Типтік ситуациялар, тергеу болжауы және алғашқы кезеңі

Қ оркытып талап ету қ ылмыстарын қ озгауғ а кө бінесе жә бірленушілердін арызы, керек жағ дайларда қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының қ ылмыс белгілерін тікелей ездерінің анық тауы себеп болады. Қ орқ ытып талап ету қ ылмыстары туралы жалғ ан арыздардың тү су мү мкіндігіне байланысты Бұ л мә ліметтерді Қ ІЖК-ң баптарына сай тексеру керек.

Қ орқ ытып талап ету қ ылмыстары бойынша тү скен арыздарды тексеру кезінде жә бірленуші мен барлық мү мкін куә лардан сұ рау ә рекеттері (отбасы мү шелері, кызметтестер жә не осы мә н-жай туралы білуі мү мкін ө зге де тұ лғ алардан), сонымен қ атар, сә йкес жедел-іздестіру шаралары жү ргізіледі.

Тексеру жұ мыстарын тергеуге кедергі келтірмейтіндей жә не жә бірленуші мен куә ларғ а қ ауіп тумайтындай (қ ылмыскер білмейтіндей) жағ дайда жү ргізілуі тиіс. Тергеудің алғ ашқ ы кезенінің типтік ситуациялары келесі жағ дайлармен анық талады: қ орқ ытып талап ету - бірақ рет жасалды ма, ә лде жү йелі тү рде бола ма; қ ылмыскер қ орқ ытып талап еткен мү лкі берілді ме жә не жә бірленуші жаң а талап етушіні тани ма. Осыларды ескере отырып, мынандай екі типтік ситуациями кө рсете аламыз:

Қ ү қ ық қ орғ ау органына қ орқ ытып талап етуге ұ шырағ ан, бірак талап етілген заттарды ә лі бермеген жә бірленуші арызданады. Ең алдымен тексеру ә рекеттерін жү ргізіп, қ ылмыстық іс қ озғ ау туралы шешім кабылдаганнан кейін: арыздйнушыдан егжей-тегжейлі жауап алу; қ ылмыскерді ү стағ анга дейін берілетін қ орқ ытып талап ету затына карау жү ргізу; телефонмен сө йлесулеріне тың дау жү ргізу жә не оны жазып алу; қ орқ ытып талап етушіні қ ылмыс ү стінде ұ стау ә рекеттері жү ргізіледі. Егер қ ылмыскер жә бірленушіге таныс болса,

1. осы тү лғ аның араласатын адамдарын анық тауғ а, оның қ ылмыстык ниетін жә не де қ ылмыс ү стінде ұ стауғ а бағ ытталғ ан жедел-іздестіру шаралары жү ргізіледі.

2. Талап етілген затты қ ылмыскерге бергеннен кейін жә бірленушінің арыздануы. Бұ л ситуацияның ү ш нұ сқ асы болуы мү мкін. Бірінші нұ ска қ ылмыскерді жә бірленуші таниды жә не қ орқ ытып талап ету жү йелі сипатка ие
болғ ан. Мұ ндай жағ дайда жогарыда кө рсетілген ситуациядағ ыдай, қ ылмыскерді келесі қ орқ ытып талап еткен кезде, қ ылмыс ү стінде ұ стауғ а шаралар қ олданылады.

Екінші нұ сқ а - қ ылмыскерді жә бірленуші таниды, бірақ қ оркытып талап ету қ ылмысы қ айталанады деген мә лімет жоқ. Мұ ндай жағ дайларда қ ылмыстык іс қ озғ алып арызданушыдан жауап алынғ аннан кейін, жедел-іздестіру шараларын жү ргізу қ ажет. Олардың нә тижесіне байланысты телефонмен сө йлесуді тындау жә не жазып алу, қ ылмыскерді ұ стау (басқ а адамдардан қ орқ ытып талап ету кезінде немесе басқ а қ ылмыс ү шін), одан жауап алу, сезіктінің тү рғ ылық ты жері мен жұ мыс орнында тінту жү ргізу, жә бірленуші мен куә лармен беттестіру жү ргізу туралы мә селелер шешіледі. Ү шінші нұ сқ ада - қ ылмыскерді жә бірленуші танымайды жә не оның қ орқ ытып талап ету қ ылмысын тағ ы қ айталауы мү мкін туралы мә ліметтер жоқ. Мұ ндай жағ дайда тергеуші тек қ ана жә бірленушіден жауап алумен шектеледі. Қ оркытып талап етуші ұ сталғ аннан кейін тергеудің бастапқ ы кезең інде қ ылмыскерден жауап алынады, тшту, оқ иғ а оолғ ан жерді қ арау ә рекеттері. ә ртү рлі сараптамалар жү ргізіледі, соның ішінде фоноскопиялық сараптама.Тергеудің бастапқ ы кезең інде, жалпы ереже бойынша, екі жалпы типтік болжау қ арастырылады:

-жә бірленушінің арызында кө рсетілгендей қ орқ ытып талап ету қ ылмысы жасалғ ан;

- жалғ ан мә лімет беріліп отыр.

