Психологиялық көмекті ұйымдастыру және психологиялық қызмет көрсету сатылары

Кә сіби міндетті алу, клиенттің психологиялық кө мек жайлы ынталандырылғ ан сұ ранысын білдіретін тапсырысқ а реакция тү ріне ұ ласады.

Тапсырыс зерттелініп, психологиялық проблемағ а ө згеруі тиіс. Ө йткені кө птеген жағ дайда шағ ым тым бұ лың ғ ыр, тү сініксіз сипатта болады. Кез келген ресми немесе бейресми тапсырыс психолог ү шін алғ ашында адамғ а қ андай да бір проблеманың бар екендігінің белгісі болып табылады. Демек, тексерілуші жә не оның ауруының дамуы жайлы мә ліметтердің жиынтығ ы - анамнез қ ажет.

Тапсырыстың нақ тылығ ын анық тау ү шін, проблеманы нақ ты мазмұ нғ а толтыру ү шін тапсырыс берген адаммен арнайы ә ң гіме жү ргізу қ ажет.

Психолог-практиктердің іс-ә рекетіне деген ә леуметтік тапсырыс, тұ рғ андардың психологиялық кө мекке деген қ ажеттіліктерін сезіну дә режесін сипаттайды.

Психологиялық кө мек адамдарғ а ә рдайым қ ажет. Сондай-ақ, кө птеген адамдар оны ә р уақ ытта алып отырды. Шамандар, тә уіптер, шіркеу, жанұ я, достар, жеке-дара психологиялық қ абілетті тұ лғ алар қ алайда психологиялық проблемаларды шешіп отырды. Алайда тек жиырмасыншы ғ асыр ғ ана практик-психолог мамандығ ының пайда болуына тү рткі болғ ан ә леуметтік тапсырысты қ алыптастырды. Кө п мө лшерде бұ л адамның маң ыздылығ ын, бірегейлігін жә не қ айталанбастығ ын сезінумен міндеттеледі. Ә рине, ә леуметтік тапсырыстың қ алыптасуына, практикалық психологияғ а сұ раныстың артуына қ оғ амдағ ы, экономикадағ ы, жанұ ялардағ ы, жеке дара адамдардың тағ дырларындағ ы дағ дарыстардың ық пал еткені сө зсіз. Технологиялық, ә леуметтік-экономикалық, экологиялық, саяси жә не басқ а да процестердің есебін бү кіл ә лемде психологиялық проблемалардың артқ аны соншалық ты, оларды шешудің тұ рмыстық тә сілдері жеткіліксіз болды.

Сондай-ақ, психолог қ оғ амдық сананың қ арама қ айшылығ ына кездесіп отырады. Ол клиенттердің оның қ ызметінің мазмұ ны жайлы тү сініктерінің бұ лың ғ ырлығ ында кө рінеді. Кейде психологтың кә сіби мү мкіндіктері абсолюттеніп, тіптен жұ мбақ талса, кей жағ дайларда оның іс-ә рекеттерінің нә тижелеріне мө лшерден тыс сыни қ атынас қ алыптасады.

Кү нделікті кә сіби психологиялық тә жірибе қ оғ амның адам даралығ ының қ ұ ндылығ ын сезінуге ық пал етеді. Практик-психологтың мамандығ ына ә леуметтік тапсырыстың берілуі, қ оғ амдық сананың, оның кә сіби іс-ә рекеттерінің мазмұ ны жайлы, адамдардың ешбір ө зге ә леуметтік институттар ық пал ете алмайтын қ иындық тарына кө мектесу мү мкіндіктері жайлы қ олайлы тү сініктеріне негізделеді. Бұ л процеске қ азіргі заманғ ы адамдардың қ иындық тарын талдайтын публицистикалық жә не ғ ылыми-танымал ә дебиет те ық пал етеді.

Адам жайлы нақ ты психологиялық білімдердің қ ажеттігін ә леуметтік тә жірибенің ә ртү рлі салаларының ө кілдері: мұ ғ алімдер, дә рігерлер, заң герлер, менеджерлер, саясаткерлер де сезіне бастады. Ондай білімдерсіз олардьщ ө здеріне қ атысты - басқ а адамдармен мақ сатты тү рде ө зара ә рекеттесу, оларды басқ ару сияқ ты негізгі міндеттері қ иындатылатын еді.

Практикалық психологиялық проблемалардың саны мен қ арындылығ ы оларды психологиялық білімдерді жариялауғ а едә уір сезімтал етеді. Осылайша, ө зінше бір психологиялық басқ ару – объектінің (индивидтің, топтьң) психологиялық сипаттамаларын ө згерту мақ сатында кә сіби мамандардың практикалық психология ә дістерінің жә не қ ұ ралдарының кө мегімен ық пал етуінің орын алатынын айтуғ а болады.

