө лшерде олейн, пальмитин, стеарин қ ышқ ылдарын тамақ қ а қ олдануғ а рұ қ сат етеді.

Май қ ышқ ылдары жә не оның тұ здары: тамақ ө неркә сібінде бос майқ ышқ ылдарымен қ атар олардың тұ рақ тандырғ ыштық жә не эмульгаторлық қ асиеті бар Na, К, Са, Mg, тұ здарын 5г/кг-га дейін колдануғ а болады. Май қ ышкылдары майларды сутектіргендегі алынган алифатты спирттер жә не оларлың сірке, сү т, алма, лимон т.б. қ ышқ ылдары меп кү рделі эфирлері қ олданылады.

Moнo жә не диглицеридтер: олар жақ сы эмулаторлар қ атарына жатады. Табиғ и монодиглицерин печенье, кондитер бұ йымдарын жасағ анда, сү т сусындары, магарин ө ндірісінде -- г/кг мө лшерінде пайдаланылады. Сірке қ ышқ ылынан жә не басқ а органикалық қ ышқ ылдардан шарап жә не лимон эфирленген моно жә не диглицеридтер эмульгаторлық қ асиетпен катар тұ рақ тандырғ ыштық жә не актитотық тырғ ыштық қ асиеттер кө рсетеді. Кейде олар ірімшікті, жаң ғ ақ ты, жемістерді жә не етті қ орғ айтын бү ркеніш қ абыршақ ретінде пайдаланады. ФАО-ВОЗ белгіленген мө лшері 50мг \кг.

Этерификацияланғ ан полиглицериндер, эмульгаторлар жә не кристалдануды тежеу мақ саттарында пайдаланылады. ФАО-ВОЗ белгіленген мө лшері 25 мг/кг.

Қ анттардың жә не сорбиттердің кү рделі эфирлері: сахароза мен глюкозаның, сорбиттердің кү рделі эфирлері эмульгаторлық беттік ә серлесуі жә не кең таралғ ан топтарғ а жатады. Оларды полиэтиленгликольге жатқ ызуғ а болады. Осының нә тижесінде эмульгаторлық қ асиеті жетілдірілген эмульгаторлар алынады. Бұ лардың ішіндегі ең белгілері спендер жә нс твиндер қ атарлары. Спендерге сорбиттердің кү рдслі эфирлері. ал твиндерге спендердің полиэтиленгликольмен байланысқ ан тү рлері жатады. Лаурин, пальмитин, стеарин, олейн қ атарларын да қ олданады. Кө птеген елдерде бұ ларды май эмульгаторлары, шоколадты. Печенье кондитср бұ йымдарын, қ ұ рғ атылғ ан сү ттен балмұ здак жасау ү шін қ олданылады. Олардың фирмалық аттары Поливакс, Карбовакс.

Сорбиттің жә не май қ ышкылдарының моно, пальмитаты. моностеараты. ү шстерсат жә не полиэтиленоксилсорбат пен май қ ышкылы эфирлері қ олданылады. ФАО-ВОЗ белгіленген мө лшері 0-25 мг/кг.

Эмульгатор планта шет елдерде кө п қ олданылады. Оны изомерленген соя майын малеин қ ышкылы ангидридімен конденсациялар арқ ылы алады. Малеин қ ышқ ылы сақ иналы стеарил спиртімеи ішінара эфирленеді.

Сапониндер ө сімдік гликозидтері кө птеген ө сімдіктерде сабыннан тамырында, кант қ ызылшасында, оймақ гү лінде жылы сумен араластырғ анда олар қ атты кө біктенетін коллоидты ертінді тү зеді, балмұ здақ қ а. Сусындарғ а сырағ а пайдаланады.

Эмульгаторлар мен қ опсытқ ыштар ү стірткі органикалық белсенді заттар. Оларды аз мө лшерде қ осқ анда. керек болса, осы тә тті тағ амның тығ ыздығ ын азайтып, яғ ни оны қ опсытып, жұ мсартады, қ опсытқ ыштың қ ызметін атқ арады, ал кейде оны тә тті тағ амдардың жақ сы арласып. тұ рақ ты эмульсия қ ұ руына кө мектеседі. Мысалы, шоколад шығ арғ анда олар сұ йылтқ ыш ретінде қ олданылады да, ал печенье, тә тті қ ытырлақ шығ арғ анда эмульгаторлар ретінде қ олданылады.

