ЖҰӨ-ді өлшеудің негізгі әдістеріне талдау жасау және макроэкономикалық көрсеткіштерді есептеу жүйесіне түсінік беру.

Жалпы ұ лттық ө нім Ж.Ұ.Ө. – белгілі уақ ыт кезең інде қ оғ амның қ арамағ ындағ ы ұ лттық ө ндірістік факторлармен ө ндірілген барлық игіліктер мен қ ызмет тү рінде анық талады. Басқ аша айтқ анда жалпы ұ лттық ө нім Ж.Ұ.Ө. – бұ л ұ лттық тауарлар мен қ ызмет кө рсетудің бір жылдық нарық тық қ ұ ны. Экономикалық теорияда жалпы ұ лттық ө нім Ж.Ұ.Ө. номиналды жә не нақ ты тү рге бө лінеді. Жалпы ұ лттық ө німді ағ ымдағ ы нарық тық бағ амен есептегенде, бұ л оның номинальды тү рін сипаттайды. Бұ л кө рсеткіштің нақ ты тү рін анық тау ү шін номиналды жалпы ұ лттық ө німді Ж.Ұ.Ө.-ді инфляция ық палынан арылту арқ ылы, яғ ни бағ а индексін қ олдану арқ ылы есептеумен анық талады.

Нақ ты ЖҰ Ө = номинальды ЖҰ Ө

Номинальды жалпы ұ лттық ө німнің нақ ты жалпы ұ лттық ө німге қ атынасын жалпы ұ лттық ө кілінің дефляторы деп атайды.

ЖҰ Ө дефляторы = номинальды ЖҰ Ө

Номиналды мен нақ ты ЖҰ Ө арасында айырмашылық бар, тауар бағ асының ө суі инфляцияғ а ә кеп соғ ады. Инфляция мө лшері берілген уақ ыттағ ы бағ а дең гейі ө суінің проценттік мө лшері болып табылады. Экономиканың ө су мө лшері нақ ты ЖҰ Ө -нің ө суінің мө лшері болып табылады. ЖҰ Ө -нің ө су себептері:

 экономикадағ ы ресурстар санының ө згеруіне қ атысты;

 ө нім факторының ө згеруінің нә тижелігі;

 ө німді ө сіруге ың ғ айлы ете отырып жұ мысты ө згерту.

Жалпы ұ лттық ө нім ЖҰ Ө дефляторымен қ атар тұ тыну бағ аларының индексі есептеледі, яғ ни тұ тыну қ оржынына кіретін тауарлар мен қ ызметтер бағ аларының ө згеруін сипаттайтын кө рсеткіш анық талады:

Тұ тыну бағ аларының = Ра х Qқ

индексі Рб х Qқ

Мұ нда Ра Рб – ағ ымдағ ы жә не базистік жылдың бағ алары.

Qқ – тұ тыну қ оржынына кіретін тауарлардың саны.

Жалпы ұ лттық ө нім ЖҰ Ө дефляторы мен тұ тыну тауарлар бағ асының индексі арасындағ ы айырмашылық:

1. ЖҰ Ө дефляторына мемлекетте ө ндірілген барлық тауарлардың бағ алары кіреді.

2. ЖҰ Ө дефляторына осы елдің капиталы арқ ылы ө ндірілген ө німнің кө лемі кіреді.

3. Тұ тыну бағ а идексінің есебіне тек қ ана тауарлар мен қ ызметтердің белгіленген (шектелген) кө лемі кіреді.

Халық аралық статистикада жалпы ұ лттық ө німді ө лшеудің негізінен екі тә сілі қ олданылады. Екі тә сіл де бірдей болып бағ аланады.

1. Шығ ындар бойынша ЖҰ Ө ө лшегенде шығ ындардың келесі тү рлері қ осылады: жеке тұ тыну шығ ындарына халық тың ағ ымды тұ тыну ү шін тауарлар сатып алуғ а, ұ зақ мерзімде пайдаланатын тауарлар сатып алуғ а, қ ызметтер ү шін тө лем жасауғ а жұ мсалатын ақ ша қ ұ ралдары жатады; кә сіпкерлердің машиналар мен жабдық тар сатып алудан тұ ратын жә не қ ұ рылыстар мен айналым қ орларының ө згертуге жұ мсалатын барлық шығ ындардан тұ ратын жалпы инвестициялар. Инвестицияғ а тек ғ ана физикалық инвестицияны қ оспай, оғ ан адамзат капиталындағ ы инвестицияны да есептейді. Капиталдың бір бө лігі моралды жә не физикалық тозу нә тижесінде кетеді. Соның нә тижесінде, жалпы инвестициялар дегеніміз амортизациялар мен таза инвестициялардың қ осындысы. тауарлар мен қ ызметтерді мемлекеттің сатып алуы, бұ л шығ ындарғ а жатпайтын мемлекеттің бюджеттік шығ ындарының тү рі трансферттік тө лемдер, себебі олар тауарлар мен қ ызмет кө рсету қ озғ алысымен байланысты емес. таза экспорт – шетелдіктердің осы елдің тауарларын сатып алуғ а жұ мсағ ан шығ ындарының кө лемі мен осы елдің шетел тауарларын сатып алуғ а жұ мсағ ан шығ ындарының кө лемінің айырмашылығ ы.

ЖҰ Ө = С+G+І+Х;

2. Табыстар бойынша есептеу шаруашылық іс-ә рекеттер субъектілерінің табыстарын бө лу жә не табыстар тө лемімен байланыссыз бө лінетін қ аржылардың қ ұ рылу тә ртіптерін сипаттайды:

ЖҰ Ө =W+R+I+P;

ЖҰ Ө -ді есептеу тағ ы бір ә дісі – қ осымша қ ұ нғ а негізделген ә діс ө ндірістің ә р сатысында қ осылғ ан шығ ындарды алудан сауда кө лемін ескереді. Бұ л ә дістің ерекшелігі - ө ндіріс кө лемін ө лшеген кезде қ ос есепті болдырмау керек.

ЖҰ Ө ө лшемінің негізгі проблемалары: кейбір ө нім нарық та сатылмағ андық тан, дұ рыс ө лшембйеді. Бұ ғ ан мемлекет қ ызметі, ерікті ең бек жә не ө з пайдасы ү шін істелген қ ызмет кіреді, тауар сапасын жақ сартуды дұ рыс есептеу қ иынғ а соғ ады, кейбір операциялар нақ ты ЖҰ Ө -ге қ осалқ ы тү рде ө лшенеді.

Жалпы ішкі ө нім (ЖІӨ) – белгілі бір мерзімде ел шең берінде ө ндірілген барлық тауарлар мен қ ызметтердің нарық тық қ ұ ны. Ұ лттық иелігіне қ арамастан, осы елдің территориясындағ ы барлық экономикалық субъектілер қ ызметтерінің нә тижесі жатады.ЖІӨ =ЖҰ Ө - сыртқ ы экономика операция бойынша сальдо

Егер де мемлекеттің жалпы ішкі ө німі жалпы ұ лттық ө німнен артық болса (ЖІӨ > ЖҰ Ө), онда осы елдің шең берінде қ ызмет атқ аратын шетел капиталының жергілікті капиталдан артық болғ аны.