Қ оғ амдық тә жірибенің жеке аймақ тары ө здерінің практикалық психологиялық проблемаларын ә рқ илы ырғ ақ пен, біреулері едә уір тез, басқ алары баяуырақ сезінеді. Заң герлік тә жірибе, қ аржылық аймақ, медицина, орта білім жү йесі, қ арулы кү штер, кө лік (транспорт), авиациялық сияқ ты ә леуметтік салалар психологиялық қ ызметтерді қ абылдауғ а едә уір бейім. Бұ л жағ дайды ө мірдің осындай салаларында психологиялық қ иыншылық тардың салдарына едә уір сезімтал, адам даралығ ының рө лін жә не тұ тастай психологиялық фактордың маң ыздылығ ын тү сінуде нақ ты дә стү рлердің орын алуымен тү сіндіруге болады.

Соң ғ ы жылдары психологты қ абылдаудағ ы белгілі бір дайындық ты жалпы білім беретін мектептен кө руге болады, дә л сонда оның қ ызметінің нә тижелеріне қ атысты азды-кө пті тепе-тең ү міттер қ алыптасқ ан. Бү гінгі кү ннің ө зінде мұ ғ алімдер, оқ ушылар жә не ата-аналар: оқ удагы ерекше қ иындық тарды жә не олардың себептерін анық тау; ақ ыл-ой мен тұ лғ алық дамудағ ы ауытқ уларды жою жә не алдын ала кү рделі даулы жағ дайларды шешу жә не т.б. кө птеген қ иындық тарды шешуде психологқ а сү йенеді. Дегенмен бұ нда да психологиялық білімдердің танымал болуы ең алдымен мә дениеттің негізін қ алыптастыруда ө зекті болуда.

Психолог-маманның тә жірибесі психологтың қ ызметіне деген ә леуметтің тапсырыстың туындауына ық пал етеді. Сондай-ақ ұ йымдағ ы психолог нақ ты қ ызметкердің немесе топ мінез-қ ұ лқ ының, қ арым қ атынастарының жә не іс-ә рекетінің ерекшеліктері оның назарын аударып, алаң датса ә рі ол сол ерекшеліктерді тү зету немесе дамыту мақ сатында олардың себептерін анық тау қ ажеттігін сезінсе ә рдайым бастамашылдық танытып, ол жө нінде алдына міндет қ оя алады.

Мемлекет практикалық психологияның маң ызды тапсырыс берушісі болып табылады. Дә л сол жағ дай ә ртү рлі ә леуметтік жә не ұ лттық топтарды қ ызығ ушылық тары мен қ атынастарын ү йлестіруді, тұ рғ ындардың нақ ты қ атпарларындағ ы ө мірдің сапасын жақ сартуды, адамдардың психикалық денсаулығ ын нығ айтудың жағ ымды жағ дайларын қ алыптастыруды кө здеген ә леуметтік саясатты жү ргізуі тиіс. Бұ л салада сә йкес мемлекеттік бағ дарламаларынсыз шешілмейтін кө птеген кү рделі, негізінен жалпы ұ лтқ а ортақ проблемалар бар. Мә селен, АҚ Ш-та санақ тың мә ліметтері бойынша стресстермен байланысты проблемаларды шешуге жыл сайын 75-90 миллиард доллар жұ мсалады. Ол ұ лттық жалпы ө німнің шамамен 10 пайызын қ ұ райды. Сонымен бірге, ө німділіктің стресстік кү йзелістерден тө мендеуінің шығ ындары шамамен 17 миллиардты қ ұ райды; ішкілік 10 миллиардтармен есептелетін шығ ындардың себебі болып табылады (жұ мыстан қ алу жә не бос шығ ындалғ ан дарындылық); нашақ орлық жыл сайын 17 миллиардтың шығ ындалуына ә келеді.

Қ азақ стандағ ы ә леуметтік денсаулық мә селесі де қ ылмыскерліктің дең гейін, саяси алаң дағ ы конфронтациялық ты тө мендету ү шін, билік пен халық тың, жұ мыспен қ амтамасыз етушілер мен жалдамалы жұ мысшылардың арасындағ ы ө зара қ атынастарды жақ сарту ү шін, тұ рғ ындардың барлық категорияларының кү нделікті тұ рмысын сауық тандыру ү шін қ уатты шешімдерге мұ қ таж болар.

Қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстар мен партиялар психологиялық қ ызметкерлердің ең жетекші тапсырыс берушілері болып табылады. Басшылық саяси процестегі психологиялық факторлар маң ыздылығ ының жә не практикалық психологияның стратегиялық дең гейге кө терілгенінің қ уатын сезінген сайын, саяси-психологиялық сипаттағ ы тапсырыстардың саны арта тү седі.

Осылайша, психолог-практиктердің іс-ә рекетіне ә леуметтік тапсырыстың қ алыптасуы экономиканың, саясаттың, денсаулық сақ тау жә не білім беру бө лімдерінің, сондай-ақ қ оғ амдық ө мір мен іс-ә рекеттің басқ а да салаларының адамдар мінез-қ ұ лық тарының психологиялық заң дылық тарын тү сіну мен ескерудің толық қ андылығ ына деген ө спелі тә уелділігімен міндеттеледі. Тұ рғ ындардың адам ө мірінің қ ұ ндылығ ын сезінулерімен байланысты психологиялық мә дениеттерінің артқ ан дең гейі психологиялық қ ызметтердщ маң ызды бастауы болып табылады.