Мал шикізатының ақауларына сипаттама

1.Сойғ анда малдың қ анын толық ағ ызбау, қ андағ ы қ ой терісін дұ рыс іремеу, терілердің жиырылмауы, тесілуі, сызаттануы, тілінуі, теріге етпен май кескінділерін жіберіп қ ою т.б.Малды сойғ анда қ анын ағ ызбау, алынғ ан терінің сыртқ ы формасын тө мендетіп, қ анғ а сонымен нашар теріде жағ ылуы ө згерістердің тууына қ олайлы жағ дай жасайды.Қ анды қ алың ағ ызбайды.терідегі ұ сақ қ ан тамырлары жарылады, жайылғ аны байқ алады.

2.Терінің дұ рыс ірілмеуі. Бұ л ақ ау теріні мал денесінен іреп, сыпырғ анда стандарттық талаптан ауытқ удан туады.Теріні мал денесінен сыпыру ү шін ол бірнеше жерден басталады, тө стің ү стінен қ арынның ортасындағ ы ақ сызық ты байлата отырып, қ ұ йрығ ына дейін жеткізуі керек.Егер осы ақ сызық тан кей жағ дайларда ауытқ ып кеткенде терілердің екі жағ ының тепе-тең.3.Қ андағ ы ол терінің шел жағ ында да, жун жағ ында да кездеседі.Бұ л ақ ау малды сойғ анда, терісін сыпырғ анда жә не оны қ анмен ластанғ ан жерге тастағ анда сол сиякты тірі малды аяқ пен ұ ру салдарынан тері астына қ ан кө п жағ дайда беткі жағ ында болады.

Жү н жабағ ысына терең дей кіріп ұ йысқ ан қ ан немесе терінің шел жағ ындағ ы қ ан дақ тары микробтардың кө бейіп, шіру терең дігін дамытуғ а жол ашады.Теріні қ анмен ластамау ү шін малды жатқ ызып не артқ ы аяғ ынан іліп қ ойып сояды.4.Теріні жыртып жіберу-тері ә р тү рлі болып жыртылады: тіке жыртылғ ан, тесіліп жыртылғ ан шетінен ойып жыртылғ ан.Бұ ның бә рі теріні қ атты тартып сыпыру салдарынан болады.5.Пышақ тың шелді алып кетуі бұ л теріні ұ қ ыпсыз сыпырғ аннан, шелді мол кесіп жіберуден болады.Бұ л кесік терінің арғ ы жағ ына ө тіп кетпегенмен сол жері ойылып, жұ қ арып қ алады.6.Терінің тесілуі-ол теріні сыпырып жатқ анда байқ амай пышақ пен кесіп алудан, теріні механикалық жолмен тартып тү сіргенде, жұ қ а терілерінің жыртылып тесілуінен пайда болады.7.Теріні тіліп кетуі- бұ л терінің ішкі жағ ынан ә р тү рлі терең дікте кесілген тілік.Тіліп кету кө бінесе тондық жә не былғ арылық терілерде кө п кездеседі.Тілінген шелдің терең дігін оргонолептикалық бағ а бойынша анық талады.8.Шелдің кеуіп кетуі(ауа толуы)-яғ ни қ ой терісі қ абатының ашылуы.Бұ л кө бінесе теріні оң ай тү сіру ү шін бауыздалғ ан қ ойды сояр алдында терісі мен етінің арасында ауаны дұ рыс ү рлемеуден болатын жағ дай.Теріні сыпыру ү шін ү рленген ауа тері мен тері астындағ ы клетчатканың аралығ ына толып кетеді.

& & &

$$$002-001-000$3.2. 1 Дә ріс№2 Былғ ары шикізаты стандарты.

1.Теріні сыпырудағ ы стандарт талаптары

2.Былғ ары тері шикізатының ақ ауларын бағ алау

3.Былғ ары тері шикізатының сорттары бойынша бояу

Барлық аң терісінің тү рлері пластпен яғ ни, тұ тастай тү рге бекітілген ережелерді сақ тай отырып сыпырылуы тиіс. Бұ ндай жағ дайда тері дұ рыс контурада болады, ө йткені ол алдағ ы уақ ытта ө ндеу жә не дайын ө німді жасауда маң ызды. Ірі қ ара, ешкі ұ шасы терісін тамақ астынан аналь тесігіне дейін турасынан кеседі. Шошқ а ұ шасының терісін 2 жерден: қ арнынан 5-6 см емшектерінің сыртқ ы жағ ына дейін кеседі. Ірі қ ара жылқ ы ұ шасындағ ы тері бас бө лігімен қ оса алынады, ал қ ой, ешкі, шошқ а бас бө лігінсіз. Крупон ұ шада қ алғ ан шаш терісіз... Ол жотаның орта сызығ ына симметриялы болуы тиіс. Осы линияда қ алыптасқ ан крупон жалпақ тығ ының жартылай, елі ұ сақ теріи ү шін 5 см. Ірі терілер ү шін 10 см ден жоғ ары болмауы тиіс.

Малдың тү ріне жасына жә не тері салмағ ына байланысты былғ ары шикі заты 3 топқ а: ұ сақ, ірі, шошқ алық деп бө лінеді. Ұ сақ шикізатқ а (бұ зау терісі склизок, опоек жә не выросток); қ ұ лын терісі; склизок, жеребок жә не выметка; бота терісі; орыс жә не далалық қ ой жә не ешкі; жабайы қ ой; жә не ешкі терісі жатады.

