Леуметтік-психологиялық тренингтерді өткізу принциптері.

Тренинг – білімді дамыту немесе адамды оқ ытуда жоспарланғ ан жағ дайғ а жү йелі кү ш салу арқ ылы орындау. Жұ мыс жағ дайында тренинг адамның бір немесе бірнеше ә рекет тү рлерін нә тижелі орындауынан білім мен дағ дыны мең геру мү мкіншілігіне бағ ытталады. Тренингтік жаттығ улар кейбір жағ дайларда тұ лғ алық ө згеруге тү рткі қ ызметін атқ арады. Ө зіндік сана тұ лғ аның даму процесін жанама тү рде жә не мазмұ ндау арқ ылы қ арым-қ атынас ү йлесімділігін орнатып жә не қ арым-қ атынастағ ы қ иындық тардың себебін ұ ғ ыну динамикасына ық пал жасайды. Тренинг барысында мынандай жағ дайларғ а да дайын болуы тиіс, олар: ыза, қ атты дауыс, дө рекілік, ө зімшілдік, қ атыспаушылық, қ ажетсіз кү лкі, ынтасыздық, шыдамсыздық немесе «сө зге керісу», қ ажетсіз сө зге араласу; тыныштық, селсоқ тық; қ ылжақ тық жә не т.б.

Ә леуметтік психологиялық тренинг арнайы ұ йымдастырылғ ан қ арым-қ атынас формасы. Тренингтің бұ л тү рін тек психология маманының қ ызметкерлері ғ ана емес арнайы психологиялық білімі жоқ мұ ғ алімдер де сабақ беру барысында қ олдана алады. Оқ у жә не тә рбие жұ мысына жағ ымды ө згерістер енгізуге, оқ у процесін белсендіруге тренингтердің ық палы жоғ ары. А.С. Прутченков «Мектептегі ә леуметтік – психологиялық тренинг» ең бегінде, дұ рыс ұ йымдастырылғ ан тренингтің оқ ушыларғ а жағ ымды ә сері, ұ йымдастырушының шеберлігі, педагогикалық қ ақ тығ ысты реттеуші қ ұ рал екендігін атап кө рсеткен.

Ә леуметтік –психологиялық тренингтің принциптері:

1. Модельдеу принципі.

2. Жаң ашылдық принципі.

3. Зерттеушілік принцип.

4. Қ айта байланысу принципі.

5. Диагностикалау принципі.

6. Мақ сатты болжау (Целепологания) принципі.

7. Белсенділік принципі.

8. Сеімділік жә не қ ұ пиялық принципі.

9. “Мұ нда жә не енді” (“Здесь и теперь”) принципі.

10. Персонификация принципі.

11. Экспликация принципі.

1. Модельдеу принципі – тренингте қ атысушылар негативті жә не позитивті мінез-қ ұ лық формаларын кө рсететін, ә ртү рлі шынайы жағ дайлар модельденеді.
2. Жаң ашылдық принципі - ойын барысында жұ птарды ауыстыру жә не ойналатын ойындардың оригиналды болуын ұ сынатын принцип.
3. Зерттеушілік принцип – топ ө збетінше

қ ойылғ ан мә селелерге шешім табуды ұ станатын принцип.
4. Қ айта байланысу принципі - видео жазбалар кө румен, қ атысушылардың ө з пікірлерін айтумен жү зеге асады.

5. Диагностикалау принципі - тренер ылғ ида топ қ атысушыларының қ алып-кү йіне диагностика жү ргізіп отыруы қ ажет.

6. Мақ сатты болжау (Целепологания) принципі - тренер алдын-ала топ мақ сатын анық тап, оны тренинг барысында трансформациялауы қ ажет.

44. Феноменологиялық терапия мә ні.

Феноменология – алғ ашқ ы тү йсіну нә тижесін, сана танымын пайымдап ашудың тә жірибесі, батыс философиясына ерекше ық пал еткен субъективтік идеалистік бағ ыт.

