Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Дене тәрбиесінің білім беретін сабақтардың бағыттылығы мен мазмұны






Шығ ыс медицинасы қ ашанда «Демалыс – жалқ аулық емес, жан ең бегі» деген қ ағ иданы ұ станады. Иә, ә рбір адам кешкілік жатар алдында ауа-райы қ олайлы болса далағ а шығ ып, жаяу жү ріп қ айтса, немесе белгілі бір уақ ыттарда саябақ ты, кө шенің кө рікті жерлерін аралап серуендеуді тұ рақ ты тү рде ә детіне айналдырса, ол оның денсаулығ ына ө те пайдалы. 1. Серуендеу уақ ыты. Мамандардың ақ ыл-кең есі бойынша, таң ертең гілік 6 шақ ырым, кешке ұ йық тар алдында 6 шақ ырым табиғ ат аясында серуендеу адам бойына мол кү ш-қ уат береді, ағ за таза ауамен тыныстап, кө ң іл-кү й сергиді, ө кпе, жү рек, қ ан жү йесі жақ сы жұ мыс істейді, шаршағ андық басылады. Егерде мұ ндай серуендеуге уақ ыт жетіспесе, таң ертең, кешке 30 минуттан серуендеп, 3 шақ ырым жаяу жү ріп қ айтқ ан дұ рыс. Серуендегенде қ атты жү рмей, ақ ырын адымдап, жан-жағ ың дағ ы табиғ ат кө ріністерін, қ ала ғ имараттарын, тү рлі-тү сті кө ше жарығ ын тамашалағ ан оң ды ә сер етеді. 2. Серуендегенде тыныстау. Жылдың қ ай мезгілінде де далағ а шығ ып серуендегенде ауызды жауып, танау арқ ылы терең тыныстағ ан дұ рыс. Ауадағ ы магнит қ уаты танаудың кілегей қ абығ ында жиналып тұ ратындық тан, танаумен тыныстағ ан кезде ол ауамен ө кпеге жылжып, денеге тарайды. Дә рігерлердің дә лелдеуінше, осынау магнит қ уаты-адам жү йкесінің бірден-бір нә рі болып саналады. Жә не де таза ауада танаумен тыныстау-шаршағ ан, жұ қ арғ ан жү йкенің шипалы емі. 3. Серуендегі қ имыл, тыныстау тә ртібі. Далада серуендеп келе жатқ анда бұ ғ ананы (ключица) барыншы ілгері ұ мсындыра, кө тере ұ стағ ан жө н. Мойының ыз тү зеліп, басың ыз тіктелсе, омыртқ аң ыз да тү зеледі. Бұ л терең тыныстауғ а жақ -сы жол ашады. Мұ ндай жағ дайда адам ө кпесінің жоғ арғ ы бө лігімен дем алады, ал ө кпенің тө менгі бө лігі ө здігінен желдену мү мкіндігін иеленеді. Тыныстаудың тиімді тағ ы бір ә дісі мынандай: сол аяқ тың адымын бір, екі, ү ш... деп алты адымғ а жеткізеді. Алдың ғ ы ү ш адымда тыныстайды да соң ғ ы ү ш адымда тыныс шығ арады. Тыныстау мен тыныс шығ ару арасында ү зіліс жасалмайды. Бұ л жаттығ уды оң аяқ тан бастап, тыныстану тә сілін жаң ағ ыдай жасауғ а да болады. Адамдар ө зінің жағ дайына, қ алауына қ арай тыныстау мен тыныс шығ ару ырғ ағ ын тө рт адымғ а тү сіреді ме, ә лде сегіз адымғ а кө бейтеді ме, ө зі біледі. Егерде ә рбір адам осынау серуенге шығ у, тыныс алу

тә ртібін қ атаң сақ тап, далада, таза ауада қ ыдыруды ә детке айналдырса, екі-ү ш кү ннен соң ың қ ылсың қ ылдан арылады, таң ертең ұ йқ ыдан тұ рғ анында сергек сезінетін болады. Тек, есте болатын бір жағ дай: серуендеуді бастағ ан алғ ашқ ы кү ндері кө птен бері қ алыптасып қ алғ ан тіршілік тынысының ө згеруіне байланысты адам-ның ұ йқ ысы бұ зылып, сә л тынышсыздануы мү мкін.

Денсаулық қ ағ идалары«1. Ү йің е таза ауа кө п кірсін, Кү ннің сә улесі кө п тү ссін. Саламаттық ты сақ тау ү шін таза ауа, Кү ннің шуағ ы ө те қ ажет нә рсе. 2.Тұ ла бойың ды, ең бол- мағ анда мойның ды, кө кіре-гің ді, арқ аң ды кү нде салқ ын сумен жуып тұ р, кө нбісті боласың. Денең ді таза ұ стап, жұ масына бір рет жылы суғ а шомыл. 3. Кү ннің шуағ ынан жылын-ғ ан суғ а тү с, шомылуғ а қ олайлы уақ ыт - сә ске мен намаздыгер (екінті) арасы. Тал тү сте Кү н қ ызып тұ рғ анда суғ а тү спе, шомылардың алдында жалаң аш отырма, терлейсің. Тамақ тың соң ынан тоқ қ арынғ а суғ а тү спе, қ ызып, терлеп тұ рып суғ а тү спе, ә уелі қ ызуың ды басып, терің ді кептір. Жылы, тынық кү ні судан шық қ ан соң біраз жалаң аш отыр, ү стің е кү н тиіп тұ ла бойың ды жел қ ақ сын. Ө те жылы су, ә сіресе, кү нде жуынғ анда адамның қ анын тасытып, денесін босатып нә зіктендіріп жібереді. Бұ л есің де болсын. Денең ді таза ұ стау ү шін іш киімді жиі ауыстырып тұ р. 4. Ішкен, жеген сайын жә не де ертең ді - кеш аузың ды тазалап шай. Аузың ды таза ұ стасаң тіс ауруының кө бінен қ ұ тыласың. Кү н сайын тісің ді мисуақ пен (тіс тазалағ ыш) жақ сылап тазала. Мисуақ тың қ ылы тым қ атты, не ө те жұ мсақ болмасын. 5. Таза ауада (сыртта) кө бірек қ имылда (ойна, жү гір). 6. Ө те жылы киінбе, ба-сың а жең ілдеу нә рсе ки, мойның ды ашық ұ ста. 7. Денең ді тар киім, белбеу, тү рлі баумен байлап қ ыспа. 8. Аяқ киімнің (етіктің ұ лтаны табаның а лайық болсын) ө кшесі жалпақ, аласа болсын.Биік ө кше зиянды болады.

