Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Абылдау қасиеттері






Қ абылдауды кез-келген басқ а психикалық феномен сияқ ты процесс ретінде де, нә тиже ретінде де қ арастыруғ а болады.

Қ абылдау жеке қ асиеттерді бейнелейтін тү йсікке қ арағ анда, қ оршағ ан орта заттары мен қ ұ былыстарын бү тіндей бейнелеп, шындық тың интегралды бейнесін қ ұ рады.

Қ озғ алысты қ абылдау. Қ озғ алысты қ абылдау бағ дарлану реакциясының нейрофизиологиялық аппаратына кіретін жаң амен немесе қ озғ алыстың нейрон-детекторларымен анық талады.

Уақ ытты қ абылдау. Уақ ытты қ абылдау механизмі кө біне “биологиялық сағ атпен” байланыста болады – адам ағ засында болатын биологиялық процестердің бірізді жә не ритмикалық ауысуы.

Уақ ыттың субъективті ұ зақ тығ ы кө біне оның немен толтырылғ анына байланысты болады.

Адекватты перцептивті бейненің қ алыптасуы ү шін келесі жағ дайлар қ ажет:

v белсенді қ озғ алыс;

v кері байланыс;

v сыртқ ы жә не ішкі ортадан миғ а келетін ақ параттың белгілі бір оптимумын ұ стау;

v ақ параттың ә деттегі қ ұ рылымдылығ ын сақ тау.

Қ абылдаудағ ы иллюзия. Біздің ә лемді қ абылдауымызда бұ рмалану болатын кездер де болады. Ол заттардан қ арама-қ арсы ақ парат келген кезде немесе заттар туралы ақ парат толық болмағ анда, алынғ ан сигналдарды қ ате интерпретациялағ ан кезде болады. Қ абылдаудың ерекшелігі оның кө мегімен бейнелер қ ұ руда болып табылады, сондық тан ә рбір адам ең алдымен ө зіне қ ажет затты кө реді, шын мә нінде ондай нә рсе жоқ, тек оғ ан ұ қ сайтын нә рсе ғ ана бар.

Қ абылдауды дамыту. Қ абылдау ө мір жағ дайына байланысты ө згереді, яғ ни дамиды. А.В. Запорожец перцептивті ә рекеттердің қ алыптасуы оқ ытудың ә серімен бірнеше дең гейлерден ө теді деп есептейді:

І дең гей – адекватты перцептивті бейне, балада материалдық заттармен практикалық ә рекет жолымен жү реді;

ІІ дең гей – сенсорлық процестер ө з қ озғ алысының кө мегімен орындалатын рецептивтік аппараттарды орындайтын ө зінше перцептивтік ә рекетке айналдырады. Балалар заттардың кең істіктік қ асиетін қ ол мен кө здің бағ дарланып-зерттеу қ озғ алысының кө мегімен танысады;

ІІІ дең гей – перцептивті ә рекеттерді қ ысқ арту процесімен басталады;

ІҮ дең гей – перцептивті процестер идеалдығ а айналады. Балалар тез жә не қ андай да бір сыртқ ы қ озғ алыстың кө мегінсіз-ақ қ абылданатын обьектілердің белгілі бір қ асиеттерін танып, осы қ асиеттер негізінде оларды бір-бірінен айыра алу қ абілеттілігіне ие болады.

5. ОЙЛАУ (Танымдық процестердің жалпы жү йесінде ойлаудың рө лін бағ алаң ыз)

Ойлау – танымдық процестердің барлық жұ мысының мұ раты; ақ паратты ө ң деудің ақ ырғ ы, ү шінші дең гейі. Ойлау басқ а танымдық процестердің барлық бұ рмалауларын тү зетеді.

