Психологтың жеке тұлғасына қойылатын талаптар.

Қ азіргі жеделдету, демокрияландыру жағ дайында Қ азақ стан Республикасында басты міндеттердің бірі - ұ лттық ерекшеліктерді еске алып, жастарга терең білім мен тә рбие беру ісін одан ә рі дамыту жане жетілдіру. " Қ азақ мектептері - қ азақ тарғ а білім берудің басты қ ұ ралы... біздің барлық ү мітіміз, қ азақ халқ ынын келешегі осы мектептерде. Сондық тан мектептерде жақ сы білім беретін болсын... Ғ ылыммен қ аруланғ ан, ә р нә рсеге дұ рыс кө зқ арасы бар адамдар қ азақ арасында кө бейіп, бү кіл халық қ а ә сер ете алады. " (Ы. Алтынсарин). Еліміздің еркіндік алуы, тіл аясынын кең еюі, қ азақ мектептері санының кобеюі бү гінгі талапқ а сай кадрларын ә зірлеу, жас педагогтарғ а ө зиндик бағ ыт, бағ дары бар тү йінді ойларды жинақ тап жеткізу қ ажеттігін туындатып отыр. Сол себептен де қ азіргі заман мектебі жоғ ары дең гейде маманданғ ан кә сіпқ ой мұ ғ алімді кутуде. Бү кіл ә лем бұ л кү нде тә лім-тә рбие қ ызметіне ең білгір, ең талантты, ө те жауапкершіл педагог - мамандардың кажеттігін мойындап отыр. Себебі адам тағ дырында мектептік кезең і аса маң ызды. Балалардың ө мірлік бастауында жетесіз педагог тұ рса, одан келер шығ ынды ө лшеп болмайды. Сондық тан да педагог білікті маман, ө з ісінің шебері болуы керек. Яғ ни педагог шебер болу ү шін: ө зінің мү мкіндіктерін жаң а формация мұ ғ алімі ретінде объективті бағ алай алуы керек, кә сіби мамандығ ына қ ажетті қ абілеттерді мең геруі тиіс, жалпы мә дениетті, интеллектуалды іс-ә рекетті, мінез-қ ұ лық, қ арым-қ атынас мә дениетін мең геруі тиіс, ө тіп жатқ ан интеграциялық процестерге, ә лемдік білім беру кең істігі қ арқ ынына бағ ыттала алуы тиіс.

Педагог ә рқ ашанда ө зін қ оғ ам талабына сай ү здіксіз тә рбиелеп отыратын, адамдармен, ә сіресе, оқ ушылармен қ арым-қ атынасқ а тез тү се білетін, ұ йымдастырушылық қ абілеті бар, ө з пә нін жетік білетін ә рі уағ ыздаушы, таланты мен тә жірибесі тоғ ысқ ан, ө зінің қ оғ амындағ ы саяси ө мірге белсенді араласып, ө з елі мен жеріне деген сү йіспеншілігі негізінде оқ ушыларғ а ү лгі болуы керек.

Мұ ғ алімге қ ойылатын талап – жауапкершілік, жү ктелген ү лкен міндет, абыройлы істің сан қ ырлылығ ы одан жан – жақ ты терең біліктілікті, аса педагогикалық шеберлікті, ө те нә зік психологиялық қ абілеттілікті талап етеді.

Бұ дан нені байқ ауғ а болады? Мұ ғ алімнен жан – жақ ты терең білім-біліктілікті, сегіз қ ырлы, бір сырлылық ты талап етіп тұ рғ ан жоқ па?

Мұ ғ алімнің бір ғ ана сыры – оның мамандығ ы. бұ л дү ниеде тең десі жоқ мамандық тек мұ ғ алімге ғ ана лайық. Сондық тан ұ стаз адам – кә сіби мамандығ ына қ ұ штар, оны жан – тә німен сү йетін, барлық ө мірін соғ ан арнауы тиіс. Олай болса мұ ғ алім ең бегінің сан қ ырлылығ ы осыдан ө рбиді. Мұ ғ алім адамның ө з пә нін терең мең геруі оның ең алғ ашқ ы қ ыры, кә сіби шеберлілігін ү здіксіз ұ штай, шың дай тү суі екінші қ ыры болмақ.
Ү шінші қ ыры – мұ ғ алімнің тілді мең геруі – тіл шеберлігі. Сө зді жетесіне жеткізе сө йлей білудің ө зі – ө нер. Себебі, тіл – тә рбие қ ұ ралы.