9. Киімің, ә сіресе, шұ лғ а-уың, байпағ ың (шұ лығ ың) суланса шапшаң шешіп тастап, қ ұ рғ ақ киім ки.

10. Ө те кө п ішіп, жеме. Бұ зылғ ан астан, сің бейтін тамақ тан, ә сіресе, тә ттіден қ ашық бол. Жас балағ а тә тті беріп ү йретпе. Асты реттеп ішіп, же. Кү ніне ү ш мезгілден артық тамақ танба. Уытталғ ан тамақ қ а ә уес болма. Пияз, тұ з сық ылды нә рселерді асқ а кө п салма. Арақ, боза сық ылды есірткіш нә рселерге жолама, шикі, шала піскен етті, жемісті жеме. 11. Ерте жат, ерте тұ р. Оянсымен тө сектен тұ рып кет. 12. Кешке ұ йық тардың алдында ауыр жұ мыс істеп шаршама. Болдырғ ан кісі дұ рыс ұ йық тай алмайды.

13. Ұ йқ ы адамғ а кү ш жинап, қ уат береді. Адамғ а пайдалысы - ұ йқ ы. Тү нде ұ зақ отырып істеген ми адамның ұ йқ ысын бұ зады, адамды ұ мытшақ қ ылады. Ұ йқ ының ұ зақ тығ ы жасқ а қ арай тү рліше болады. Тә улікте емшектегі балағ а он алты - жиырма сағ ат, он-он екідегі балағ а тоғ ыз сағ ат, бозбалағ а сегіз сағ ат, ү лкен кісіге алты - жеті сағ ат ұ йқ ы керек. Наша шекпе, кө кнар (апиын) ішпе, ә йтпесе диуана боласың».

Дене шынық тырудың пайдасы.

Кейбіреулер дене шынық -тыру мә дениетіне мә н бермейді, оны басқ а мә дениет тү рлерінен тө мен қ ояды. Бұ л дұ рыс емес. Адам ө з денсаулығ ына бала кезінен кө ң іл бө луге тә рбиеленіп, оны шынық тырумен айналысса, сымбатты, денсаулығ ы мық ты болып ө седі.. Орыстың терапиялық мектебінің негізін қ алаушы ғ алымдардың бірі М.Я.Мудров осы орайда былай деген: «Денсаулық ты сақ тау ү шін, ал онан да абзалы жиі ауыра берудің алдын алу ү шін дене жаттығ уларын жасағ ан немесе қ озғ алыста болғ ан жақ сы». Амал не, кө біміз деніміз сау кезінде дене шынық тыру жаттығ уларын жасаудың пайдасын бағ аламаймыз, ең бек пен демалысты алмастырып отырмаймыз. Мұ нан жү з жыл бұ рын жер бетіндегі барлық жұ мыстың 96 пайызын адамдар ө здерінің бұ лшық еттерінің кү шімен атқ арса, енді бә рін де техника жү зеге асырады. Бұ л да адамдардың аз қ озғ алуына ә келіп соқ тыруда. Ғ ылыми зерттеу деректері бойынша, дене шынық тыру жаттығ уларымен жү йелі тү рде шұ ғ ылданатын адамдар онымен анда-санда бір шұ ғ ылданатын адамдарғ а қ арағ анда сирек ауырады, дә рігерге сирек қ аралады. Негізінен, спортпен айналысатындар онымен ай-налыспайтындарғ а қ арағ анда шамамен дә рігерге тө рт есе сирек қ аралатын кө рінеді. Жә не де дене шынық тыру жаттығ уларымен жү йелі шұ ғ ылданатындар онымен жү йесіз шұ ғ ылданатындарғ а қ арағ анда дә рігерлік кө мекті екі есе сирек, ал оны біржола керек қ ылмайтындарғ а қ арағ анда 3 есе сирек қ ажет етеді.