Стандарт бойынша шоколад жасауғ а арналғ ан фосфатид койыртпасының ылғ алдылығ ы 2% дейін, фосфатидтің мө лшері 50% тен кем емес, олеин қ ышқ ылына есептегендегі қ ышқ ылдылығ ы 20 дам артық бол.мауы керек, ал басқ а тә тті тағ амдарды ө ндіргенде жұ мсалатын фосфатид қ ойыртпаларының ылғ алдылығ ы 4% ке дейін болса да болады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Шоколад ө ндірісінде эмулгаторларды қ андай мақ сатта қ осады

2. Вафли ө ндірісінде эмулгаторларды қ андай мақ сатта қ осады

3.Стандарт бойынша шоколад жасауғ а арналғ ан фосфатид қ ойыртпасының ылғ алдылығ ы

4.Шоколад жасауғ а арналғ ан фосфатид қ ойыртпасының мө лшері

5.Кондитер ө ндірісінде тұ з-модификаторды қ андай ө ндірістерде қ олданылады

6 ТӘ ЖІРИБЕЛІК САБАҚ

ТK NKMOShS 3301 - Нан, кондитер, макарон ө німдер шикізатының сипаттамасы пә ні бойынша

5В072800 «Ө ң деу ө ндірістерінің технологиясы»

мамандығ ы ү шін

қ арастырылмағ ан

8 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰ МЫС

ТK NKMOShS 3301 - Нан, кондитер, макарон ө німдер шикізатының сипаттамасы пә ні бойынша

5В072800 «Ө ң деу ө ндірістерінің технологиясы»

мамандығ ы ү шін

ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰ МЫС № 1 (2 сағ ат)

Қ Ұ РҒ АҚ ЗАТТАРДЫҢ МАССАЛЫҚ Ү ЛЕСІН РЕФРАКТОМЕТРЛІК Ә ДІСПЕН АНЫҚ ТАУ

Қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін анық тауды рефрактометрдің кө мегімен жү ргізу жоғ арғ ы дә лдікпен жә не техниканың қ арапайымдылығ ымен ерекшеленеді жә не балдың, повидлонын, жеміс тосабының жә не т.б. анализін жасау, МЕМСТ-қ а енгізілген. Ол сонымен қ атар, кейбір азық -тү ліктері май мен қ анттың массалық ү лесін анық тауда қ олданылады.

Бұ л ә дістің негізі: егер жарық тың сә улесі бір ортадан екіншіге ө тсе жә не ол екі ортаның тығ ыздығ ы ә р тү рлі болса, онда ол бө ліктің жоғ арғ ы бетінде жартылай кө рініп, ал жартылай ө зінің алғ ашқ ы бағ ытын ө згерте отырып, оғ ан сынады да, екінші ортағ а ө теді. Сыну кө рсеткіш (коэффиценті) n-деп-қ ұ лау бұ рышының sin-ның сынуғ а қ атынасын алады.

Егер жарық тың сә улесі ауасыз кең істікте немесе ауадан басқ а ортағ а ө тсе, онда қ ү лау бұ рышы ә рқ ашан сыну бұ рышынан ү лкен болады, себебі: орталық сыну коэффиң иенті ауасыз кең істектегі немесе ауадағ ы сынукоэффициентінен ү лкен. Жарық сә улесінің қ ұ лау бұ рышының кө беюімен оның сыну бұ рышы да кебейеді. Егер сә уле екі ортасының бө лігімен қ ұ лау бұ рышының 90°С-да сырғ анаса, сыну бұ рышы шекті сыну бұ рышы деп аталатын ү лкен мә нге ие болады. Сынудың жоғ арғ ы коэффициенті ортасынан сә уленің кейін қ арай жылыту бағ ытында жарық тың сә улесі толығ ымен кө ретін бұ рышының кіші манді ортасына ө туді кіші толық кө рінетін бұ рыш деп аталады.