Сонымен қ атар, жеке болжаулар да қ арастырылады. Ен алдымен қ ылмысқ а қ атысты тұ лғ алар туралы: қ ылмыс бір адаммен; қ ылмыс тобымен; жә бірленушінің табысы туралы хабардар тұ лғ амен; жә бірленушімен араздық қ атынастағ ы адаммен жасалғ ан деп жә не т.б. болжаулар жасалады.

Қ оркытып алу қ ылмысы бойынша алғ ашкы тергеу ә рекеті ә детте қ ү кык коргау органдарына келген арызданушылардан жауап алудан басталады. Жауап алу алдында тергеуші арызданушығ а оның қ ү қ ық қ орғ ау органдарына жү гіну фактісі мен беретін кө рсетпелері белгілі бір уақ ытка дейін қ ұ пия гү рде сакталатындығ ы жө нінде жә не ө зі мен туыстарының кауіпсіздігін қ амтамасыз етуге кепілдік береді. Жауап алу кезінде талап ету жолдары кандай жағ дайда жә не қ алай талап етілгендігі: талап етуші қ анша акша немесе кандай қ ұ нды заттарды беруді талап еткендігі; арызданушыны немен коркытқ андығ ы; арызда-нушы қ ылмыскердің талабын орындады ма, орындағ ан жагдайда канша кө лемде акша немесе кұ нды затты жә не оны қ ашан, қ айда, кандай жағ дайда бергендігі; жә бірленушінің талап етушіні білетіндігі, оның ерекше белгілерін атап беру мү мкіндігі; егер қ ылмыскермен байланыс телефон-жү йесімен жү зеге асырылса, оның сө йлеу мен дауыс ерекшеліктері; бұ рын арызданушыга байланысты корқ ытып талап ету жағ дайының болғ андыіы немесе баска адамдарғ а байланысты талап ету фактісін білетіндігі: қ оркытып талап етуде кімді кү мә нғ а алатындығ ы анық талады.

Егер жә бірленуші талап етушімен таныс болғ ан жағ дайда, олардың танысуы кашан, қ ай жерде жә не кандай жағ дайда, танысуғ а кімнің мү мкіндік жасағ андығ ы; қ ылмыс жасағ анғ а дейін қ ылмыскер мен жә бірленушінің қ андай карым-катынаста болғ андығ ы қ осымша тү рде анық талады. Жә бірленушіден оның табыстары туралы, ө мір сү ру жағ дайы туралы кім жә не кашан сү растырғ андығ ын, арызданушыда ақ шалар мен қ ұ нды заттардың болуы қ ылмыскерге қ айдан мэлім екендігін міндетті тү рде жауап алушы анық тауы тиіс. Мақ сатты тү рде келесідей сұ рақ тар қ ойылуы тиіс: жә бірленуші қ ылмыскердің іс-ә рекетін бекітуге қ андай да бір ә рекеттер жасауғ а тырысты (талаптанды) ма.

Сондай-ақ жауап алу кезінде жә бірленушінің корқ ытып талап ету туралы кімге, кашан жә не кандай жағ дайда хабарлағ андығ ы, осы жағ дайда не істеу керектігі жө нінде кіммен ақ ылдасқ андығ ы, кімнен жә не қ анша кө лемде ақ ша алғ андығ ы, қ арыз алу жагдайының себептерін қ алай тү сіндіргендігі женінде де анық тау қ ажет.

Қ орқ ытып алушының алғ ашқ ы тергеу кезең іне тэн ә рекетгерінің біріне телефон жү йелерімен сө йлесуді тындау жә не жазып алу жатады. Бұ л тергеу ә рекетін коркытып алушылар жә бірленушімен телефон арқ ылы байланыс жасауғ а ә рекет ету жө нінде негіздер болғ ан жағ дайда міндетті тү рде жү ргізу керек. Тергеуші жә бірленушіге алдымен Бұ л тергеу ә рекетінің мә ні мен маң ызын тү сіндіріп, одан жұ мыс орны немесе ү йінің телефонымен қ орқ ытып алушымен сө йлесуін тындауы жә не жазып алуы жайында жазбаша тү рде арызын алады жә не анық тама органдарына жеке тапсырма береді. Жеке тапсырма бойынша телефон жү йесімен сө йлесуді тывдау мен басып алу ү шін міндетгі тү рде маман (ә детте ішкі істер органдарының жедел-техникалық қ ызметкерлері) шақ ыртылады. Тергеуші Бұ л тергеу ә рекетін жү ргізу барысында орындаушылардан процесуалдық тә ртіптің жә не заң ның қ атаң тү рде сақ талуын талап етеді. Тергеуші телефон жү йесімен сө йлесуді тындау мен басып алуга қ атысушы-ларғ а мэлім болғ ан мә ліметтерді жариялағ аны ү шін жауапқ а тартылатындығ ы туралы ескертіп, хаттамағ а қ ол қ ойғ ыздыруғ а міндетті.