Ой ең бегі жә не дене шынық тыру.Шаң ғ ымен сейілдеп, жең іл қ ол жұ мысымен шұ ғ ыл-данғ анда ой қ ызметі ү йлесімді болады. Ой ең бегімен айналысатын орта жастағ ы дені сау адам аптасына ең кем дегенде 8-10 сағ ат уақ ытты дене шынық тыру жаттығ уларына бө луі қ ажет. Шамамен, денеге тү сетін кү шті мынандай етіп

бө лген тиімді: демалыс кү ні – 2-3 сағ ат (шаң ғ ымен немесе жаяу туристік жорық жасау), аптаның орта шенінде – 1-2 сағ ат (коньки, есу, велосипед тебу), кү нделікті 10-15 минут таң ертең гі гимнастика жә не 30-40 минут жү ру (жұ мысқ а барғ анда жә не жұ мыстан қ айтқ анда) керек. Денеге тү сетін салмақ ты осылай етіп бө луді ең бек, демалыс, тамақ тану режимімен сә йкес жү ргізгенде адамның кө ң іл кү йі жақ сарады, ой ең бегі барынша жемісті болады.

Дене шынық тыру жаттығ уларының дә стү рлі тү рлері:

1. Аяң. Адамның аяң дап (бірқ алыпты) жү руі (бір орында тұ рып жү руге де болады). 2. Керілу жаттығ улары. Аяқ ты бірге немесе иық ендігіне сай қ ояды. Ә уелі екі қ олды желкеге қ ояды, сосын бір қ олды жоғ ары кө теріп, екіншісін жанғ а қ арай созады, содан соң керісінше осы ретпен кезек-кезек қ айталайды. Ырғ ақ: 1-2 – керілу – тыныс алу; 3-4 – бастапқ ы қ алыпқ а оралу, дем шығ ару. 3.Қ ол жә не иық қ а арналғ ан жаттығ улар: а) жанғ а созылғ ан екі қ олды жұ дырық тү йілген кү йі ію жә не қ айта жазу;

ә) осы қ алыпта тұ рып иық ты айналдыра қ озғ ау;

б) қ олды иық қ а қ арай иген кү йде айналдыра қ озғ ау;

в) тү зу қ олды айналдыру;

г) қ олды бір иіп, бір жазып, серпінді қ имыл жасау;

д) бір қ олды жоғ ары кө теріп, екіншісін кейін серпиді де осы қ имылдар бірнеше қ айталанады;

е)екі қ олды алма-кезек алғ а қ арай сілтейді. 4. Дене тұ лғ асына арналғ ан жаттығ улар: гимнастиканы бастарда аяқ - тың арасын алшақ тау ұ стайды, қ олды мық ынғ а немесе иық қ а қ ояды:

а) денені екі жақ қ а кезек бұ ру;

ә) оң мен солғ а кезек иілу;

б) алғ а иілу;

в) екі аяқ қ а кезек иілу;

г) денені мық ым арқ ылы ырғ ақ пен қ озғ алту.

5. Іштің бұ лшық еттеріне арналғ ан жаттығ улар. Бастапқ ы қ алып – орындық -тың шетіне отырып, жиегінен ұ стайды: а) тізені бү гіп, аяқ ты тік кө тереді, одан кейін жазады да, біртіндеп тө мен тү сіреді; ә) аяқ ты тік созғ ан қ алпы жоғ ары кө теріп, қ айтадан тө мен тү сіреді; бір аяқ ты алма-кезек тізені бү кпей жоғ ары кө теріп, қ айшылай қ озғ айды. 6. Аяқ қ а арналғ ан жаттығ улар. Аяқ ты қ осып ұ стап тү регеліп тұ рып: а) аяқ тың ұ шымен кө теріліп, қ айтадан біртіндеп ө кшемен тө мен тү седі; ә) аяқ тың ұ шымен кө теріліп, содан соң тө мен тү серде жартылай иіледі; б) бір нә рсеге қ олмен таянып тұ рып, екі аяқ пен алма-кезек доп тепкенге ұ қ сас қ имыл жасайды; в) бастапқ ы қ алыптағ ыдай қ олды белге таянып, одан кейін оны екі жанғ а қ арай созып бір тұ рып, бір отырады; г) қ олмен таянып тұ рып, аяқ ты алма-кезек жан-жақ қ а сілтей қ озғ айды. 7. Бү кіл дененің бұ лшық еттеріне арналғ ан жаттығ улар. Бұ л жаттығ уларды ә ртү рлі қ алыпта орындайды: а) аяқ ты созып жіберіп, екі қ олмен жер тірей жатады (бұ л кезде дене жерге тимеуге тиіс), одан кейін бастапқ ы жағ дайғ а қ айта келеді; ә) аяқ ты алшақ тау ұ стап (екі қ ол белде), оң қ олды жоғ ары кө теріп сол жақ қ а иіледі, одан кейін бастапқ ы қ алыпқ а оралып, осы қ озғ алысты екінші жақ қ а қ айталайды; б) ә уелі тү регеп тұ рып, содан соң отырады, одан кейін аяқ ты артқ а жіберіп, қ олмен жер тірейді, қ айтадан бастапқ ы қ алыпқ а келеді; в) денені оң ғ а қ арай бұ рып жә не сол аяқ ты иің кірей оң аяқ қ а сол қ олдың саусақ тары жеткенше ең кейеді, сосын бастапқ ы қ алыпқ а қ айта келеді. 8. Секірулер. Секірудің мынандай тү рлері бар: а) аяқ бірге, қ ол белде; ә) сол қ алыпта оң ғ а жә не солғ а бұ рылып секіру; б) аяқ ты бірде қ осып, бірде алшақ тап секіру; в) секірген кезде қ олды екі иық қ а алма-кезек аустырып қ ою, бастан жоғ ары кө теріп шапалақ тау; г) ә р аяқ пен алма-кезек 2-4 реттен секіру; д) ә уелі екі аяқ пен, сосын бір аяқ пен секіру, сонан соң қ айта екі