Сынудың шекті бұ рышы жә не ішкі толық кө рінетін бұ рышы ө зара тең. Осы бұ рыштардың бірінің ө лшемін жә не бір орталық сыну кө рсететін n₁ біліп, 2-ші бір ортаның сыну кө рсеткішін n ₂ келесі формуламен анық тауғ а болады:

Сұ йық тардың сыну кө рсеткіштерін анық тау ү шін, тамақ ө неркә сібінде қ олданылатын кө птеген рефрактометрлердің конструкциясы, сынудың шекті бұ рышын ө лшеуге негізделген. Мұ ндай қ ұ ралдардың негізгі деталі - сынудың дә л белгілі кө рсеткіші бар призмасы.

Сыну коэффициенті- заттың сипатты константтарының бірі болып табылады. Ол заттың табиғ атына, сонымен қ атар, тү сетін жарық тың толқ ын ү зындық тарына жә не қ оршағ ан ортаның температурасына да байланысты. Кейбір шарттарды сыну коэффициенті ертіндінің концентрациясына да байланысты: неғ ұ рлым ертіндінің концентрациясы жоғ ары болса, соғ ұ рлым сыну коэффициентінің мә ні жоғ ары болады. Сыну корсеткіштері ү шін міндетгі тү рде, олардың толқ ынның қ андай ұ зындығ ына сә йкес келетіндігі кө рсетілу қ ажет. Ә детте сыну кө рсеткіштерін монохроматты жарық кезінде - сары сә уле D натрий жалынды толқ ын ұ зындығ ы 589, 3 нм ү шін анық тайды, анық тау температурасы 20°С болу керек. Сыну кө рсеткішінің символы ү стің гі жолдың жә не тө менгі жолдың индекстерімен сипатталады. Мысалы: толқ ынның сыну кө рсеткішінің 20°С температурасында, Nа-дің сары спекторлы ағ ынын(толқ ын ұ зындығ ы 589, 3 нм) кө рсетеді. Температураның 20° С-дан ауытқ ығ ан жағ дайда температуралық тү зетулер енгізіледі.

Қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін анық тау ү шін ә мбебап рефрактометрі УРЛ 1-ші модификациалы жә не сахароза (пайыз) бойынша қ ұ рғ ақ заттардың қ ұ рамды шкаласы бар РПЛ-3 маркалы рефрактометр жә не шкаласының шартты бірлігінде берілетін РПЛ-2 маркалы прецизионды рефрактометр қ олданылады. Сонымен қ атар сыну кө рсеткіштерін 1065-2, 1 мә ндерінде ө лшеу ү шін 2-ші модификациалы УРЛ рефрактометрін жә не осы кө рсеткішті жарық тың ө туінде 1, 3-1, 7 интервалда анық тау ү шін ИРФ 22 рефрактометрлері де қ олданады. Арнайы кестелерден табылғ ан сыну кө рсеткіштерінің мә нін қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін пайызбен анық тайды.

Рефрактометрді пайдалану кезінде оның кө мегімен қ ұ рғ ақ заттың қ ұ рамын нақ ты емес, мө лшермен анық тауды білу қ ажет. Сондық тан азық - тү ліктің химиялық қ ұ рамына байланысты қ ұ рғ ақ заттардың нақ ты қ ұ рамынан рефрактометрдегі ауытқ у ө лшемдерін есепке ала отырып, тү зетулер енгізіледі.

Қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін РПЛ-3 лабораториалық рефрактометрде анық тау.

РПЛ-3 тағ амдық лабораториалық рефрактометрі (2 сурет) 2 призмадан тұ рады: бос камерағ а орналасқ ан жарық тандырылғ ан жә не ө лшегіш призмалар. Шарнирмен жалғ асқ ан жоғ ары жарық тандырғ ыш призма бір жақ жағ ына қ исайып, зерттелетін сұ йық тың бірнеше тамшысын ө лшегіш призманың жоғ арғ ы бетіне орналасуына кө мектеседі. Анық тау кезінде призмалардың камералары арқ ылы термометрмен фиксірленетін, тұ рақ ты температураны ұ стап тұ ру ү шін су жіберіледі. Қ алыпты температура 20° С. Қ ұ рғ ақ заттардың концентрациясын- сә йкес кестелер бойынша температуралық тү зетулер енгізе отырып 10-30°С температурада анық тауғ а болады.