Тө ртінші қ ыры – байқ ағ ыштық сезімі – кө регендігі.

Бесінші қ ыры – ә р жү ректі білім шұ ғ ыласымен нұ рландырудың ең тиімді, ең тө те жолын таба білетін жасампаздығ ы.

Алтыншы қ ыры – жан – жақ ты дарындылығ ы.

Жетінші қ ыры – ү здіксіз, тынымсыз ізденімпаздығ ы.

Сегізінші қ ыры – ү лгі-ө негесі, мұ ғ алім мә дениеті немесе педагогикалық ә деп – этикасы деуге болар еді. Себебі, мұ ғ алімнің келбеті – сыртқ ы мә дениеті, қ арым-қ атынасы, ө зін-ө зі басқ аруы, бақ ылауы, сө йлеу мә дениеті, ү здіксіз жаң арып, ө згеріп, ү немі жаң а сипатқ а ие болып отыруы мұ ғ алімдік мамандық тың ең басты этикалық сапалық белгісі.

Мұ ғ алім – Ұ стаз тұ лғ асы, оның іс-ә рекетінің сан – қ ырлылығ ынан ұ стаз беделі деген ұ ғ ым туындайды. Мұ ғ алімнің беделді болуының алғ ы шарттары: бірінші: балағ а ү лгілі болуы, жә не ү лгі кө рсетуші болуы керек.

Шебер педагог кө зі қ арақ ты, қ ұ лағ ы сергек, кө кірегі ояу, білім беру саласында атқ арылып жатқ ан игі істердің куә сі болуы керек. Сонымен бірге жаның ды шуақ қ а бө леп, ү лкен ү мітке жетелеуші- білім беру саласы мұ ғ алімдік мамандық тың сыры мен қ ырын шебер мең герген, сол кә сіптің ыстығ ы мен суығ ын ө зі де басынан кешірген адам нағ ыз ұ стаздар, шынайы бапкерлер осындай қ асиеті бар жандардан шығ ады. Сыпайы ә дебімен, тұ нық мінезімен, терең білімділігімен кө пке жақ ын адам.

74. Нейролингвистикалық Бағ дарламалау (НЛБ) негізін салушы АҚ Ш ғ алымы Джон Гриндер жә не оның шә кірттерінің бірі Ричард Бендлер.

НЛБ алғ аш модельдеу деп аталды да оның негізгі мақ саты адамдардың ойлары қ алай қ имыл ә рекетке айналатынын тү сіндіруге бағ ытталғ ан тә сілдер, сонымен қ атар Нейро-физиологиялық жә не сө здік-лингвистикалық бағ дарламалау алгоритмін немесе моделін табу деген мағ наны береді. Американдық психотерапевтер НЛБ-ны алғ ашқ ы кезде іс-ә рекетті арнайы модельдерге бө луге жә не модельдеу техникасының формалары ретінде қ олданды. Ал НЛБ-ның даму тарихына жү гінсек оның элементтерін Аристотельден бастап Уолд Диснейге дейін кең інен пайдаланғ ан.

НЛБ-ғ а қ азіргі кезде тө рт негізгі бағ ыты бар, сондық тан анық тамасы негізгі ұ станымына байланысты беріліп жү р.

1. НЛБ – ол психокоррекциялық техникалар жиынтығ ы. Олардың ішінде кең тарағ андары «Де-факто», «НЛБ-практик», «НЛБ-мастер», «НЛБ-бизнес» бағ дарламалары психокоррекциялық дамыту техникалары ретінде кең інен пайдаланылып жү ргендері.

2. НЛБ – ол манипуляциялық тә сілдер жиынтығ ы. Бұ л қ ысқ а мерзімде терең мә нді психокоррекциялық ә сер ететін техникалар мен айла-амалдар. Оның стратегиясында қ арым-қ атынасқ а теріс сипаттағ ы ә сері бар тә сілдер пайдаланылады, олар клиенттерді терең иланушылық қ а бө лендіріп, тә уелсіз болып қ алуғ а алып келеді. Сондық тан бұ л бағ ыт кө птеген қ осымша мә селелер туғ ызады, ұ йымдастырушылардың ө здері де манипуляциялық ә серге бө ленуден қ орқ ады.

3. НЛБ – ол когнитивті психологиялық бағ ыт. Адамдардың когнитивті стратегияларының моделін пайдалана отырып, тү рлі аймақ тарда жетістіктерге жете білу.

4. НЛБ – ә леуметтік-экономикалық жә не гуманитарлық технология ретінде. Топтың дамуындағ ы ішкі жә не сыртқ ы мә нді жетістіктерге кө терілуі, топ ішіндегі ұ зақ мерзімдік қ атынастың қ алыптасуы. Психокоррекцияда НЛБ-ның осы мә нде кең інен пайдаланылады.

Оның мақ саты:

А) ішкі жә не сыртқ ы коммуникацияның мә нділігі тү ралы ойларды кө теру;

Б) келісім шартқ а отырарда коммуникациялық дағ дыларды қ алыптастыру;

В) жеке коммуникациялық дағ даларды дамыту.

Нейролингвистикалық Бағ дарламалау – математика пә ніне жақ ын келеді. Математика тілі модель жасауғ а ың ғ айлы, сондық тан да осындай тілді мең герген адамдарғ а НЛБ-ны тү сіну оң айырақ болады. НЛБ – бірың ғ ай жү йе ретінде коммуникация тү рлерін білдіреді (маркетингтік, психологиялық, педагогикалық т.б.). Сыртқ ы коммуникация ұ ғ ымдары – менджмент, бизнес қ ұ рылымындағ ы келіссө з жү ргізу, жарнама ұ йымдастыру, сату т.б. терминдер, ал ішкі коммуникацияда – басқ ару тактикасы мен стратегиясы. Кез-келген мекемедегі ө зара-қ атынас дамуы ішкі жә не сыртқ ы коммуникацияғ а тә уелді.

2. НЛБ – ақ парат беру моделі ретінде.

Адам қ оршағ ан ортаны сезім мү шелері кө мегімен қ абылдайды (кө ру, есту, сипап сезі, дә м, иіс). Осы сезім мү шелеріне бір мезгілде екі миллиондай ақ параттар бірлігі ә серін тигізеді, солардың ішінен қ айсысы қ ұ нды, ал қ айсысы қ ажетсіз екені талданып, қ абылдау елегінен тек қ ана маң ыздылары ө ткізіледі. Олар ішкі Нейро-картада дыбыс, иіс жә не дә м ретінде белгіленеді. Ішкі карта жә не физиология адамның «ө мір сү ру жағ дайын» қ ұ растырады, ақ ыл-ой жә не кө ң іл-кү й дең гейлері, адамның жалпы жағ дайы туралы хабардар етеді. Ол жағ дайлар мінез-қ ұ лық арқ ылы сыртқ ы кө рініс береді. Мінез-қ ұ лық тың икемділігін кө теру ү шін алдымен ақ ыл-ой жә не дене жағ дайын тү сініп, оны басқ ара білу керек.

Коммуникация барысында саналы жә не бейсаналы жағ дайда сенімге ену.

