Дәріс. Өсімдік майын өндіру. Майды тазалау әдістері

«Арай» ө сімдік майын ө ндіру жө ніндегі зауыт аумақ тың бір бө лігін жә не қ алыптау цехының ғ имаратын кейіннен сатып алу қ ұ қ ығ ымен жалғ а алу шарты негізінде 1998 жылдың маусым айында Қ ызылсай қ ұ рылыс материалдары зауытының бос жатқ ан аумағ ында ашылғ ан.

Қ ұ рылыс орнын таң дау барысында сырттан келетін сатып алушылар мен жеткізіп берушілерге, Сайрам, Тү лкібас аудандары мен Тараз, Алматы, Қ ызылорда жә не т.б. қ алалардың тұ рғ ындарына айрық ша қ олайлы жер таң далды, себебі зауыт қ ала тү біндегі ө неркә сіптік-ауыл шаруашылық аймақ та, «Шымкент-Алматы» тас жолынан 100 м, ал Шымкент қ аласынан 6 км, сондай-ақ «Шымкент-Самара» тас жолына шығ атын айналма жолғ а тікелей жақ ын жерде жә не Қ ТЖ РМК «Қ ызылсай» стансасына 500 м қ ашық тық та орналасқ ан. Ө те қ ысқ а уақ ыт аралығ ында ө ндірістік ғ имараттар толық қ айта қ ұ рылып, жабдық тар орнатылып, сол 1998 жылдың қ азан айында-ақ алғ ашқ ы ө нім алынды. О бастағ ы компанияның мақ саты - жоғ ары технологиялық жабдық тары мен жаң ашыл технологиялы жаң а кә сіпорынды қ ұ ру. Мұ қ ият таң далғ ан экономикалық саясат 1999 жылдың ө зінде-ақ жоспарланғ ан табысты алуғ а мү мкіндік берді.

Қ азіргі уақ ытта «Арай» ЖШС-нің инфрақ ұ рылымы жақ сы дамығ ан – жаң ашыл технологиялық жабдық тармен жарақ тандырылғ ан негізгі ө ндірісі, жө ндеу-механика цехы, қ азандығ ы, темір жол тұ йығ ы, кө ліктік қ ызмет секілді кө мекші қ ызметтері, ауқ ымды қ ойма жайлары, қ ажетті коммуникациясы жә не ө зінің жекеменшік су ұ ң ғ ымасы бар кә сіпорын.

Компания ө сімдік майын, ұ н жә не малғ а арналғ ан жемшө пті (бидай кебегі, мақ та кү нжарасы, мақ та қ ауызы), макарон ө німдерін ө ндіруге мамандандырылғ ан. Ө сімдік майын ө ндіру кө лемі мен қ айта ө ң деу барысында алынатын ілеспе ө німдердің ұ н, макарон ө німдері жә не кебек ө ндіру кө леміне шақ қ андағ ы арасалмағ ы кә сіпорынның қ олданыстағ ы бағ асына сә йкес. Ө німдердің негізгі тұ тынушысы халық болып табылады. Компанияның ө німіне дегене сұ раныс шексіз. Ө ндірілетін ө нім осы секілді импорттық ө німдер мен отандық ө ндірушілердің ө німдерімен бә секеге толық қ абілетті. Бү гінгі таң да «Арай» ЖШС-і ө ндірілетін ө німнің сапасы жағ ынан Оң тү стік-Қ азақ стан облысының осы секілді кә сіпорындары арасында ө ндіріс кө лемі бойынша кө шбасшылардың бірі болып табыла отырып, Сайрам, Тү лкібас аудандарын жә не Шымкент, Жамбыл, Қ ызылорда қ алаларын жоғ ары сапалы тауарлар – маймен, ұ нмен, жемшө ппен қ амтамасыз етіп отыр. Компания ө зі ө ндіретін ө німнің кө лемін ұ лғ айту, сондай-ақ ассортиментті кең ейту жә не жаң а жабдық тар мен жаң а алдың ғ ы қ атарлы технологияларды енгізу есебінен ө ндірілетін ө німнің сапасын жақ сарту мә селесі бойынша тұ рақ ты жұ мыс істеп келеді.

Бастапқ ы кезде ө ндірістік қ уаттылық тә улігіне шамамен 65 тонна мақ та тұ қ ымын ө ң деуді қ ұ раса, бес жылғ а жетер-жетпес уақ ыттың ішінде оның кө лемі тә улігіне 200 тоннағ а дейін жеткізілді, ө сімдік майын пластик ыдыстарғ а қ ұ ю желісі іске қ осылды, 2001 жылы ө німділігі тә улігіне 25 тонна дә н тартатын ұ н тарту кешені іске қ осылып, 2002 жылы оның қ уаты тә улігіне 120 тонна дә нге жеткізілді. 2002 жылы ө німділігі тә улігіне 15 тонна макарон ө ндіру жө ніндегі желі іске қ осылды. Қ азіргі уақ ытта «HUM» тү рік компаниясының кү нжарадан қ алдық майды айыратын сольвентті экстракторы енгізілген. Қ олданыстағ ы экстрациялық емес технологиялық ө ндірістік тә сілде 8-10% ө сімдік майы кү нжарада қ алып қ ояды, оны қ олда бар технологиялық жабдық тармен айыру мү мкін емес. Кү нжарадан қ алдық майды айыру ү шін экстрациялық жабдық ты қ олдану қ ажет. 2004 жылы ө сімдік майын ө ндіруді 8-10% жоғ арылатуғ а жә не ә лемдік стандарттар талаптарына жауап беретін, оны шетелге экспорттауғ а, ө зіндік қ ұ нын тө мендету есебінен ө сімдік майының бә секеге қ абілеттігін кө теруге мү мкіндік беретін майэкстрациялық ө ндіріс іске қ осылды жә не сапалық қ асиеттері жоғ ары кү нжара шығ ару жолғ а қ ойылды. Майэкстрациялық ө ндірісті іске қ осу ө сімдік майын ө ндіру бойынша қ олданыстағ ы қ уатты 35-40% кө теруге мү мкіндік берді. Сонымен қ атар сабын қ айнату ө неркә сібін ұ йымдастыру, макарон ө німдерінің тү рлерін ұ лғ айту, кү нбағ ыс ө сімдік майын жә не т.б. ө ндіру жоспарлануда.

Ө ндіріліп жатқ ан ө сімдік майы мен жемшө п кө лемін жә не сапасын жоспардағ ыдай арттыру аудандарда жә не облысымызда ауыл шаруашылық ө німдерін ө ндіру қ арқ ынын ұ лғ айтуғ а, жұ мыспен қ амту жағ дайын жақ сартуғ а септігін тигізеді. Ө ндірілетін ө німдердің бә секеге қ абілеттігін артыруғ а қ ол жеткізе отырып, компания ө ндірістік базасын тұ рақ ты жаң артуғ а, жаң а технологияларды енгізуге мә жбү р. Қ азіргі уақ ытта жаң а ө ндіріс: ө сімдік майын ағ арту, айыру жә не иісін жою жө ніндегі цех салынды, оның қ ұ рылысы мен жабдық тарына кеткен шығ ын шамамен 700000-800000 АҚ Ш долларын қ ұ райды. Ө ндірісті жаң ғ ырту жобасын іске асыру – қ алдық сыз технологиялы жаң а кә сіпорынды қ ұ рудағ ы кезекті саты болып табылады.