Ірі шикі затқ а ірі қ ара мал терісі; полукожник, бычок, яловка, бугай, буйвал терісі, жылқ ы терісі, конина, есек жә не му терілері. Шошқ а шикізатына: ү й жә не жабайы шошқ а, қ абан жә не аталық шошқ а терілері сонымен қ атар крупоны жатады.

Былғ ары шикізатының топтары бойынша жіктелуі:

1 топ-бұ зау, қ ұ лын, склизок, қ ой жә не ешкі терісінің барлық кө лемі, шошқ аның 30-70 дейінгі аумақ тағ ы терісі.

2 топ- жылқ ы, тү йе, есек, мул, жас малдарынан 10 кг дейінгі терісі, шошқ аның 71-120 дм дейінгі терісі жә не шошқ а терісінің 30-50 дейінгі крупоны

3 топ- ірі қ ара, жылқ ы, тү йе, мул, як, лосьтардың 10-17 км-ғ а дейін терісі, жылқ ы передасы мен хазы, сонымен қ атар тү йенің салмақ қ а байланысты емес жартылай терісі, 121-200 -ге дейін аумақ тағ ы шошқ а терісі, 50 дм жоғ арғ ы шошқ а крупоны.

4 топ- мү йізді ірі қ ара, жылқ ы, тү йе, есек, як, лостьардың 17 кг-дан жоғ ары салмақ тағ ы, 200 жоғ ары аумақ тағ а шошқ а терісі.

Тері сорты, ондағ ы ақ ау санына, ол ақ аулардың орналасуымен алып жатқ ан аумағ ына байланысты беріледі. Сортты анық тау шикізат сапасының басты кө рсеткіштері, яғ ни ол барлық зақ ымдарды ескеумен аяқ талады жә не соғ ан байланысты стандарт нормативі мен бағ алайды.

Терідегі ақ аулар санын ескеруде олардың орналасуы ө те маң ызды. Егер ақ аулар онша қ ұ нды емес аймақ та тері шеттері нде орналасса, ө те қ атал бағ аланбайды. Ал сол ақ аулар терінің қ ұ нды бө лігіне тері ортасына орналасса, бағ алығ ы кү рт тө мендейді. Сондық тан тері арасындағ ы 1 ақ ау шеттеріндегі 3 ақ аумен тең, егер тері ақ ауларының барлығ ы тек тері шетінде орналасса, оның санына қ арамай, оны сорттан тө мен бағ аламайды. Мү йізді ірі қ ара малының тері шеттері вороток деп саналады, сонымен қ атар жынысы жә не желке тұ с контурасынан 5 см қ ашық тық та болса-тері ү шін 1 топтағ ы, ал 10 см 2 жә не 20 см-3 жә не 4 топ шикізаты деп саналады. Қ ой жә не ешкі терісі ү шін тері шеттері болып, мойын бө лігі, вороток саналады, жынысында оның шетінен 5 см қ ұ йрық ү сті маң айының линияғ а дейін 5 см, артқ ы табандарын біріктіруші сырып кеткен жерлері салиақ жетіспеушілігі саналмайды. Егер олардың саны мү йізді ірі қ арада 3-тен жоғ ары болмаса, жылқ ы мен тү йе терісінің буланғ ан тү ріндегі салмағ ы 17 кг –нан жә не шошқ а терісі аумағ ы 10 см қ ашық тық та орналасса, екі ақ ау 1-еу болып саналады, ал егер қ ой терісі аумағ ы бойынша жекелеме шашылып, орналасса, 5-еуі 1 ақ ау деп есептелінеді.

Шикізат тобы мен жекелеме ақ аулар санын есепке алуды 4 сортқ а бө леді. Стандартқ а жатпайтын шикізат тү ріне бұ рын қ олданылғ ан қ ой жә не ешкі терілері ө те қ ұ рғ ақ, мү йізденген болса, барлық тері тү рлерінің жпртылары мен бө лшектерін жатқ ызады.

& & &

$$$002-003-000$3.2.3 Дә ріс №3. Терінің консервілеудің физикалық жә не химиялық негізі.

Тері тканінің бү лініп, бұ зылуын болдырмау ү шін, автолиз бен шіру процестерінің дамуына тосқ ауыл болатындай оларғ а қ олайсыз жағ дай жасау керек, ол ү шін алдымен тері тканің дегі ылғ алдың мө лшірі азайту керек. Себебі шірітуші микроорганизімнің терідегі ылғ алдың мө лшіпі 40% ылғ алдың артқ ан кезде ғ ана интенсивті тү рде дамиды. Терідегі ылғ алдың мө лшірін азайту ә ртү рлі ә діспен іске асырылады, ол ү шін теріні кептіреді немесе терідегі ылғ алды тартып алатын ә ртү рлі заттарды пайдаланылады.

Бұ дан басқ а микроорганизимдердің жағ ымсыз ә рекетін болдырмау ү шін тері тканің ішіндегі осмос қ ысымын ө згертеді, ол ү шін теріге қ анық қ ан ас тұ зының ертіндісін ең гізеді.