Сенімге ену барысында адам ә рекеті қ андай болатынын болжамдауғ а болады. Оның ә рекеті қ аншалық ты алдын ала жасағ ан болжамғ а сә йкес болса, соншалық ты оның сенімге енгенінің кө рсеткіші болып табылады. Саналы сенімге ену ол адамды алдын-ала танып-білу арқ ылы жү руі мү мкін. Ал бейсаналық сенім, ол ө згені ө з адамым деп іштей қ абылдауы, мұ ндай сенім адамды алдын-ала білуді қ ажет етпейді. Қ арым-қ атынаста қ атынасқ а тү сушілердің бір-біріне ұ ксастығ ы жә не ішкі ә лемдерінің ү йлесімділігі сенімділікке кепіл болады. Американдық психологтардың зерттеі бойынша вербалды қ арым-қ атынас барысындағ ы адамдардың бір-біріне тигізетін ә серіндегі сө здік ақ параттың алатын орны 1/6 (оның ішінде сө з ә сері 17 пайыз, ал дауыс ә сері 38 пайызды қ ұ райды), ал денелік, сө здік емес тіл (интонация, екпін, тыны салу, мимика, пантомимика) 5/6 немесе 55 пайызды қ ұ райды. Қ арым-қ атынас барысында кө птеген адам ескермейтін мә ліметтер ү лкен орын алатындығ ы сө зсіз. Кішкентайынан балаларды ү лкеннің сө зін бө лмей тың дауғ а, ү лкеннен кейін сө йлеуге, қ онақ ты алдымен тың дауғ а ү йретудің мә ні сол адамды қ абылдауғ а ү йрету болып табылады.

Неврологияда НЛБ-ны ми функциясының асимметриясына байланысты вербалды емес қ атынас қ ұ ралдары кө рінісіне ү лкен кө ң іл аударылады. Бұ л асимметрия адамның барлық мимикасы, пантомимикасы, жү ріс-тұ рысы арқ ылы оның сө зі ө з тә жірибесіне негізделген бе, логикалық ойдың туындысы ма, екеуінің ұ штасқ анынан туғ ан пікір ма екенін анық тауғ а болады. Психикада орын алғ ан нә рсенің барлығ ы қ имыл арқ ылы кө рініс беретініне сү йене отырып келесі тұ жырымдама жасауғ а болады:

А) егер мимика, ымы, дене қ имылы дененің сол жағ ынан анық байқ алса, оның аналогияғ а сү йенуі басым келеді, барлық ойы ө з тә жірибесіне байланысты болады;

Б) егер барлық ымдары мен дене қ имылы оң жақ талығ ы анық байқ алса ол адамның шартты белгілерді мең геруге икемділігі жә не ой-пікірі логикалық қ ұ рылымда болатыны анық;

В) барлық айтылғ ан қ имылдар симметриялы болса ол адам логикалық тұ жырымдамаларды ө з тә жірибесіне сү йене отырып жасайды.

3. НЛБ барысындағ ы қ арым-қ атынасты шартты тү рде ү ш кезең ге бө леді: Колибровка (мұ қ ияттылық). Ұ сақ тану. Ертіп кету.

1.Колибровка (мұ қ ият бақ ылау, ө лшеу) адамның тү рлі жағ дайдағ а бө ленуін сыртқ ы кө рінісі бойынша талдау. НЛБ барсында ә р адам екінші адамның тү рлі жағ дайғ а байланысты ішкі қ ұ былысының сырт кө рініс беруін талдау. Адамның кө ң іл кү йін, ішкі сезімдерін нақ ты қ абылдау арқ ылы, оның бет пішіні, сө йлеу мә нері, қ имыл-қ озғ алысы арқ ылы адамның қ азір жә не осы жердегі жағ дайын аң ғ ару жә не кө ре білу. Колибровка қ арым-қ атынастың вербалды жә не вербалды емес тү рлеріне бө лінеді. Адамның сө зі саналы, ал қ имылы, дауысы арқ ылы сө збен жеткізген ойы шынайы немесе жалғ андығ ы туралы хабар аласыз. Қ арым-қ атынастың сіз осы уақ ытқ а дейін кө ң іл аудармай жү рген жағ ын тү сінесіз.

2.Ұ қ састану. Адамғ а жақ ын болу ү шін бейсаналық дең гейде басқ аларғ а зейін қ оя білің із, ө йткені бейсаналық – сенімге енудің кө рсеткіші. Ұ қ састану ү шін кө п жағ дайда серігің іздің ә рекеттерінің кө шірмесін жасауғ а тура келеді. Ол біртіндеп қ арым-қ атынас мазмұ нына да ә серін тигізеді.

3.Ертіп кету. Алдымен сіз серігің ізге бейімделдің із. Енді сіз оны ертіп алың ыз (ол сіздің қ имыл ә рекеттерің ізді қ айталайтын болсын) да, оның ақ ы-ойын да керек жағ ына қ арай бейімдең із.