Балалармен және жасөспірімдермен психокоррекциялық жұмыстың негізгі түрлері

Психокоррекция дегеніміз адамның мінез-қ ұ лқ ы мен психологиялық қ асиеттерін ө згерту мақ сатымен оғ ан арнайы ә сер етіп, оның шытырман жағ дайдағ ы ө зін-ө зі ұ стау стилінің ың ғ айсыздығ ын кө рсетіп, бұ л жағ дайдан шығ у жолын іздеп табу.

Психологиялық коррекцияны ұ йымдастыруғ а жә не психотерапия жү ргізуге пайдаланылатын ә діс-тә сілдер ө те кө п. Қ азіргі кезде жеке тұ лғ алық қ асиеттерді коррекциялау тренинг топтарында жү ргізіледі. Тренингке қ атысушылардың алдында тұ рғ ан, шешуін талап етіп отырғ ан психологиялық проблемаларына байланысты психокоррекциялық топтар ә ртү рде болады. Оларды іріктеп алу жә не пайдалану клиенттің алдында тұ рғ ан проблемаларғ а жә не психологтың қ ай ғ ылыми ағ ымды қ олдайтынына байланысты. Ол ағ ымдарды қ ысқ аша келесі топтарғ а сыныптастыруғ а болады.Психолог Курт Левин жә не оның ә ріптестері бірінші психокоррекциялық тренинг топтарының (Т-топтары) жұ мысын 1946 жылы ұ йымдастырды. Олар топтың тә жірибесін, онда ұ йымдастырылғ ан іс-шаралар нә тижесін қ атынасушылармен қ осылып талдау барысында клиенттер алдында тұ рғ ан психологиялық проблемалардың мә н-жайына терең тү сініп, оларды шешу жолдарын анық ады. Мұ ндай топтардың адамдарғ а қ арым-қ атынас мә дениетін жә не коммуникация жасау жолдарын ү йретуге мү мкіншілігі ө те мол екендігі анық байқ алды. Кейбір Т-топтар қ атынасушылардың сана-сезіміне ә сері ү лкен болғ андық тан оларды сензитивтік топ деп атады.

Т-топтың жетекші ұ ғ ымдары: ү йрету зертханасы, оқ у жолдарын ү йрету, «қ азір жә не осы жерде» ұ станымы.

Ү йрету зертханасының негізгі міндеті қ атынасушыларды ө здеріне қ ауіпсіз ортада басқ аларғ а ың ғ айлы мінез-қ ұ лық жаң а тә жірибесін апробация жасату.

«Қ азір жә не осы жерде» ұ станымы бойынша ә р адам ө зінің ө мірінде бұ рынғ ы болғ ан оқ иғ алар мен сонымен байланысты туғ ан тә жірибесін басшылық қ а алмай, қ азір болып жатқ ан жағ дайғ а байланысты мінез кө рсетуге ү йрету.

Т-топтарының негізгі мақ саты – барлық қ атысушыларғ а сыйысымды мінез-қ ұ лық ү лгілерін кө рсетіп осы білім мен дағ дыны отбасында жә не қ ызмет орындарында пайдалану жолдарын ү йрету.

И.Д.Ялдың анық тауы бойынша Т-топтардың басым кө пшілігіне тә н 10 факторды анық тауғ а болады. Олар:

1. Ұ жымшылдық – топтағ ыларғ а адамдардың арақ атынастарын нығ айтуғ а жә не ауызбіршілігін кө рсетуге мү мкіндіктері бар екеніне сендіру.

2. Ниеттеріне сендіру – топтық процестердің нә тижесінде оң бағ аланатын қ асиеттердің орын алатынына, болашақ та табысты болатынына сендіру.

3. Қ орытындылау - ә р клиенттің проблемасы тек оның ө зіне ғ ана тә н емес, сол сияқ ты жағ дайлар басқ аларда да кездесетінін кө рсетіп беру.