аяқ пен, тағ ы сол сияқ ты. Оқ ушылар дене-бітімінің дұ рыс дамуы, денсаулығ ының нығ аюы, жұ мыс қ абілетінің артуы сыртқ ы ортаның қ олайсыз жағ дайларына қ арсы тұ руғ а ық пал етеді. Жақ сы денсаулық адамның ең бек жә не қ оғ амның іс-ә рекетке жемісті қ атысуының маң ызды кепілі. Оқ ушылардың денсаулығ ына қ амқ орлық жасауғ а біздің қ оғ амымыз мейлінше мү дделі. Сабақ тарда, сабақ тан тыс уақ ытта, спорт секцияларында дене тә рбиесін кү н сайын ұ йымдастырып, қ олайлы жағ дайлар жасау қ ажет. Табиғ и қ озғ алыстың тү рлері жү гіру, қ арғ у, жү зу, лақ тыру, шаң ғ ы, коньки, велосипед тебу, акробатика ө мірге қ ажетті дағ ды жә не іскерліктерді қ алыптастырады. Жас адамдардық денесі тү рлі жаттығ улар кө мегімен ширап, дамиды. Сондық тан кү ш, жылдамдық, тө зімділік, икемділік сияқ ты адам қ абілетін дамыту оқ ушылардың қ озғ алтқ ыш тә жірибесін байытады, дене қ озғ алысын ү йлестіреді. Дене тә рбиесі саласында ырғ ақ, жеке гигиена, дене шынық тыру мә дениеті, туризм, спорт ерекше орын алады. Дене тә рбиесі ең басты кү н тә ртібін, яғ ни, ең бек, демалыс, тамақ тану, ү йқ ы, бос уақ ыт ырғ ақ тарын дұ рыс ұ йымдастыруда талап етеді. Кү н тә ртібін тиімді пайдалану балалардың ақ ыл-ойы мен дене қ ұ рылысының дұ рыс дамуына, денсаулығ ын сақ тауғ а кө мектеседі. Кү н тә ртібін бұ збау міндет. Тә ртіп дегеніміз - демалыс, тамақ тану, жеке гигиена жә не кү н мен тү ннің пайдалы сә ттерін маң ызды, мазмұ нды қ олдану. Мектепте дене тә рбиесін мұ ғ алім, сынып жетекшісі, тә рбиеші басқ арады. Олардың жұ мысының мазмұ ны: • шә кірттерге оқ у, ең бек жә не демалыс ырғ ағ ын ұ тымды пайдалануды ү йрету, оқ ушылардың денсаулығ ын ү немі бақ ылау, жұ мыс қ абілетін жаң сарту, оларғ а жағ дай туғ ызып, қ амқ орлық жасау. • оқ у кү ні жә не оқ у жылы бойында қ озғ алыс жасау, қ озғ алтқ ыш ә рекетке ү йрету жә не қ озғ алтқ ыш сапаларын дамыту, дене шынық тыру жә не сауық тыру жұ мысын тиімді ө ткізу. Дене тә рбиесін мектепте жә не мектептен тыс оқ у орындарында спорттық базаларда іске асыру ү шін тө мендегі талаптарды еске алғ ан жө н: • оқ ушылардың бойында жоғ ары адамгершілік сапаларын тә рбиелеу. • шә кірттің денсаулығ ын нығ айту, жұ мыс қ абілетін кө теру. • спортпен шү ғ ылдануғ а оқ ушылардың тұ рақ ты қ ызығ уын жә не қ абілетін дамыту. • негізгі қ озғ алтқ ыш сапаларын дамыту. 2. Дене тә рбиесінің мазмұ ны, міндеттері жә не формалары ә рбір мектептердің жағ дайларына байланысты дене шынық тыру жә не сауық тыру жұ мысының жү йесін жасауды қ ажет етеді. Дене тә рбиесінің негізгі қ ұ ралдарына дене жаттығ улары, гимнастика, ойын, туризм, спорт, табиғ и факторлар жатады. Дене жаттығ улары - бұ л саналы тү рде орындалғ ан қ имылдар жә не қ озғ алтқ ыш ә рекеттер. Дене жаттығ улары бұ лшық ет жү йесін, қ ан айналымын жә не тыныс алу мү шелерін дамытады. Гимнастика. Тү рлері: негізгі жә не гигиеналық гимнастика, спорттың гимнастика, акробатика, кө ркемдік гимнастика, ө ндірістік гимнастика жә не емдік гимнастика. Ойын оқ ушыларды жылдамдық да, тө зімділікке тә рбиелейді. Туризм - оқ ушыларды тө зімділікке, ұ жымдық қ а, ең бек сү йгіштікке жә не қ олайсыз сыртң ы жағ дайларда кездесетін қ иындық тарды жең уге тә рбиелейді. Спорт - оқ ушылардың денсаулығ ын нығ айтатын, дене кү шін, қ озғ алыс дағ дыларын жә не моральдық -еріктік қ асиеттерін дамытатын дене тә рбиесінің қ ұ ралы. Дене тә рбиесіндегі маң ызды қ ұ ралдарының бірі - табиғ и факторлар: кү н кө зі, ауа, суғ а шомылу, душ қ абылдау. Табиғ ат факторларын балалардың денесін сауық тыру жұ мысы кезінде пайдалану ө те тиімді. Дене тә рбиесінің маң ызды мақ саттарының бірі - балалар мен ересек адамдарды дене шынық тыру ісіне жұ мылдыру. Дене тә рбиесінің міндеттері: - денсаулық ты нығ айту жә не шынық тыру, дененің дұ рыс ө сіп-жетілуіне жә не ағ заның жұ мыс қ абілетін арттыруына ә сер ету; - қ имыл дағ дылары мен іскерліктерін қ алыптастыру жә не жетілдіру; - қ имылдың жаң а тү рлеріне баулу жә не оны теориялық білімдерімен байланыстыру; - негізгі қ имыл-қ асиеттерін кү шті, тө зімділікті, шапшаң дық ты жә не ептілікті дамыту; - еріктілікке, батылдық қ а, табандылық қ а, тә ртіптілікке, ұ йымшылдық қ а, достық пен жолдастық сезімге, мә дениет мінез-қ ұ лық дағ дысына ең бек пен қ оғ амдьщ меншікке саналы кө зқ арасын тә рбиелеу; - ө деттерді қ алыптастыру жә не дене жаттығ уларымен ү немі шұ ғ ылдануғ а ынтаны тә рбиелеу; - гигиеналық дағ дыларды сің іру, дене жаттығ улары мен шынық тыру гигиенасы жө ніндегі білімді хабарлау. 3. Дене шынық тыру сабағ ы ә зірлік, негізгі, қ орытынды бө лімдерінен тұ рады. Ә зірлік бө лімі оқ ушылардың сергек кө ң іл-кү йін, дене шынық тырумен шұ ғ ылдану ынтасын арттыру жә не балаларды сабақ тың негізгі бө лігінде кү рделі дене жаттығ уларын орындау даярлығ ын жасау ү шін пайдаланылады. Сабақ тың негізгі бө лігіне оқ у бағ дарламасындағ ы дене жаттығ уларының тү рлері енгізіледі. Жаттығ улар, ә р қ илы ойындар оқ ушылардың кө терің кі кө ң іл-кү йін туғ ызады. Осы кө терің кі ілікті басып, оқ ушыларды келесі сабақ тарғ а даярлау сабақ тың ү шінші, қ орытынды бө лігінің міндеті. Сабақ жалпы сап тү зеумеи, қ орытынды жасаумен аяқ талады. Дене шынық тыру сабақ тары процесінде білім беру, тә рбиелеу, сауық тыру міндеттері шешіледі. Дене шынық тыру сабағ ының маң ызды тә рбиелік міндеті оқ ушылардың дене шынық тырумен ү немі