Ойлауды ә детте психологияда адамның болмысты, оның мә нді байланыстары мен қ атынастарымен қ оса, жанама жә не жалпылай бейнелеуі ретінде анық тайды. Сондық тан ойлаудың басты қ ызметі адам санасындағ ы ә лем суретін жү йеге келтіруден тұ рады. Егер солай болса, адам ойлау субъектісі болады, бұ л танымдық процесс оның қ ажеттіліктерімен алдын ала белгіленген, ал нақ ты адам дү ниетанымы оның қ ажеттілікті-мотивациялық сферасымен детерминацияланады.

Ойлауды процесс ретінде, ал ойды сол процестің нә тижесі ретінде қ арастыру қ ажет.

Ойлау процесі екі негізгі тә сілмен жү зеге асырылады:

1) ұ ғ ымдарды қ алыптастыру жә не мең геру;

2) мә селелерді шешу.

Ұ ғ ымдарды қ алыптастыру – бұ л жай «ұ қ сас» нә рсені «ұ қ сас емес» нә рседен айыра білу. Ұ ғ ымдарды мең геру – нә тижесінде субъектің ұ ғ ымдарының ә рқ айсысына тә н белгілерін танып ү йрену процесі.

Мә селелерді шешу айтарлық тай дә режеде ұ зақ мерзімді есте сақ талатын мең герілген ұ ғ ымдарғ а сү йенеді.

Мә селені шешу барысында ә детте 4 негізгі сатыны бө ліп кө рсетеді:

І – «тү сініксіз нә рсені ұ ғ ыну», яғ ни сұ рақ, мә селе, міндеттерді кө ріп, қ алыптастыру. Сұ рақ тардың болмауымен сипатталатын «бастапқ ыдан тү сінікті болу» жағ дайы – ой жұ мысы болмауының кө рсеткіші;

ІІ – шешім нұ сқ аларының тым кө п болуы. Субъект тә жірибесі нұ сқ алардың ық тималдығ ын бағ алауды белгілейді;

ІІІ – болжамдардың ұ сынылуы мен тым кө п болуы. Болжамдардың тексерілуі мен біреуінің таң далуы (ә уел бастан бірнеше болғ ан жағ дайда). Болжамдардың тексерілуі кейде жеке сатығ а бө лініп шығ арылады;

ІV – мә селенің шешілуі, яғ ни сұ рақ қ а жауап берілуі, берілген сұ рақ бойынша тұ жырым жасау.

Ойлау процесінің аталғ ан сатылары шығ армашылық ойлау процесінің сатыларымен ө те ұ қ сас:

1) дайындалу;

2) пісіп жетілу;

3) шабыттану;

4) шынайылығ ын тексеру.

Ойлау операциялары. Ойлау процесі келесі операциялардың кө мегімен жү зеге асырылады:

* салыстыру – ұ қ састық пен айырмашылық қ атынастарын белгілеу;

* талдау – бейнелеу объектінің тұ тас қ ұ рылымын оймен қ ұ рамдас элементтерге бө лу;

* синтез – элементтерді тұ тас қ ұ рылымғ а біріктіру;

* абстракция жә не жалпылау – жалпы белгілерді бө ліп кө рсету;

* нақ тылау мен дифференциялау – ұ ғ ынылатын объектінің жеке ерекшеліктерінің мә нділігіне қ айта оралу.

С.Л. Рубинштейннің пікірі бойынша, аталғ ан барлық операциялар ойлаудың негізгі операциясы – жанамалаудың, яғ ни неғ ұ рлым елеулі байланыстар мен қ атынастарды ашудың тү рлі жақ тары болып табылады.

Ойлаудың басты белгісі оның тап сол объективті болмысты жанамалап, яғ ни қ ұ ралдардың кө мегімен бейнелеуінде қ амтылады. Ойлау қ ұ ралдары ретінде алдың ғ ы ойлау процесінде пайда болып, сө з арқ ылы бекітілген қ айсыбір жалпыланғ ан тү сінік тү ріндегі ұ ғ ымдарды атауғ а болады. Ұ ғ ым мазмұ ны сө збен бекітіледі, ал сө зді кө ріп немесе естігеннен кейін, біз бұ л сө здің астарында болмыста не жатқ андығ ын елестете аламыз. Демек, ұ ғ ым-сө здердің арқ асында біз ойлай аламыз. Ә йтсе де, кейде тілі жақ сы дамығ андарда ойлау қ абілетінің болуы жө нінде елес қ алыптасып жатады. Бірақ бұ л ә ркезде олай бола бермейді.