Фонограмманы кассетасымен жә не тындау хаттамасын алғ аннан кейін тергеуші куә герлердің қ атысуымен фонограммаларды қ арай отырып, оның тү п-нұ сқ алығ ын, жарамдылығ ын (бү тіндігін), дұ рыс буып-тү йілуі мен сақ талуын тексереді. Фонаграмманы кассетасымен тың дап жә не қ арау жү ргізілгеннен кейін ол заттай дә лелдеме ретінде іске тіркеледі.

Тергеуші тергеу ситуациясына байланысты қ орқ ытып алушыларды қ ылмыс ү стінде ұ _стау туралы шешім қ абылдайды жә не жә бірленушіден қ ылмыскер талап еткен затына алдын ала қ арау жү ргізеді. Талап етілген зат жалпы тә ртіп бойынша қ аралады (ақ ша купюраларының нө мірлері, ә рбір купюралардың немесе берілетін заттардың жеке белгілері, олардың қ алай буып-тү йілетіндігі кө рсетіледі жә не т.б.). Ақ ша немесе басқ а да нә рселер арнайы химиялық заттармен ө нделіп, ол жө нінде хаттамада кө рсетіледі; егер талап етілген зат қ ағ азғ а оралып берілетін болса, кейін сараптаманың кө мегімен екі бө ліктің бір бү тін екенін анық тау ү шін орағ ан қ ағ аздың бір бө лігін жыртып алады (бұ л да хаттамада кө сетіледі).

Қ орқ ытып талап ету жә бірленушіге кү ш қ олдану арқ ылы жү ргізілген жағ дайда, міндетті тү рде жә бірленушінің ө зіне куә ландыру, ал киімдеріне қ арау жү ргізу керек. Кү ш қ олдану ә рекеті ү стінде жә бірленуші мен қ ылмыскердің киімдері бір-біріне ү йкелсе, байланысқ а тү скен заттар алынып микрообьектілер сараптамасына жіберіледі.

Қ орқ ытып талап етушілерді ұ стау ү шін алдын ала дайындық жұ мыстарын жү ргізу керек. Тергеуші ұ стау ә рекетіне дайындық кезінде жедел-іздестіру қ ызметкерлерімен бірігіп жоспар қ ұ рады. Операцияғ а басқ а да орган қ ызметкерлері (Ерекше Бағ ытталғ ан Милиция Жасағ ы - ОМОН, МАИ) қ атыстырылуы мү мкін. Ұ стау жоспары жағ дайдың жә не қ ылмыскердің жү ріс-тү рысының ө згеруін ескере отырып қ ү рылады. Қ атысушыларды міндетті тү рде жоспар бойынша белгіленген ұ стау орнымен таныстырып, мү мкіндігінше жоспарланғ ан операцияның жеке кезендері бойынша жаттығ у жұ мыстары (қ орқ ытып алушыларды сескендірмеу ү шін жаттығ у жү мыстарын басқ а жерде) жү ргізіледі. Сонымен қ атар, ұ стау ә рекетіне қ атысушылардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету мә селесі алдын ала шешіледі.Қ ылмыскерлер ұ стауғ а қ атысушыларғ а қ арсы ә рекет етіп, талап етілген заттың кө зін тез арада жойып жібермес ү шін ұ стау ә рекеті кенеттен, жылдам жә не оң тайлы тү рде жү ргізілуі шарт.

Қ орқ ытып талап етушілердің тұ рғ ын-жайын тінтудің мақ саты (кейде олардың жұ мыс орны тінтіледі) талап етілетік заттарды: қ ару-жарақ ты, хаттарды, жазба кітапшаларды, фотосуреттер мен басқ а да қ ұ жаттарды табу жә не олардың кө мегімен сезіктінің кіммен араласатындығ ын анық тау.

Қ орқ ытып талап ету қ ылмыстары бойынша оқ иғ а болғ ан жерде іздер мен басқ а да заттай дә лелдемелердің табылуы мү мкін жағ дайда оқ иғ а болғ ан жерге қ арау жү ргізіледі. Кө бінесе қ орқ ытып талап ету кү ш қ олдану, сондай-ақ, мү лікті зақ ымдау немесе жою ә рекеттері арқ ылы жасалса, оқ иғ а болғ ан жерді қ арау кажеттілігі туындайды. Қ арау ә рекетін жә бірленушінің қ атысуымен жү ргізген жө н. Ол қ ажетті тү сініктемелер беріп, нақ ты оқ иғ алардың қ ай жерде болғ андығ ы жә не іздердің (қ олдың, аяқ киімнің жә не т.б.) қ ай жерде болуы мү мкін екендігі жө нінде анық тамалар бере алады. Қ ылмыскерлер ұ стағ ан заттар микрообъектілердің нағ ыз кө здері немесе олардың тасымалдаушылары бола алады.