Қ азіргі философиялық ойдың жетекші бағ ыттарының бірі ретіндегі Феноменология ұ ғ ымы 20 ғ асырда қ алыптасты. Феноменологиялық философияның негізін салушылардың біріЭдмунд Гусерль (1859 – 1938) болды. Гусерль ө зінің шығ армашылық эволюциясында Декарттың, Лейбництің, Юмнің, Канттың, т.б. ық палында болды. Феноменология бағ ытын одан ә рі дамытқ андар Л.Ландгребе, Э.Финк, т.б. Феноменологияның негізгі ұ ғ ымы “интенционалдық деп аталады”. Бұ л ұ ғ ым сананың объектіге қ атынасын кө рсетеді. Феноменологиялық ұ ғ ым бойынша “объект болмаса, субъекті те болмайды”. Феноменологиялық тә сілдің негізгі талаптары:

1. субъективтік тә жірибеден тыс тұ ратын, яғ ни санадан тыс тұ ратын объективтік шындық туралы пікірден бас тарту;

2. танымдық субъектіні (белгілі бір жанды) сезімі бар психофизиол. нә рсе емес, сананың “таза” нә тижесі деп тү сіндіру.

Оны Феноменология “транцендеталдық редукция” деп атайды. Бұ л бағ ытты қ олдаушылар философияны ғ ылым ретінде тек қ ана эйдетика деп аталатын “таза мағ ыналарды” зерттейді, ал оның реалды шындық қ а қ атынасы жоқ деп білді. Феноменология идеялары экзистенционализмге (Хайдегер, Сартр), герменевтикағ а (Гадамер, Шелер), т.б. батыс философиясындағ ы ағ ымдардың қ алыптасуына ық пал етті. Феноменология бағ ытының теор. орталық болып саналатын орындар: Гусерльдің Лувен католиктік ун-тінің архиві (Бельгия); халық аралық феноменол. қ оғ ам жә не оның “Феноменологиялық зерттеулер” атты журналы (Буффало, Нью-Йорк, АҚ Ш)^[1]