шү ғ ылдануғ а ынта-ық ыласын дарыту. Бастауыш сыныптағ ы дене шынық тыру сабақ тары жаттығ уларының жә не ойындарының сан алуандылығ ымен ерекшеленеді. 4. Дене тә рбиесі бойынша сыныптан тыс жұ мыстардың міндеттері: баланың денсаулығ ын нығ айтуғ а кө мектесу; ағ заны шынық тыру, оқ ушылардың жан-жақ ты ө сіп жетілуіне, дене шынық тырудық оқ у бағ дарламасын ойдағ ыдай мең геруге кө мектесу; балаларды дене шынық тыру жә не спортпен ү немі шұ ғ ылдануғ а ә деттендіру; қ озғ алыс дағ дысын тә рбиелеу. Дене шынық тыру мен спорт жө ніндегі сыныптан тыс жұ мыстың негізгі формалары: секциялары мен ү йірмелердегі сабақ тар спорт жарыстары, серуендер, туристік жорық тар, дене шынық тыру жә не спорт мейрамдары. Серуендер мен жорық тарды балалардың табиғ ат туралы білімдерін толық тыра алатындай тамаша адамдардық ә ң гімелерін ести алатындай жерде белгіленген жө н. 5. Оқ ушыларды жү йелі тү рде дене жаттығ уларына ү йретудің тиімді жолдарының бірі - олардың ө з еркімен дайындалуы. Осығ ан байланысты оқ у бағ дарламасына дене тә рбиесінен ү йге тапсырма беруді міндетті тү рде енгізу керек. Отбасында ө з еркімен орындалатын дене тә рбиесінің бір тү рі -таң ертең гілік гигиеналық -бой сергіту жаттығ уы. Ол адамның дене қ ұ рылысының ұ йқ ыдан соң ғ ы тіршілік қ ызметіне тез араласуына ә серін тигізіп қ ана қ оймай, адамды сергек жү руге жә не кө ң іл-кү йін кө теруге кө мегін тигізеді. Таң ертең гілік бой сергіту жнттығ уы тұ лғ аны дұ рыс қ алыптастыруғ а ә сер ете отырып, тыныс алуды жақ сартады, қ ан айналу жү йесі қ ызметін кү шейтеді, зат алмасуғ а кө мектеседі, оқ ушылардың зеректігін, мақ сатқ а жету ұ мтылысын қ алыптастырады, ақ ыл-ой қ ызметін арттырады. Ертең гілік бой сергіту жаттығ улары оқ ушыларды тә ртіптілік пен бейімділікке, ө зіне деген сенімділік пен белсенді қ ызмет атқ аруғ а тә рбиелейді. Міне, осы тұ рғ ыдан алып қ арағ анда, жалпы денсаулық сақ тау жү йесінде емделу жаттығ уларының ө зіндік орны бө лек. Қ азақ станда денсаулық жү йесінің қ алыптасуы негізінен ү ш бағ ытта анық талады:

Валеология ғ ылымы - аурудың алдын алу; Медицина ғ ылымы - негізгі емделу жү йесі; Емделу жаттығ улары - адамның ө з бетінше емделу жү йесі. Қ олдарың дағ ы оқ улық та тұ ң ғ ыш рет емделу жаттығ улары ұ сынылып отыр. Адам ауруғ а шалдық қ анда, бү кіл дене емес, адам мү шесінің біреуі ғ ана ауырады. Адамның бұ л ауру мү шесін уақ ытында емдемесе, онда уақ ыт ө ткен сайын дертке айналып, адамның басқ а мү шелерін де ауырта бастайды. Міне, осы сә тте, жекеленген бір мү шенің ауруын емдеген кезде бү кіл дене қ озғ алысын іске қ осу керек. Демек, емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылданғ анда барлық дене қ озғ алысы іске қ осылады. Сондық тан да емделу жаттығ уларының ө зіндік ерекшелігі осында. Айталық, медициналың дә рі-дә рмекпен емдеу жү йесінде бір мү шені емдесе, ол екінші бір мү шені ә лсірететіндігі ақ иқ ат. Кім болса да, емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылдану ү шін ең ә уелі ө зінің ағ засының жалпы саулығ ын білуі керек. Бұ л деген сө з ә р адам физиология, анатомия жә не биология деген ғ ылымдардың жалпы ілімінен хабардар болуы керек. Сонда ғ ана емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылдану ө зінің нә тижесін береді. Соқ ыр сезімге салып, сауатсыздық пен, қ алай болса солай, шұ ғ ылдана беруге болмайды. Себебі, адам ең ә уелі ө зінің науқ асқ а шалдық қ ан мү шесін білуі керек. Емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылдану соғ ан негізделеді. И. Павловтың іліміне сү йенер болсақ, мидың жарты функциясы, яғ ни, ағ заның жұ мыс істеу қ абілетін тежеу жү йесі басталғ ан кезде міндетті тү рде емдеу жаттығ уларымен айналысу қ ажет. Себебі, ағ заның шаршағ андығ ының салдарынан, немесе бір мү шенің ауырғ анынан мидың екінші жартысында тежеу жү йесі іске қ осылады. Енді ағ заның жұ мыс қ абілетін қ алыпқ а келтіру ү шін емделу жаттығ уларын орындау керек. Емделу жаттығ уларын пайдалану кө пшілік жағ дайда хирургиялың емделуден кейін тірек-қ озғ алыс аппаратын қ алыпқ а келтіру ү шін табылмайтын ем болып саналады. Терапия науқ асынан кейін де демалыс аппаратын жү йеге келтіру ү шін бұ л жаттығ улардың ө зіндік орны бө лек. Қ ан айналымы жү йесі бұ зылғ аннан кейін де, инсульт науқ асынан соң емделу жаттығ уларын қ олданудың ү лкен маң ызы бар. Емделу жаттығ уларының екінші бір тү рі - уқ алау, сылап-сипау, яғ ни, массаж жасау. Емделу жаттығ уларының ағ зағ а тигізетін ә сері, ә сіресе, жалпы дамыту дене шынық тыру жаттығ уларын орындағ анда ағ заның барлың мү шесінің бұ лшық еттері қ озғ алыста болады. Сондық тан да емделу жаттығ улары жү йелі тү рде жү ргізіледі. Жекелеп алып, ағ заның бір мү шесіне ғ ана арналғ ан жаттығ улармен шұ ғ ылдануғ а болмайды. Жалпы дамыту жаттығ уларының кү рделілігі жә не шұ ғ ылдану уақ ыты, ә рине, науқ астың жағ дайына байланысты. Тағ ы бір ескеретін жағ дай емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылданғ ан кезде дә рігердің кең есін алу, болмағ ан кү нде дене тә рбиесі мұ ғ алімімен кең есіп отыру да тиімді іс болады. Себебі науқ астың қ ай тү рі болса да, айталық, жү рек, ө кпе, бү йрек, жұ қ палы аурулар, тіпті хирургиялық, т.б. аурулардың біреуі асқ ынып кетсе, ә рине, басқ а мү шенің жұ мыс істеу жү йесіне ә серін тигізбей қ оймайды. Демек, емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылданғ анда жаттығ удың мазмұ ны негізінен сол ауырғ ан мү шені тезірек қ алпына келтіру мақ сатында орындалуы керек. Емделу жаттығ уларының қ ұ ралы Емделу жаттығ уларының қ ұ ралы - ә р тү рлі бағ ыттағ ы жалпы дамыту жаттығ улары, табиғ и кү штер жә не массаж жасау. Жалпы дамыту жаттығ уларын орындағ ан кезде оның қ анша рет қ айталануына, яғ ни,

