Дамуы жəне Қазақстандағы металлургия саласының даму жолдары.

Дə ріс. Кіріспе. Дү ние жү зілік тау кен металлургиялық кешенінің болашақ тағ ы

дамуы жə не Қ азақ стандағ ы металлургия саласының даму жолдары.

Қ азақ стан тау кен кешені дамудың қ ай жолымен барады? Дү ние жү зілік тə жірибеге жү гінейік. Ə лемде ə ртү рлі принципі ə ртү рлі бағ ытта дамыйтын минералды шикі зат кө зі бар мемлекеттер бар. Біріншілердің қ атарына Оң тү стік Африка мемлекеті жатады. Ол тау кен экспортқ а, яғ ни шикілей сыртқ а шығ арумен айналысады. Бұ л жағ дайда мемлекет ө те кө п мө лшерде табиғ и ресурстарды шетке шығ арумен айналысады, ал олардың негізінен ВВП ə сері экспорттаумен ғ ана шектеледі.

Екінші принципке жататын мемлекеттер минералды шикізат саласын дамуын қ олданады, яғ ни минералды шикізатты терең ө ң деумен айналысады (АҚ Ш, Канада).

Сонымен ө ң делген шикізат тиімді болып шығ ады да, олардың тоғ ысу тізбегі қ осылып бірнеше рет жайылма тү рінде кү шейтіледі. Халық а қ ызмет кө рсету жə не қ айта ө ң деу машина жасау саласында тиімділігі ерекше кө рінеді.

Ресей, Қ ытай, Канада, Оң тү стік Африка республикасы, Австралия, Америка тү рлі тү сті металл ө ндіруде дү ние жү зі бойынша алдынғ ы қ атарда келеді. Сонымен бірге шикізат ресурстарын сату артта қ алғ ан болмаса алысты болжамайтын мемлекет есептелмейді.

Табиғ и қ оры кө п мемлекеттер экономикалық жетістіктегі жоғ арғ ы кө рсеткіштегі ө німді интенцификациялау арқ ылы жə не дайын ө німге жоғ арғ ы бағ алы қ оспаларды қ осу арқ ылы қ айта ө ң деп алады. Канада жə не Австриянның тə жирибелері кө рсеткендей ВВП-ғ а жоғ арыдағ ы айтылғ ан бірлескен дү ниелерді дұ рыс қ олдану жақ сы нə тиже береді. Бұ л жерде ерекше айтып ө туге болатын нə рсе, жоғ арғ ы аты аталғ ан мемлекеттер тек қ ана металды ғ ана шығ арып қ оймайды сонымен сапасы жоғ ары бақ таластық қ а лайық ө нім шығ арады.

Минералды шикізат ресурстарына бай елдердің тə жірибесі кө рсеткендей, Отандық металлургия болашағ ының дамуын жеделдету мен диверсификацияның терең дігіне жə не металлургияның компанияларды жетілдіруге сонымен бірге олардың стратегиялық мақ сатына байланысты. Біздің елде осы саланың ары қ арай магистральды дамуы екі вариант бойынша жү зеге асады.

Біріншіден – бұ л сала шикізат секторы ретінде таратылады, яғ ни бірінші шық қ ан металды экспортқ а шығ ару арқ ылы дамиды. Екіншіден – бұ л слс шикі зат базасы ретінде дамып, жоғ арғ ы технологиялық ө ндіріске қ ызмет етеді, металдан алатын ө німге жоғ арғ ы сапалы қ оспалар қ осу арқ ылы дайын металлургия ө німін алуғ а жетілдіреді.

1 – суретте қ ара, тү рлі-тү сті, сирек жə не жерде ө те сирек кездесетін металдардың ө мірлік баспалдақ циклы кө рсетілген. Технологиялық қ айта ө ң деуге анализ жасағ анда кө ргеніміздей, осы салада ө кіметтік органдармен бірлесе отырып, ө те ү лкен ө згертулер соң ғ ы сатыда біріккен жоғ арғ ы технологиялық ғ ылыми ө ндірістік бірлестікті қ алыптастыруғ а міндеттіміз, оның бə рін ө зіміздің минералды минералды-шикізат базасының кө зіне негіздейміз, олар электроника, электро-радио техника, привор жасау саласында (1-сурет). 2005-2010 жылдарда Қ азахстанда негізгі жоғ арғ ы ө згертулер бес саты бойынша дамуы керек (1-сурет, 5 саты), кү ннің кө зінен жылу алу жə не атомдық энергетика, привор жасау, электронды ө неркə сіптегі металдарғ а жоғ арғ ы бағ алы қ оспалар қ осу арқ ылы дамулары 2010-2030 жылдарғ а дейін қ ажет (1 сурет, 6 саты). суретте кө рсетілгендей. Қ азахстан бү кіл шығ арғ ан ө німнің 95-97%-ын шетке шығ арумен айналысады, Қ азахстанның ішінде ө німге деген сұ раныс 3-5%-ы ғ ана қ ұ райды. Кү ні бү гінге дейін отандық ө ндірістердің дамуы ө те тө менгі сатыда жү ріп келді, мысалы геология, тау-кен жұ мыстарында, байыту жə не металлургиядағ ы тө менгі ө згертулер. Яғ ни тө менгі сатыда ө нім ө ндіріледі, мысалы:

алюминий тотығ ы, қ ара қ орғ асын ө те тө менгі сапалы болат, кеуекті титан жə не т.б. жоғ арғ ы ө згертулермен металлургия мү лде жоқ болды, ал жаң а дайын ө німді шығ аратын жоғ арғ ы бағ алы қ оспа мен қ осып ө ндіретін сала электронды ө ндірістерде жə не қ ұ рал жабдық жасауда мү лде жоқ деп айтуғ а болады. Кейінгі жылдарда жаң а ө неркə сіптер салыну жоспарланып қ ойылғ ан, мысалы жоғ арғ ы таза кремний, кү ннің кө зінен алынатын энергия ү шін электрондық ө ндірістерге қ ажеттілікті ө теу ү шін зауыттар Қ арағ андыда, Ү нтө беде, Екібастұ зда салынып жатыр. Ары қ арай даму жолын марганец саласын дамыту Қ азақ станда жоғ арғ ы сатыда жү реді деп жоспарланып отыр (зауыт Жезқ азғ анда салынып жатыр, соныменқ атар Тараздағ ы фосфролы пешт қ айтадан жабдық талуда). Машина жасау саласына қ ажетті арнайы болат ө ндіретін зауыт Таразда салынады деп, оғ ан арнайы жер бө лініп қ ойылды.

Табиғ атта кездесетін барлық металдарды ХХ ғ асырдың 70-жылдардан бастап тə жірибеде қ олданылады.

1 – сурет. ө нім ө ндіретін ө мірдің сатысы