Ұ ғ ымның ойлау қ ұ ралы ретінде екі жағ ы болады. Сыртқ ы жағ ы сө здіктерде бекітіліп, кө пшілікпен қ абылданғ ан мә німен беріледі. Ішкі жағ ы жағ дайлық болып табылатын, ә рі адамның қ ажеттіліктеріне байланысты болатын мағ ынамен беріледі.

Ойлаудың кө мегімен тікелей тү сініксіз болып табылатын болмысты қ амтуғ а болады.

Ойлау тү рлері

Б.М. Тепловтың пікірі бойынша, ойлаудың теориялық жә не тә жірибелік тү рлерінің арасындағ ы айырмашылық тек «олардың тә жірибемен тү рліше байланысты болуында... Тә жірибелік ойлау жұ мысы, негізінен, жеке нақ ты міндеттерді шешуге бағ ытталғ ан..., ал теориялық ойлау жұ мысы, негізінен, жалпы заң дылық тарды табуғ а бағ ытталғ ан».

6. ЕС (естің рө лін сипаттап, ө з ойың ызбен арақ атыстырың ыз)

Ес - бұ л бейнелеудің интегралды іздік формасы. Ол кез-келген психикалық процестің негізінде жатыр. Ес психикалық ө мірді ұ йымдастырудың негізгі формасының бірі болып табылады. Есті танымдық процестердің ядросы деп атайды.

Шығ уы бойынша естің екі тү рін ажыратады: генетикалық (тұ қ ым қ уалайтын) жә не ө мір кезіндегі ес. Ө мір кезіндегі еске қ озғ алыс, образдық (кө ру, есту, кинестетикалық жә не т.б.), эмоциялық, символдық (сө здік, логикалық) жә не еріктік ес кіреді.

Ақ паратты сақ тау ұ зақ тығ ы бойынша естің келесі дең гейлерін ажыратыды:

1) Кенеттік ес сезу мү шелерінің инерциялығ ымен байланысты. Бұ л ес ерікті басқ аруына келмейді. Кенеттік есте бейне константты емес - бұ л қ абылдау бейнесі емес, тү йсік бейнесі. Кенеттік ес ә лемнің бірегейлі қ абылдауын қ амтамасыз етеді;

2) Қ ысқ а мерзімдік ес. Бұ л жерде зейіні аударылғ ан ақ парат сақ талынады. Ақ парат ө згерілмейтін кү йінде қ алмайды, ол ө ң деледі жә не интерпретацияланады. Қ ысқ а мерзімді ес ү шін қ айталау мен символизация арқ ылы ерікті басқ ару мү мкіншілігі бар. Қ ысқ а мерзімді ес кө лемі – 7 +- 2;

3) Аралық (буферлік) ес – қ ысқ а мерзімді ес пен ұ зақ мерзімді ес арасындағ ы аралық инстанция болып табылады. Бұ л жерде ақ парат ұ зақ мерзімді еске аудару мү мкіндігі келгенше сақ талынады. Буферлік ес тазалануы мен кү н бойы жиналғ ан ақ партты категоризациялау ұ йқ ы кезінде іске асады;

4) Ұ зақ мерзімді ес ақ паратты сақ тау кө лемі мен уақ ыты бойынша шектелмелген. Бірақ ақ парат кейде дер кезінде шығ арып алынбауы мү мкін. Ақ параттың қ ол жетімділігі сақ тау ұ йымдастыруымен анық талады. Ұ зақ мерзімді есте ақ парат сақ таудың екі типі бар: ақ паратқ а ерікті рұ қ сат (ақ парат ү зіліссіз тү рленеді) жә не ерікті рұ қ сатсыз (ақ парат айнымас кү йінде сақ талынады).






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.