жү ктемесіне назар аудару. Себебі, бұ л жалпы дамыту жаттығ улары ә р адамның керегіне қ арай немесе науқ астың жағ дайына қ арай іріктеледі. Науқ ас адам емделу жаттығ уымен шұ ғ ылдануды ү немі ү збей орындап отыру керек. Жаттығ улардың қ ұ рамы ауыратын мү шеге байланысты іріктеліп алынады, қ озғ алмалы жә не спорттың ойындар болуы мү мкін. Сондай-ақ, қ олданбалы спорт тү рлері де пайдаланылады. Емделу жаттығ уларымен шұ ғ ылданудың негізгі мақ сатының ө зі, барлық жаттығ уларды, массаж, табиғ и кү штерді, т.б. барлығ ын кешенді тү рде пайдалануғ а болады. Жалпы дамыту жаттығ уларын орындағ ан кезде негізгі бағ ыты сол ауырғ ан жерді емдеу болғ анымен, бү кіл ағ заны қ озғ айтын, ішкі органғ а да ә серін тигізетін, қ ан айналысына ә сер ететін жаттығ улар іріктеліп алынады. Жалпы, емделу жаттығ уларын орындағ ан кезде суды қ алай қ олдануғ а болады? Суда жү згенде дененің барлық мү шесінің қ озғ алуы қ амтылады. Дегенмен де, адам ө зінің сырқ атына қ арай, пайдаланғ анда кү ннің қ ай уақ ытында келіп тү суге болады, суғ а тү суді қ анша уақ ытқ а дейін жалғ астыруғ а болады деген сұ рақ тар туындайды. Бұ л жағ дайдың барлығ ына бақ ылау жасау ә ркімнің ө зінің міндеті. Кү н сә улесін пайдаланудың да ө зіндік жү йесі бар. Суғ а тү судің жө ні осы деп, кү н ұ зақ кү нге қ ыздырынып жата беруге болмайды. Ә р істің шегі бар, кө здің де кө ретін шегі бар, ол горизонт. Ә детте, кү нделікті тә жірибеде кездесетін жағ дай, адам ө зіне-ө зі бақ ылау жасамай, денсаулығ ын қ алыптастырудың орнына ауру қ осып алатын жағ дайлар да кездесіп қ алады. Сондық тан да, кү н сә улесін қ абылдаудың ө зіндік ғ ылыми жү йесі бар жә не де бауыры, тағ ы басқ а ішкі мү шелері ауруғ а шалдық қ ан адамдарғ а кү нге қ ыздырынуғ а болмайды. Демек, кү н сә улесін пайдалану, тек емделу мақ сатында ғ ана қ олданылады. Кү н сә улесін пайдаланудағ ы ескеретін жағ дай, бү гінгі экологияның бұ зылуына байланысты ағ зағ а керісінше ә сер ететін жағ дайлары болады. Дене тә рбиесінің білім беретін сабақ тардың бағ ыттылығ ы мен мазмұ ны

Қ азіргі уақ ытта жалпы білім беретін Қ азақ станның мектептері тұ тас жә не ә р жақ ты дамуына бағ ытталады. Осығ ан сә йкес педагогикалық теория мен концепциялар дамуына объективті қ ажеттілік туындайды, сонымен қ атар жаң а жобаларда немесе дә стү рлі жақ ындаудағ ы мекетеп білімінің жү йесіндегі алдын алдындағ ы тұ рғ ан мә селелерді дұ рыс шешуге мү мкіндік береді. Дене тә рбие саласындағ ы оқ ушылардың білім алуы ережелерден тыс болып табылмайды, яғ ни бұ л оқ ушылардың тұ лғ алық дене тә рбиесінің қ алыптасу мә селесі ө зінің міндетті тү рде шешімін қ ажет етеді, ол жылдар жә не онжылдық тар бойы жиналғ ан ғ ылыми жә не ә дістемелік мұ раның объективті анализмен байланысты [1].Соң ғ ы кезде ғ ылыми жақ ындау тапқ андардың ішінен жә не концептуалды тұ жырымдамасы дене тә рбие аймағ ындағ ы оқ ушылардың білімінің іске асыру жолын анық тайды, олардың екеуін бө ліп кө рсетуге болады:

- - біріншісі бө лек тарихи жә не медикалық -биологиялық аспектегі дене тә рбие саласындағ ы білімінің мазмұ ның пә ндік мұ змұ ның белгілі бір ретпен оқ ушыларғ а дене тә рбиесін толық жетілдіру; - - екінші жақ ындау жү йедегі ө згерістер қ ажеттілігін, дене жаттығ улар қ ажеттілігінің дербес білім формасын жә не олардың даму қ ызығ ушылығ ын, оқ ушылардың тұ лғ алық қ алыптасу мә селелерімен, оның дене тә рбие пә нінің іс-ә рекетімен оқ у пә нінің мамұ ны мен бағ ыттылығ ын анық тайды. Қ азақ стан Республикасында дене тә рбиесі жә не спорт саласындағ ы мемлекеттік саясаты халық тың дұ рыс денсаулық салтын қ амтамасыз етеді. Дене тә рбиесі жә не спорт дамуы келесі принциптермен орындалады:

- - дене тә рбиесі мен спорттың жалпығ а тмеселі жә не тең дә режедегі жаттығ улар; - - барлық азаматтарғ а, тұ рғ ындардың дене тә рбиесіндегі ә р тү рлі жастағ ы топтар; - - дене тә рбие жә не спорт сабақ атрының ө зімшілдігі дене шынық тыру-спорттық іс-шаралардың сауық тандыру бағ ыттылығ ы; - - дене тә рбиенің бұ қ аралық жаттығ уларына тең қ ұ рметі, кә сіби жә не ұ нататын спорттың ұ лттық ойындар мен дә стү рлі спорт тү рлерінің дамуы. Мемлекет дене тә рбие жә не спорт саласын мемлекеттік саясатының жү йелеу жолымен қ атынастарды, қ аржылық, материалды-техникалық кадрлық, ғ ылыми-ә дістемелік, медициналық, ақ параттық, нормативтікқ ұ қ ұ қ тық қ ұ рылымдарына сә йкес дене тә рбие жә не спорттың толық дамуы, сонымен қ атар Қ азақ стан Республикасында дене тә рбиелік - спорттық қ озғ алыстың ө здігінен істеулік мә ртебенің қ абылдануы жү зеге асырады. Мектепке дейінгі балалардың, жалпы білім беретін жә не кә сіби мектеп жә не басқ а да жалпы білім беретін мекеме оқ ушыларының дене тә рбиесі оқ у жә не ө ткен кү н тә ртібінде, сабақ тан тыс уақ ыттарда жә не сабақ жоспарына сә йкес дербес, дене тә рбиенің компьютерлік мемлекеттік бағ дарламасын, санитарлық ережелер мен гигиеналық талаптармен орындалады, жалпы білім беретін мекетептерде дене тә рбиесінің негізгі сабақ тары 3 сағ аттан кем емес ө ткізіледі.