Калыптың алдың ғ ы қ абырғ асында екі шкала бекітілген ұ зынша ұ яшық бар. Ол шкалалар: сол жақ шкала - сыну кө рсеткішін кө рсететін, оң жақ шкала - сахароза бойынша градуирленген нольден 95пайызғ а дейін қ ұ рғ ақ заттардың шкаласы. Шкаладан анық кө ріну ү шін окулярды қ озғ алтып отырады. Жарық –жә не қ араң ғ ы жердің арасындағ ы жарық тың дисперсиясымен бұ лың ғ ұ р шекараны болдырмау ү шін окулярдың рычагімен бір осьте орналасқ ан компенсатор пайдаланады.

Аныктау техникасы - жұ мыс жасар алдында рефрактометрді 20° С температурадағ ы дистилденген сумен тексереді, сол кезде окулярғ а жабылғ ан пунктирлі сызық шкаланың нольдік белгісінде кө лең ке мен жарық тың шекарасымен косылу керек. Егер осы қ осылу орындалмаса онда қ ұ ралды арнайы кілттің кө мегімен реттейді.

Содан кейін призмаларғ а шыны таяқ шаның кө мегімен зерттелетін сұ йық тың бірнеше тамшысын тамызады. Осы кезде таяқ ша призмағ а тимеу керек.

1 -компенсатор;

2 -сә уле қ айтарғ ыш терезесі;

3 -призмалар жү йесі;

4 -жарық тандырғ ыш;

5 -сә уле ө ткізгіш терезесі;

6 -термометрдің қ абы;

7 -окуляр,

8 –кертік.

2 сурет. РПЛ-3 лабораторлық рефрактометрі

Жоғ арғ ы призманы қ атты қ ысып тө менгі призмағ а тү сіреді. Егер ерітінді онша боялмағ ан жә не лай болмаса, жоғ арғ ы призманың тесігіне жарық тандырғ ыштың жарық сә улесін бағ ыттап, окулярдан бақ ылап зерттеліп жатқ ан жерді максимумды жарық тандыру керек: тө менгі призманың тесіктерін щитпен жауып қ ояды, қ атты болғ ан ерітінділерді зерттеген жағ дайда жоғ арғ ы призманың тесігі жабық болады да, жарық тө менгі призмағ а бағ ытталады. Осыдан кейін окулярды кесінді сызық пен жарық пен кө лең ке шекаралары қ осылғ анша ұ яшық қ а орналастырады. Қ ұ ралдың шкаласында жарык кө лең кесінің шекарасы арқ ылы ө тетін бө лгішті белгілейді. Қ ұ ралдың кө сеткішін есептегенде анық тау температурасын белгілейді. Анық таудан кейін призманың беттерін сү згіш қ ағ азбен сү ртіп, содан кейін дистилденген сумен жуады.

Лабораториялық журналды толтыру

Белгілі температурадағ ы С рефрактометрдің корсеткіші

(ү ш анық таудың орташа мә ні) (А) -%

Температуралық тү зету (20 С -тан асса кестеден алады) -%

20° С ерітіндідегі қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесінің рефрактометрлік кө рсеткіші (А± в) -%

Қ орытынды.

РПЛ- 2 рефрактометрінде қ ұ рғ ақ заттың массалық ү лесін анық тау.

1-окуляр;

2-барабан;

3-компенсатордың дө ң гелегі;

4-жарық тандырғ ыш призмасы;

6-ө лшегіш призма;

7-термометрдің қ абы;

8-шланг

3- сурет РПЛ -2 прецизионды рефрактометрі

РПЛ- 2 прецизионды рефрактометрі келесі қ ұ рамды бө лімдерден тұ рады:

· ө лшегіш призмасы жә не термометрі бар камерадан;

· жарық тандырғ ыш призмасы бар камерадан;

(мұ ның барабаны жә не компенсаторы жә не айналатын сақ шысы бар).