4. Альтруизм - ә р адамғ а оның басқ аларғ а керекті екендігін сипаттау.

5. Мә лімет беру – жеке тұ лғ алық ерекшеліктері бойынша жә не тұ лғ ааралық қ арым-қ атынас ерекшеліктері бойынша мә ліметтер беру.

6. Кө п нә рсеге кө шіру - ө зінің теріс эмоционалдық жағ дайын жансыз нә рсеге кө шіру.

7. Бірін-бірі ү йрету – топ мү шелерінің эмоционалдық реакциялары мен жаң а мінез-қ ұ лық тү рлерін апробация жасау ортасын ұ йымдастыруы.

8. Тұ лғ ааралық қ атынас дағ дылары – қ атынасушылардың топтық іс-ә рекет барысында бір-бірімен қ арым-қ атынас жасауғ а икемділігін тікелей немесе жанама тү рде кө рсетуі.

9. Иммитациялық мінез – басқ алардың мінезін қ айталауғ а жә не ү йренуге қ ұ марлығ ын қ алыптастырып, ө згелерге жағ ымды мінез кө рсету ептілігін нығ айту.

10. Катарсис – топтағ ылардың бір-бірімен қ арым-қ атынас жасау барысындағ ы ө здерінің наық айқ ындалғ ан немесе іштей басып жү рген психологиялық кернеуден шығ уғ а жағ дай жасау.

Тренинг барысында жетекші топ мү шелерінің іс-ә рекет тү рлерін таң дап алуына мү кіндік беріп, олардың ә рқ айсысының белсенділіген мадақ тап отыруы қ ажет. Сонымен қ атар, топ мү шелері жә не жетекшісі ешкімге билігін жү ргізбестен, ә р адамның қ алауымен есептесіп отырғ аны жө н. Тренинг тобында жү ргізілетін іс-шаралар мен ә р қ атынасушының психологиялық проблемалары қ ұ пия сақ алып, ешкімнің жан дү ниесіне дақ тү сірмейтіндей жағ дай жасалуы керек. Топтық тә жірибені жү ргізу ережелерін қ абылдамағ ан адамдарды тренингке қ атыстыруғ а болмайды. Т-топтың қ арым-қ атынас ерекшеліктерін знрттеуге жұ мылдырады. Қ атысушылардың ә рқ айсысы ө здерінің келесі коммуникативтік қ асиеттерін қ алыптастыруғ а мү мкіндік алады: ө зінің жә не ө згенің коммуникацияларын талдауғ а, коммуникациялық сезімнің ерекшеліктерін, басқ алардың сө зін тың дай алуғ а қ абілеттілік, конфронтация тү рлерін анық тау.

Т-топтарындағ ы зерттеулер екі бағ ытта жү реді:

1) топтық процестерді зерттеу;

2) топтың ә серлілігін бағ алау.

Т-топтың ү йрету зертханасы ретінде келесі мү мкіндіктер бар:

- Т-топ мү шелерінің ә рқ айсысы экспериментатор ретінде болуы жә не эксперимент объектісі болу мү мкіндігі;

- ақ иқ ат ө мірде шешімі жоқ мә селелерді шешуге мү мкіндік тудыру;

- топ кездесулерінде қ атысушылардың ә рқ айсысының “психологиялық қ ауіпсіздігін” қ амтамасыз етуге кепілдік беруі.

Т-топтардың келесі міндеті - ә р адамды ө з-ө зін жә не ө згелерді танып білуге ү йрету. Ол жұ мыс бірнеше кезең нен тұ рады:

- ө з-ө зін басқ аларғ а таныстыру;

- кері байланыс жасау;

- эксперимент жү ргізу.

Ө з-ө зін басқ аларғ а таныстыру (ө зін презентация жасау) – топтың алдында толық ашылу процесі. Ө зін таныстыру барысында клиент басқ аларғ а ө зінің ерекшеліктерін толық бейнелеп береді.

