Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Жасуша, ұлпа және ағзаға төменгі температуралардың әсері






Тө менгі температура жасуша, ұ лпа жә не ағ заларғ а аз жә не кө п мө лшерде ә сер етеді. Бұ л біріншіден, тө менгі температурада зат алмасу процессінің бұ зылуынан, «температуралық шок» алады. Мұ ндай қ ұ былыс биохимиялық процестің динамикалық тепе-тең дігінің бұ зылуымен тү сінідіріледі, ә р тү рлі ферменттердің белсенділігі температураның кү рт тө мендеуіне тү рліше ә сер етеді. Нә тижесінде жасушада аралық жә не токсикалық ө німдердің зат алмасуы жиналады.

Егер салқ ындату процесі тез жү ргізілсе, онда биологиялық обьектің ө луіне алып келеді.

Температураның біртіндеп тө мендеуі кезінде ағ за қ алыптасады, яғ ни орта жағ дайының ө згеруіне қ алыптаса бастайды, ө мір сү реді. Температуралық шок жасушаның қ ұ рылымдық ө згеруіне алып келеді. Кездейсоқ салқ ындату протоплазма тұ тқ ырылығ ын анық талғ ан мө лшерде жоғ арылатуына алып келеді.

Тө менгі температурада биологиялық обьектіні салқ ындатқ ан кезде су мұ зғ а айналады, негізгі орында кристал тү зуші жә не мұ зғ а айналатын процестердің зақ ымдайтын факторлары орын алады.

Біртіндеп температураны тү сіру кезінде мұ зғ а айналу процессі немесе терең салқ ындатылудан басталады. Алдымен мұ з аралық жасуша сұ йығ ынан пайда болады, еріген заттардың концентрациясы судың қ атуы есебінен ү лкейеді. Сыртқ ы жасуша жә не жасуша аралық қ уыстағ ы ерітінді концентрациясы арасындағ ы айырмашылық жасушадағ ы ылғ алдың кристалғ а ө туімен жү реді. Осыдан, жасуша сыртындағ ы кристал жоғ арылайды, ал жасушаның ө зі сусызданады. Одан ә рі қ арай, кристалдау процесі жасушаның ө зінде жү реді. Еріту кезінде қ ұ былыс қ айтымды тізбек ретінде дамиды.

Температураның жылдам тө мендеуі кезінде биологиялық обьектегі кристализация бірдей уақ ытта жасуша жә не жасуша арасындағ ы сұ йық тық та жү реді.

Сақ тау процессінде ұ сақ кристалдары жойылып, ірі кристалдың ө лшемі ө седі. Жасушаның зақ ымдалуының бір себебі- мұ з кристалдарының механикалық ә сер етуі, оларды тесу, кесу жә не зақ ымдауғ а алып келеді. Жасуша арасындағ ы кең істікте мұ з кристалдарының ө суінен, жасуша ө лшемі кішірейеді, қ абық шада қ атпардың тү зілуін жә не сығ ылуына алып келеді. Нә тижесінде, протоплазманың механикалық бұ зылуына алып келеді болады.

Еріту кезінде жасушада су пайда болғ анда, протоплазма қ абаттары бір-бірімен тығ ыз жабысып, ыдырау процессі жү реді, сондық тан протоплазма қ абық шадан тез бө лініп, жасуша қ ұ рылымының зақ ымдалуына алып келеді.

Кү шті зақ ымдалушы факторғ а протоплазмалық ақ уыздың денатурациясы, судың аса мұ здау нә тижесінде жасушаның сусыздануы жатады. Сусыз молекулалар ақ уызғ а жақ ындайды да, сульфгидрильді топтар пайда болады. Еріген кезде мұ з еріп, жасушаларғ а су болып енеді де, ақ уызды молекулаларды ажыратады. Алайда, десульфидьті қ осылыстар энергиясы, сутекті қ осылыстар энергиясына қ арағ анда жоғ ары болғ андық тан, десульфидті емес сутекті қ осылыстар ажырап, макромолекулалар ақ уыздары ашылады, яғ ни денатурациялану орын алады.