Ә дебиетте «психотерапия» ұ ғ ымының кө птеген анық тамалары бар. Бұ л кө птеген психоаналитикік бағ ыттар мен іә дстердің бар болуымен байланысты. Чех ғ алымы Станислав Кратохвилуғ а тиеілі ең ортақ анық тама психотерапияның – психологиялық ә дістердің кө мегімен ә ртү рлі ауруларды емдеу екендігіне нұ сқ айды. Ол аурулар психикалық процестер мен тұ лғ ағ а, сондай –ақ дене қ ызметтеріне де қ атысты болуы мү мкін. Психологиялық ә дістерге ең алдымен сө йлеу – тілі (ү ндемеу), эмоциялық қ атынастар, ү йретудің ә рқ илы тү рлері, қ оршағ ан ортамен манипуляциялау жатады. Осындай міндеттердің шешілуінде терапевт негізгі ү ш ә дісті қ олданады. Біріншіден, психологиялық қ олдауды қ амтамасыз ету. Бұ л ең алдымен науқ асты кө ң іл қ оя тың дап, оғ ан отпрыск жағ дайда есептелінген кең ес беруді білдіреді. Қ олдау науқ астың кү ші мен іскерліктерін сезініп, пайдалануғ а кө мектесуде анық талады. Екіншіден, бейімсіз мінез –қ ұ лық ты жою жә не проблеманы шешудің бейімді жаң а тә сілдерін қ алыптастыру. Ү шіншіден, ө зін ө зі ашу мен инсайтқ а, яғ ни мотивтерін, сезімдерін, дау –дамайлары мен қ ұ ндылық тарын жақ сырақ тү сінуге ық пал ету. Феноменологиялық бағ ыт гуманистік деп те аталады. Эмоциялы бұ зылыстар қ абылдаудың бұ рмалануынан немесе сезімдердің жеткілікті сезінілмеуінен тежелген қ ажеттіліктірдің ө суінің нә тижесі ретінде қ арастырылуы бағ ыттың солайша бағ алауының маң ызды негіздемесі болып табылады. Гуманистік психотерапия терапия – дә рігердің жазып берген дә рі–дә рмегі емес ә ртү рлі адамдардың кездесуі деп тұ жырымдайды. Ол науқ астың табиғ и ө суін қ алпына келтіруге, ө зінің шын мә ніндегі келбетіне сә йкес жә не басқ алардың ойынша қ андай болуы тиіс екендігінен тә уелсіз қ алай бола алатынын сезініп ә рекет етуіне кө мектеседі. Феноменологиялық терапия да инсайттың туындауына ық пайл етеді, алайда мұ ндағ ы инсайт – бұ л бейсаналы шиеліністердің емес дербес сезімдері мен тү сіністіктердің сезілуі. Роджерстің: шартсыз жағ ымды қ атынас, эмпатия, конгруэнттілік атты таныма «триадасы» терапияның ең жақ сы тә сілі болып табылады. Карл Роджерс психодинамикалық терапияда тә жірибеленуде биресми тұ рғ ының едә уір тиімді екендігіне кө зін жеткізіп, «бұ йрық шыл емес терапияны» қ олдана бастайды. Ол ө зінің тарапынан бағ ыттамай, бағ аламай, интерпретацияламай науқ астарының не жайында жә не қ ашан айтатынын шешуге мү мкіндік береді. Бұ л тұ рғ ы қ азіргі кезде «клиентке орталық танғ ан терапия» деп аталады. Оның негізінде маң ызды ү ш принцип жатыр. «Шартсыз жағ ымды қ атынас».Терапевт ө зінің клиентті шын кө ң ілмен қ амқ орғ а алатынын, оны адам ретінде қ абылдап, ө згеру қ абілетіне сенетінін кө рсетеді. Бұ л клиенттің айтқ андары қ андай «жаман», «оғ аш» немесе «ер жү ректі» кө рінсе де, оны ү збей тың дау даярлығ ын білдіреді. Терапевтің клиенттің барлық айтқ андарын мақ ұ лдауы міндетті емес, бірақ ол оны бағ аланушы адамның шынайы бө лігі ретінде мойындауы тиіс. Сонымен бірге, терапевт клиенттердің проблемаларын ө з беттерінше шешулеріне сенім артуы тиіс, яғ ни ол кең ес бермейді. Кең ес, дейді Роджерс клиенттің біліксіздігі немеме тепе –тең еместігі жайлы жасырын хабарламаны береді, –бұ л оны ө з ө зіне аса сенімді емес жә не едә уір тә уелді етеді. Эмпатия.Терапияның кө птеген тү рлері клиентке сырт келбетінен кө зқ арасты ұ сынады. Эмпатия ішкі кө зқ арасты, оның нені ойлай жә не сезіне алатынына шоғ ырлануды талап етеді. Терапевт клиентке диагностикалық жарлық ты ілуге ұ мтылғ ан сырттай бақ ылаушы ретінде емес, ә лемнің оның ойынша қ алай кө рінетінін тү сінгісі келетін адам ретінде ә рекет етеді. Эмпатия жайлы: «Мен тү сінемін», «Мен сіздің қ азір қ андай сезімде екендігің ізді білемін» деген сө здермен хабалауғ а болмайды. Терапевт клиентті белсенді тың дап отырғ анын кө рсетіп, эмпатия вербалды емес тү рде жеткізеді. Терапевтер шебер сұ хбаттасушылар ретінде клиентпен кө з арқ ылы тү йітрибуналі қ олданып, оның сө йлеуге даярлығ ын ыммен қ олдап отырады, кері ақ паратты жеткізудің вербалды емес қ ұ ралдарының барлық арсеналын қ олданады. Кейде бұ л амал рефлексия (сә улелендіру) деп аталады. Клиенттердің кө пшілігі эмпатиялық сә улелендіруге ө з сезімдеріне мұ қ ият назар аударумен жауап береді.Рефлексия– адамның дербес ә рекеттері мен кү йлерін ойластыруғ а, ө зінің рухани ә лемін тануына бағ ытталғ ан ішкі психикалық іс –ә рекеті. Конгруэнттілік – бұ л терапевттің сезінгені мен оның клиентке қ атысты ө зін қ алай ұ стайтынының арасындағ ы ү йлесімдік. Бұ л терапевттің шартсыз жағ ымды қ атынасының жә не эмпатиясының шынайы екендігінің белгісі. Терапевттің конгруэнттілігі клиенттің ашық –жарқ ындылық пен шыншылдық тың адам қ атынастарының негізі болуы мү мкін екендігіне кө зін жеткізуге мү мкіндік береді. Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі: