Тақырып. Жер ғимараттарының түрлері, өңдеу әдістері мен жұмысты механикаландыру- 2 сағ.

Дә ріс жоспары:

1. Жер ғ имараттарының тү рлері, топырақ ты ө ң деу кү рделілігіне байланысты жіктелуі.

2. Жер ғ имараттарын жергілікке бө лу.

3. Дайындық жә не қ осымша процестер.

4. Топырақ ты механикалық ә діспен ө ң деу.

Жер ғ имараттары атқ ару міндетіне жә не пайдалану ұ зақ тылығ ына байланысты тұ рақ ты немесе уақ ытша болуы мү мкін. Тұ рақ ты ғ имараттар салынып жатқ анобьектілердің қ ұ рама элементтері болады жә не олардың дұ рыс пайдалануғ а арналады. Оларғ а бө гет, канал, автомобиль жә не темір жолдардың оймалары мен ү йінділері жә не т.б. жатады.

Уақ ытша жер ғ имараттары тек қ ұ рылыс кезең інде жасалады жә не ү ймереттердің жерасты бө ліктерінің іргетастарын, технологиялық жабдық тарын, инженерлік коммуникацияларын жә не т.б. орнату ү шін арналады.

Оймалардың ө лшемдерін салыстырғ анда оның ені ұ зындығ ынан 1/10 кем болмаса, оны қ азаншұ ң қ ыр, ал ені 1/10-нан кем болса ұ зын ор деп аталады. Қ азаншұ ң қ ұ рлар ә детте кө лемді ғ имараттардың терең орналасатын бө лігінде, мә селен, іргетастарда ү йасты қ абаттарында жасалады. Ұ зын орлар ұ зыннан созылың қ ы коммуникациялар, су, газ, жылумен жабдық тау, канализацияның сыртқ ы жү йелерін салғ анда қ азылады.

Оймалар мен ү ймелердің бү йір ең кіш бетін қ ұ лма, ал оларды айнала кө лденең беттерді – бермалар деп атайды. Жер ғ имараттарының басқ а элементтері: ойма тү бі – тө менгі кө лденең жер оймасы; бровка – қ ұ ламаның жоғ арғ ы жиегі; қ орлар – ү йінді жасау ү шін топырақ алатын оймалар; кавальер – артық топырақ ты ү йіп тө гетін жер.

Жер жұ мыстарын кешенді механикаландыру жә не автоматтандыру

Жер жұ мыстарын кешенді механикаландыру деп технологиялық міндеті, техникалық дең гейі жә не ө німділігі бойынша ө зара ү йлестірілген ұ тымды машиналар звеносы кө мегімен негізгі жә не қ осалқ ы процестерді орындауды атайды. Звенолар жә не жинақ тың бө лек машиналары операцияларды жү йелі тә ртіппен ү здіксіз тасқ ынмен орындап бірің ғ ай агрегат ретінде істейді.

Жинақ ты топырақ ты ө ң деуге жә не тасымалдауғ а арналғ ан бір немесе бірнеше жетекші машиналар жә не топырақ ты алдын ала қ опсыту, тегістеу жә не тығ ыздау, жер бетін пішіндеу ү шін қ осалқ ы машиналар болады. Кейбір жағ дайда бір машинамен бірнеше процестер орындалады: топырақ ты ө ндейді, ауыстырады, тегістейді жә не т.б.

Жетекші машина – экскаватор, скрепер, бульдозер жә не т.б. – жинақ тың ө німділігін жә не белгілі шамада оның қ ұ рамын жә не жұ мысты ұ йымдастыруын анық тайды. Барлық машиналарды, ең алдымен жетекшіні, ә бден толық пайдалану ү шін қ абылданғ ан машиналардың негізгі параметрлері ү йлестіріледі.

Машиналар жинағ ының қ ұ рамы жер ғ имараттарының тү ріне, жұ мыстың кө леміне, топырақ тың сипаттамасына, деректі мерзімге жә не жұ мыс ө ндірісінің жағ дайына байланысты, соң ғ ығ а жататындар: ө ң деу учаскелеріндегі жер массасын ү йлестіру, топырақ ты тасымалдау қ ашық тығ ы, жер бедері, жыл мезгілі жә не басқ алар.

Жинақ ү шін машиналарды таң дағ анда олардың қ айсысын қ айда тиімді пайдалануғ а сү йенеді. Мысалы, қ азаншұ ң қ ыр жә не ұ зын орлар ө ндегенде алдымен ойманың берілген енің жә не терең дігін, топырақ ты тү сіру тә сілін жә не жұ мыс кө леміне сә йкес келетін ө німділіг қ амтамасыз ететін машинаның негізгі техникалық параметрлерін есепке алады.

Тасқ ынның берілген ө сімталдығ ы бойынша машиналар жинағ ының саны мына формуламен анық тауғ а болады

N_Ж = J/Ө _П

Мұ ндағ ы N_Ж – машиналар жинағ ының саны; J – тасқ ынның ө сімталдылығ ы; Ө _П – машиналар жинағ ының пайдалану ө німділігі (жетекші машина бойынша).

Жер жұ мыстарын орындаудың бірнеше мү мкін варианттары болғ ан жағ дайда машиналар жинағ ының ең тиімді вариантын таң дау ү шін техника – экономикалық кө рсеткіштерін салыстырады, атап айтқ анда: 1 м³ жер жұ мыстарына келтірілген ү лес шығ ындар; 1 м³ топырақ ты ө ң деу ең бек сыйымдылығ ы жә не жұ мыстың ұ зақ тылығ ы.

Қ ұ рылыстың жалпы алғ анда жә не соның ішінде жер жұ мыстарын орындау тиімділігін кө терген фактор процестерді автоматтандыру болады. Автоматтандырылғ ан машиналарды (бульдозерлер, скреперлер, автогрейдерлер, тығ ыздағ ыш қ ондырғ ылар, тегістегіштер, кө п шө мішті экскаваторлар жә не т.б.) қ олдану тә жірибе кө рсеткендей жұ мыстың қ ұ ны арзандайды, ең бек ө німділігі артады жә не ең маң ыздысы жұ мыс сапасы елеулі жақ сарады. Дегенмен автоматтық жү йелер жер жұ мыстарын ө ң деуге ә зірше олардың жоғ ары кү рделілігіне жә не жердің бедеріне, топырақ тың физика – механикалық сипаттамаларына, гидрогеологиялық жағ дайларғ а жә не т.б. қ атысы бар кіргізетінхабардың кө п қ ұ былмалығ ына байланысты ойдағ ыдай даму алғ ан жоқ.

Ұ сынылатын ә дебиеттер: [1, 2, 3]

СӨ Ж бойынша бақ ылау тапсырмалары: [1, 2, 3, 4, 5, 6, ] – 3 сағ.