Кері байланыс барысында қ атысушылардың біреуі басқ алрдың мінез-қ ұ лқ ы мен қ ылыө тарына ө зінің ә серленуін айтып, олардың кө рсеткен ө рескіл мінез ерекшеліктерін ө ң деу мақ сатымен талдау жү ргізіледі. Бұ л ә рекет барысында қ атынасушылар бір-біріне арнайы белгілер арқ ылы ө рескіл мінезі туралы мә лімет береді. Басқ алардың берген “белгі” ескертуі арқ ылы ә р адам ө з мінезінің шектен шық қ ан жерлерін тауып, оны ө ң деуге мү мкіндік туады.

Кері байланыс барысында басқ алардың мінезіне сын бағ а беруден гө рі оғ ан эмоционалдық реакциямен жауап берген дұ рыс болады. Мысалы: “Сен тә ртіпсіздік кө рсеттің ”, - деп айтудың орнына “Сен менің сө зімді бө лгенің де мен сағ ан ренжіп қ алдым”, - деп ескертудің ә сері терең ірек болады жә не реніш туғ ызбайды. Кері байланыс барысында қ атысушылардың мінез ерекшелектерін кө пшілік бірдеі бағ аласа, оның тү зетулік ә сері арта тү седі. Топта жү ргізілетін осындай эксперименттер ә р тү рлі немесе бір-біріне ұ қ сас жағ дайлардан шығ удың кө птеген варианттарын іздеуге негізделеді.

Жасө спірімдердің біреуі оң ашалық ты ұ натса, екіншілері жалғ ыздақ тан қ орқ ады. Кейде мазасыздану, фобия белгілері де орын алуы мү мкін. Психолог осы шақ тағ ы баланың психологиялық дамуындағ ы ерекшеліктерін анық тап, оның нормадан ауытқ улардың ереркше кө ң іл бө ліп, ә рқ айсына жеке дара қ ажетті кө мек кө рсету керек. Бұ л жасө спірімдерге психологиялық қ ызмет кө рсетудің келесі міндеті.

Қ азіргі кездегі жаң а тестік жү йені қ олдану арқ ылы жоғ ары сынып оқ ушыларны мамандық таң дауғ а даярлануы қ ажеттігін ескере отырып, олардың шығ армашылық қ абілетін, білім мең герудегі дербестік дә режесін арттыруғ а саса маң ыз қ ажет болып отыр. Арнайы қ абілеттердің қ алыптасуы оқ ытудың сипатымен қ атар психологиялық тү зету-дамыту жұ мыстармен де тығ ыз байланысты. Сондық тан психологтың келесі міндеті – жоғ ары сынып оқ ушыларының интеллектуалды дамуына ық пал жасау.

Осы аталғ ан тағ ы да баланың жас ерекшеліктеріне, ө мір талабына байланысты туып отырғ ан міндеттерді басшылық қ а ала отырып, ә р психолог жасө спірімдермен жү ргізетін қ ызметінің мазмұ нын анық тайды.

Мақ саты: оқ ушының психикалық жә не тұ лғ алық дамуындағ ы ауытқ уларды болдырмау, жалпы оқ у дағ дысымен біліктілікті дамыту.

1. Баланың психикалық дамуындағ ы кемшіліктерді жоюғ а бағ ытталғ ан коррекциялық бағ дарламаны жасау жә не жү зеге асыру;

2. Дамыту жә не психокоррекциялық бағ дарлама психологиялық жә не педагогикалық бө лімдерден тұ рады: а) жеке баламен арнайы жұ мыс; ә) топ баламен жұ мыс.

3. Бала психикасының жә не жеке басының дамуына бағ ытталағ ан бағ дарлама жасау.

Кең естер беру жұ мысы – бала тә рбиесі мен оқ ыту мә селелері бойынша мектеп ә кімшілігін, ұ стаздар мен ата-аналарғ а кең естер беру;