Судың қ атуы салдарынан су тапшылығ ы пайда болып, протоплазмалық қ ұ рылыстар бір-біріне тие бастайды. Бұ л кезде белсенді қ ұ рылымдық қ осылыстардың бір беттен екінші бетке ауысуы ық тимал. Мысалы, митохондрия мембранасының қ осылуы, онда ферменттер ретпен орналасқ андық тан, энергетикалық процесті бұ зып, жасушалардың ө луіне алып келеді.

Зиян келтіретін факторлардың тағ ы бірі – кристал тү зі процессі кезінде су тапшылығ ынан ө ліп қ алғ ан жасушалардағ ы минерал тұ здарының шоғ ырлануы жоғ арылайды. Шоғ ырланғ ан тұ з ерітінділерінен ақ уыз денатурацияланады, ол тек қ ана тұ з жиынтығ ынан емес, рН ортасына да байланысты. Тұ з шоғ ырлануының жоғ арылауына ә сіресе, липопротеидтер, олардың қ ұ рамында жасуша мембраналары болғ андық тан сезімтал келеді.

Тұ з ерітінділерінің шоғ ырлануы жоғ арылағ андық тан осмотикалық қ ысым пайда болғ андық тан, мұ здату кезінде болып жатқ ан қ ұ былыс «осмотикалық шок» деген атауғ а ие болды.

Кө птеген органикалық заттар жә не кейбір биологиялық обьектілер тез жә не ө те жылдам мұ здату кезінде жақ сы сақ талады. Мысалы, концентрленген желатин гельінің дискі сұ йық ауада тез мұ здатылғ ан кезде кристал тү зеді, сондай-ақ зиян келтіретін факторлардың ә серінен де ө згермейді. Жұ мыртқ а сарысы -60С-ге дейін мұ здатқ аннан кейін биологиялық белсенділігін жоғ алтады, ал бірақ сұ йық азотта мұ здатқ анда жә не жылы сынапта еріткенде зақ ымдалмайды.

Кейбір жағ дайларда тез жә не жылдам мұ здату кезінде фермент белсенділігі белгілі дә режеде сақ талады. Тірі жасуша молекуласындағ ы ақ уыз қ ұ рылымына тез мұ здату кезінде тұ зды ерітінді ә серіне аз уақ ыт қ алады. Биологиялық обьектілердің микроскопиялық зерттеулер нә тижесі кө рсеткендей тез мұ здату кезінде қ ұ рылымы жақ сы сақ талады. Жылдам мұ здату кезінде биологиялық обьектілердің ө мір сү ру қ абілетінің сақ талуы жасуша протоплазмасындағ ы судың шынылығ ының пайда (витрификация) болуымен, ал еріту кезінде су шынылығ ының еруімен (девитрификация) жү реді. Бұ л процестерде су молекулаларының топтасуы жү рмейді, жасуша протоплазмасының жұ қ а қ ұ рылымының сақ талуына қ абілетті. Су шынылығ ының пайда болуы, сұ йық тық тың терең дей салқ ындатылуы, онда кристалды торлар болмайды.

Биологиялық обьектіні жоғ арғ ы шекті жылдамдық пен салқ ындатқ ан кезде шыны тә різді массада ұ сақ мұ з кристалдары болады.

Тө менгі температуралардың зиян келтіру дә режесі жасушадағ ы жә не биологиялық обьектілердегі мұ з кристалдарының тү зілуіне байланысты анық талынады. Сонымен, ішкі жасушалардың кристалдануының қ арқ ындылығ ынан протоплазма элементтері жойылады. Ө сімдік ағ заларын мұ здатқ ан кезде мұ здың пайда болуы жасушалардың жойылуына ә кеп соқ тырады. Сондай-ақ жануар ағ залары да ішкі жасушадағ ы мұ здың тү зілуінен жойылады.

Қ орғ аныс заттарын пайдалана отырып (глицерин, қ ант шә рбә ті, полиэтиленоксид жә не т.б.) ө те жоғ ары жылдамдық та мұ здатуғ а мү мкіндігі бар.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.