Дене тә рбиесі - ә леуметтік іс-ә рекеттің бө лімі, ө зінің материалдық жә не рухани қ ұ ндылық тарын ұ сынатын, тұ лғ аның гармоникалық дамуына ү лесін қ осатын, жә не адамдардың физикалық дамуы мақ сатында қ оғ амда қ олданылатын жә не орындайтын, мә лениеттің бір бө лігі.

Мектептегі дене тә рбиесінің негізгі міндеттері оқ ушылардың денсаулығ ын нығ айтып, дұ рыс дамуына ә сер ету, ө мірде қ ажетті қ имыл-қ озғ алыс дағ дыларына ү йретіп, дене, жігер жә не адамгершілік сапаларын тә рбиелеу болып табылады.Спорт дене тә рбиесі жү йесіндегі негізгі қ ұ ралдардың бірі болып табылады. Спорттың маң ызды ерекшелігі оқ ушылардың жан-жақ ты дене дамуының негізінде дене жаттығ уларына біршама тар кө лемде мамандану болып есептеледі.

Дене тә рбиенің білімі саласындағ ы жалпы мақ саттары:

- тұ лғ аның дене тә рбиенің қ алыптасуы, дене тә рбиесінің тү сінігін ұ йымның дұ рыс ө мір сү ру тә сілі ретінде қ арау;

- мектеп оқ ушыларының ө мірінің денсаулық сақ тау шарттарын қ алыптастыру, денсаулық ты нығ айту мен сақ тауғ а физикалық тә рбиенің ә дістерін, формаларын, тә сілдерін иелену.

- жалпы қ ауіпсіздік негіздерін жә не жұ мыс қ абілеттерін физикалық дайындық тың жоғ арғ ы дең гейін, ө мірге қ ажетті дағ ды мен іскерлікті қ алыптастырады.

Орта білімнің негізгі мең геру міндетті:

-денсаулық сақ тау мен нығ айту ү шін ә дістер, тә сілдер мен тү рлерін білу;

-жеке физикалық жаттығ улардың жү йелеу ережелер мен тә сілдерін жү йелерін жобалау.

-жаман қ ылық тар мен аурулар профилактикасында тірек белсенділігің сақ талу мен қ ызмет ету мү мкіншілігінің дамуы, рационалды орынды тамақ тану, ең бек пен демалу тә ртібінің рө лін білу жә не тү сіну.

Мектептегі оқ у жоспары бойынша жү ргізілетін дене тә рбиесі сабақ тарында денені шынық тыру мә селеріне жә не оның жаттығ уларын ү йрету ісіне кө ң іл бө лінбейді, соның салдарынан мектептегі дене тә рбиесі ө зінің толық жү зеге асуына негіз болмай, жалпы сауық тыру мен жай кө теру ісіне немесе бағ дарлама жаттығ уларын жең іл-желпі ө ткізуге бағ ытталады. Сондық тан оқ ытуды жоспарлау ісіне аса жауаптылық пен қ арау дене тә рбиесі мұ ғ алімінің ең негізгі жауапты парызы, міндеті.

Дене тә рбиесі сабағ ын жоспарлауда мектептің материалдық жағ дайына, қ ұ рал-жабдық тарымен қ андай дә режеде қ амтамасыздандырылғ аны еске алынуы қ ажет. Қ азіргі кезде білім беру саласында болып жатқ ан ауқ ымды ө згерістер ә р тү рлі ынталы бастамаларғ а кең інен жол ашуда. Осы тұ рғ ыдан қ арағ анда дене шынық тыру мен спорттың дамуына ү лкен септігін тигізеді деп сенеміз.Мектептегі дене тә рбиесі ө негелі ә дет-ғ ұ рып, адамгершілік қ асиеттерімен бірге кө мек кө рсету, адалдық қ а, ө зін қ оршағ ан ортағ а дұ рыс кө зқ араспен қ арауғ а, ең бекшілдікке ерік сапаларын қ алыптастырып тә рбиелеуді қ ажет етеді.Мұ ндай жағ дайда оқ ушылар ө здерінің мү мкіндіктерін арттырып ө здерінің шығ армашылығ ын дамытуғ а сезімі мол болып, ертең ге деген сенімі арта тү седі.Нә тижесінде ертең ге деген сені мол болашақ қ а сенімді маман мектеп қ абырғ асынан ө з жолдамасын алады. Ендігі кү рделі мә селе, қ осымша білім алып дене тә рбиесі субьектісі ретінде жаң а талапқ а сай функцияларын ө згерту мен тиімді амалдарды табу, жалпы дене тә рбиесі жұ мыстарының жаң а тә сілдері мен ә дістерін оларды ұ йымдастыру қ ағ идаларын анық тау шараларын жү зеге асыру міндеттері тұ р.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.