Тергеушінің жедел-іздecmipy, анықтама және басқа да органдармен байланысы

Қ ылмыстық Іс Жү ргізу кодексінің талабы бойынша тергеуші заң да кө рсетілген тергеу ә рекеттерін ө ткізу арқ ылы ә р қ озгалғ ан іс бойынша қ ылмыстың мә н-жайын анық тап, жасалғ ан қ ылмысты дер кезінде ашуғ а тиіс. Бірақ тергеуші тек заң да кө рсетілген ә рекеттерді жү ргізу арқ ылы, ө зінің кү шімен ғ ана бұ л заң да кө рсетілген міндетті орындай алмайды. Сондыктан тергеушінің жедел-іздестіру жұ мыстарын орындайтын, анық тама жү ргізетін органдардың қ ызметкерлерін кө мекке алуғ а, оларғ а тергеу ү стінде жасалғ ан қ ылмыстың кейбір мә н-жайларын анық тау жө нінде арнайы нұ сқ аулар беру жайындағ ы ө кілетгігі заң да кө рсетіліп, бекітілген. Тек жедел-іздестіру жұ мыстарын жү ргізу барысында анық талган мә ліметтерді жә не осы органның басқ а да мү мкіншіліктерін толық пайдаланғ ан жағ дайда ғ ана тергеуші тергеп отырғ ан қ ылмысты дер кезінде аша алады. Тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының бірлесіп істеуі арқ ылы қ ылмысты тез арада ашуғ а, қ ылмыскерді дер кезінде ү стауғ а, керекті заттай дә лелдемелерді толық жинап алуғ а болады. Қ андай қ ылмысты тергегенде болсын бұ л екі органның алдында тұ рғ ан тағ ы бір міндет - ол қ ылмысты алдын алу, қ ылмысқ а ә келетін себептер мен жағ дайларды анық тап, оларды жоюғ а арнайы жедел шаралар қ олдану. Ортақ міндеттері бар екі органның бір тергеу комитетінде шогырлануы, атап айтқ анда, бір мекеме шең берінде болуы олардың қ ылмысқ а қ арсы кү рес саласындағ ы ұ йымдык тақ тикалық жұ мыстарын, ә рине сө зсіз арттырады.

Сонымен тергеу жә не анық тама жү ргізуші органдардың тергеу ү стінде қ алыптасатын қ арым-қ атынасының тү сінігі - қ ылмыстық істі тергегенде бір-біріне ә кімшілік тұ рғ ыдан тә уелсіз тергеу жә не жедел-іздестіру органдарының қ ылмысты ашуғ а, оны сапалы тергеуге, қ ылмыстың алдын алуғ а бірлесіп, іскерлікпен істейтін жұ мыстары. Бірақ мақ саттары мен міндеттері бірдей, ортақ болғ анмен аталғ ан органдардың қ ызметтерінде ө зіндік ерекшеліктер бар. Бұ дан бұ рынғ ы жедел-іздестіру жұ мыстары жө нінде заң да ө те қ ысқ а, мә лімдеме есебінде ғ ана айтылғ ан болатын. Қ азір арнайы жедел-іздестіру жұ мыстары жө ніндегі заң қ абылданғ андыктан бұ л органның ө кілеттігі заң жү зінде толық бекітіліп кө рсетілген. Осы заң ғ а байланысты жедел-іздестіру органдарына жоғ арыда айтылғ ан жалпы міндеттермен қ атар ө зіне нақ тылы жү ктелетін міндеттері бар. Оның ішінде негізгісі - қ ылмыстың белгілерін, іздерін тауып, оғ ан қ атысқ ан қ ылмыскерлерді анық тап, оларды дер кезінде ұ стау. Бұ л ө зінің алдына заң жү зінде қ ойылғ ан міндеттерді анық тама жү ргізуші органдар езінің ө кілеттігіне тә н ә дістермен, тэсіддермен жедел-іздестіру жұ мыстарын жү ргізу арқ ылы анық тап орындайды. Тергеуші істің кейбір мә н-жайларын анық тау жө нінде бұ л органдарғ а нү сқ ау бере отырып оны қ андай ә дістермен, қ андай жедел-іздестіру жұ мыстарын жү ргізу арқ ылы шешетіндігіне араласып кіріспейді.

Тергеуші мен анық тама жү ргізуші органдардың арасында екі тү рлі қ арым-қ атынас калыптасуы мү мкін: тү рақ ты жә не бір жолғ ы, Тұ рақ ты қ атынас жағ дайында тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының қ ызметкерлері бір істі басынан аяғ ына дейін бірлесіп, бір жедел топ қ ұ рып тергейді. Қ арым-қ атынас қ ылмыс осы органдарғ а белгілі болғ ан кезең нен, тіпті іс қ озғ алмай тұ рып-ақ қ алыптасады. Мұ ндай жағ дайда жедел-іздестіру органдары іс қ озғ ауғ а негіз бола алатын фактілерді, мә ліметтерді жинап, оны тергеушіге береді. Бұ л мә ліметтер тергеушінің қ ылмысты қ озғ ау кезең інде дұ рыс шешім қ абылдауына кө мектеседі. Қ ылмыстық іс қ озғ алғ аннан кейін жедел топ қ ұ рылып, оғ ан тергеуші жә не қ ылмыстың тү ріне байланысты бірнеше жедел-іздестіру органдарының қ ызметкерлері кіреді. Жедел топқ а кірген тергеуші жә не жедел-іздестіру органдарының қ ызметкерлері жалпы тергеу жоспарын жасап, онда кө рсетілген іс-ә рекетгерді нақ тылы кім орындайтынын кө рсетеді. Кей жағ дайда тергеуші ө з алдына жоспар жасап, жедел-іздестіру органдарының қ ызметкерлері ө зінше жоспар жасаулары мү мкін. Мұ ндай жагдайда жедел топтың кең есінде екі жоспарда да керсетілген іс-ә рекеттер салыстырылып, екі жоспарғ а да белгілі бір дә режеде ө згерістер енгізілуі керек. Анық тама жү ргізуші органдар жедел-іздестіру жұ мысын ө ткізгенде алынғ ан мә ліметтерді дереу тергеушіге хабарлап отыруы тиіс. Тергеу ә рекетін жү ргізу барысында алынган дә лелдеме фактілерді тергеуші анық тама жү ргізуші органдардың қ ызметкерлеріне хабарлап отыруы керек. Бір-біріне осындай мә лімет беріп, іскерлік қ арым-қ атынаста болғ анда ғ ана тергеу дұ -рыс бағ ыт алып, жедел топтың жұ мысы нә тижелі аяқ талып, қ ылмыс дер кезінде ашылады. Мұ ны екі орган да ө з-ө зімен жеке жұ мыс жасайды деген мағ ынада тү сінбеу керек. Бір тергеу ә рекетін бірігіп ө ткізетін де жағ дай болады. Айталық, оқ иғ а болғ ан жерді қ арау ү стінде тергеуші оқ иғ а болғ ан жерді қ арап жатқ анда, анық тама жү ргізуші органдардың қ ызметкерлері кылмыскердің кім екенін анық тап, оны ұ стауғ а, осы болғ ан қ ылмысты кө рген адамдарды табуғ а жә не басқ а да қ ылмыстың мә н-жайы жө ніндегі мә ліметтерді біліп, анық тауғ а бағ ытталғ ан жедел-іздестіру жұ мыстарын жү ргізеді. Жедел топқ а кіретін жедел-іздестіру органының қ ызметкерлеріне тергеуші кейбір жең іл тергеу ә рекетін ө зі жеке ө ткізуді де жү ктеуі мү мкін. Сонымен, тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының тергеу ү стіндегі тү рақ ты қ арым-қ атынасы жедел топты, сондай-ақ, жалпы тергеу жоспарын қ ұ румен жә не кейбір тергеу ә рекеттерін бірігіп ө ткізумен сипатталады.

Тергеу барысында осындай тү рақ ты қ атынаспен бірге, кө бінесе женіл қ ылмыстарды тергегенде, кө ріністік, былайша айтканда, бір жолғ ы қ арым-қ атынас та қ алыптасуы мү мкін. Мысалы, қ ылмыстық заң ғ а сү йеніп тергеуші істің кейбір мә н-жайларын жедел-іздестіру жұ мыстарын жү ргізу арқ ылы анық тап беру жө нінде осы органғ а нұ сқ ау береді. Айталық, қ ылмысқ а сезікті адамның тұ рмыс жагдайын, кіммен қ арым-қ атынаста екендігін, кімнің ү йіне жә не қ ай жерлерге жиі баратындығ ын, тағ ы да басқ а мә ліметтерді жинап беру жедел-іздестіру органдарының қ ызметкерлеріне тапсырылады. Сонымен қ атар, тергеуші кейбір кү рделі тергеу ә рекеттерін ө ткізуге кө мек беру ү шін жедел-іздестіруші органның қ ызметкерлерін шақ ырып, тергеу ә рекетін ө ткізу ү стінде оларғ а арнайы тапсырмалар береді. Кү рделі тергеу ә рекеттерін тергеуші жедел-іздестіру органдарының қ ызметкерлерімен бірлесіп, іскерлікпен ө ткізуі тергеу ә рекетінің нә тижелігін сө зсіз арттырады.