А нық тау техникасы - алдымен қ ұ ралдың дұ рыстығ ын тексереді. Ол ү шін ө лшегіш призманың нө мерленген жоғ арғ ы бетінің ортасына шыны таяқ шамен 1-2 тамшы дистильденген су тамызады. Содан кейін камераның есіктеріп жауып, жарық тандырғ ыш призманың бетін ашып, барабанды 0-ге тең естіреді. Окулярғ а қ арап тұ рып, компенсатордың сақ инасын айландырып, жарық жә не қ араң ғ ы жер арасындағ ы горизонтальді сызық тың ешқ андай тү ссіз жағ дайын іздестіріп табады 20° С температурада болу сызығ ы шкаланың нолдік бө лігінен ө туі қ ажет, осы кезде барабанда нольде тұ ру керек.

Осыдан кейін ө лшегіш жә не жарық тандырғ ыш призмалардың арасына 1-2 тамшы зертелеттін сұ йық ты тамызып, компенсаттардың сақ сышысын айналдыра отырып, жарық тың мү мкін дисперсиясын жояды. Есептеу шкаласынан салынғ ан кө рсеткіштерді бү тін бірлік тү рінде жазады; ондық қ а нұ сқ ағ ыш сызық қ а қ арсы барабанды орналасқ ан бө лгіш санын қ абылдайды.

Қ ұ ралдың кө рсеткіштерін есептеудің дұ рыстығ ына температуранын да ә сері болғ андық тан, ө лшеуді 20⁰ С -та жү ргізеді, бұ л температураны призманың тү тігі арқ ылы жіберіліп тұ ратын су арқ ылы ұ стап тұ рады. Егер кұ ралды термостаттау жү ргізілмесе, онда температурағ а тү зетулер арнайы кестелерімен жү ргізіледі.

Ө лшеуді ортаның температурада, 20°С кезінде рефрактометрді нольге қ оймай жә не температуралық тү зетулер енгізбей жү ргізуге болады. Ол ү шін қ араң ғ ы жә не жарық жердің арасындағ ы бө лу сызығ ын ортанын температурасы сияқ ты температурадағ ы ертіндідегі қ ұ рғ ақ заттардың қ ұ рамын анық тайды. Рефрактометрдің кө рсеткішін біліп арнайы кестелерден %-бен берілген ерітіндідегі қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін табуғ а болады.

Лабораториялық журналды толтыру

Белгілі температурадағ ы шкаланын бө лінуі рефрактометр кө рсеткіші С-

(3 анық таудың орташа мә ні) (А)

Температураның 20°С-дан ауытқ уы шкаланың бө лінуі

қ ызғ андығ ы рефрактометр кө рсеткіштерін тү зету (кесте бойынша) (в)

20°С температура ерітіндідегі қ ұ рғ ақ -%

заттардын массалық ү лесінің рефрактометрлік кө рсеткіші.

Қ орытынды

Прецизионды рефрактометрдің кемшілігі - оның кө мегімен- тек 30% тө мен қ ұ рғ ақ заттары бар ертінді концентрациаларын ғ ана анық тауғ а болады. (Шкаланың бө лімінің шектілігіне сә йкес 102) қ ұ рғ ақ заты кө п ертінділерді прецизионды рефрактометрде зертегенде бө ліп-қ осу ә дісімен анық тайды.

Жоғ арғ ы концентрациалы ерітінділердегі қ ұ рғ ақ заттардың қ ұ рамын анық тау ү шін (қ анты шырындар, сірке жә не т.б.) қ ұ рамында 50-90% қ ұ рғ ақ заты бар ө німдерді анық тауғ а арналғ ан РПЛ-3 рефрактометрін қ олданады.

Қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін ИРФ-22 рефрактометрде анық тау

4 сурет. ИРФ-22 рефрактометрі

· есептегіш қ ондырғ ысы бар кө ру тү тігі;

· -қ алып;

· шкаласы бар барабан;

· -призма айналдырғ ыш маховик;

· -шланг;

· -ө лшегіш қ алпақ шасы;

· -термометрдің қ абы;

· -штуцер;

· -жарық тандырғ ыш айна

ИРФ- 22 рефрактометрі келесі негізгі бө лімдерден тұ рады:

· ө лшегіш жене жарық тандырғ ыш призмалар қ ызмет ететін 2 жарты шең берден тұ ратын ө лшегіш қ алпақ шасы бекітілген қ алыптан;

· термометр жә не есептегіш қ ондырғ ысы бар қ арау тү тігінен;

Зерттелетін заттардың сыну кө рсеткіші линзаларғ а камералар арқ ылы жіберілетін судың кө мегімен бірқ алыпты болып тұ ратын температурағ а да байланысты. Осы ү шін ө лшегіш қ алпақ ша су термометр фиксерленген штуцерден шығ у жә не осы қ алпақ шаның жоғ арғ ы бө лігіне тү су ү шін ультратермостатқ а бекітіледі. Шығ ар алдында судың температурасы 20+1° С болу керек. Ө лшегіш қ алпақ ша қ ұ ралдың қ алпының ішінде орналасқ ан есептегіш қ ондырғ ылы шкаламен тығ ыз байланысқ ан.

Бө лу шекарасын белгілеу жә не оны тордың қ иылысымен байланыстыру ү шін қ арама-қ арсы жақ та орналасқ ан маховикті айналдыра отырып ө лшегіш қ алпақ шаның 60°С-қ а дейін июге болады.

Аныктау техникасы - алдымен жұ мыс бастар алдында дистилденген сумен қ ұ ралдың нолге белгіленгенін тексеру керек.Содан ө лшегіш қ алпақ шаның жоғ арғ ы бө лігін ашып, сү згі қ ағ аздың іздерін жою ү шін жә не жарық тандырғ ыш призмалардың бетін спиртпен немесе дистилденген сумен жуады. Шыны таяқ шаның кө мегімен ө лшегіш призманың бетіне 3-4 тамшы ерітінді тамызып, ө лшегіш қ алпақ шаның жоғ арғ ы бө лігін тө менгі бө лігіне тү сіріп, ерітінді призмалар арасындағ ы саң ылауды толтыру ү шін елшегіш қ алпақ шаның тесігінен бақ ылап тұ ру қ ажет. Кө ру тү тігінің окуляторына қ арап тұ рып, жарық тандырғ ыш айнаны тесік арқ ылы жарық кө зінен жарық, жарық тандырғ ыш призмағ а тү су. Жә не сол жерде біркелкі жарық тандыру ү шін дұ рыстап қ ояды. Маховикті айналдыра отырып, тордың қ иылысының ортасына ә келетін жарық кө лең кесінің шекарасының қ аралатын жерде пайда болуын қ адағ алайды. Бақ ылағ ыштың кө зі ү шін жарық кө лең кесінің жә не шкала штрихтарының дә лдігін окулярдың гайкасын айналдыра отырып белгілейді. Егер сыну кө рсеткішін ө лшеу кезінде жарық келең кесінің шекарасы анық кө рінбесе, онда компенсаттардың тұ тқ асын айналдырып осы шекараның анық тығ ына ә келіп, шкаланың кө рсеткіштерін жазады. Бү тін ондық, жү здік жә не мың дық ү лестер шкаламен есептеледі, ал онмың дық ү лестер кө збен бағ аланады. Осы ә діспен ү ш анық тау жү ргізіп, олардың орташа арифметикалық мә нін алады. Осы мә н бойынша N 1 кестеден 20° С температурадағ ы сыну кө рсеткішіндегі ерітіндідегі қ ұ рғ ақ заттардың массалық ү лесін анық тайды.

Лабораториялық журналды толтыру

20° С температурадағ ы сыну кө рсеткіші қ ұ рал белігі

(3-анық таудың орташа мә ні)

20°С ертіндідегі қ ұ рғ ақ заттың массалық

ү лестің рефрактометрлік кө рсеткіші -%

(кесте бойынша)

Қ орытынды.

№1 кесте