Білім алушылардың психикалық денсаулығын сақтау жолдары.

Сыртқ ы ортаның биологиялық, психологиялық жә не ә леуметтік сипаттағ ы қ олайсыз ә серлері нә тижесінде қ алыптасқ ан психикалық кү йлер: шаршау, қ алғ ып жү ру, ү немі қ ауіптену, тарығ у, жан кү йзелісі, кө ң ілдің бұ зылуы, фрустрация тү рінде болады.

Арал ө ң ірі аймағ ындағ ы экологиялық қ олайсыз жағ дайда ө мір сү ріп жатқ ан тұ рғ ындарда жоғ арыда аталғ ан барлық кү йлер байқ алуы мү мкін. Қ орқ ыныш пен ү рейдің бастамасы, жан кү йзелістері, эмоциональды ширық қ ан сезім қ алпы, сабырзызданудан басталады. Бұ ғ ан - адамдардың психоә леуметтік жә не психоэмоционалды торығ уын ауыр экономикалық дағ дарысты қ осу керек. Созылмалы дистресс тек тұ рмыс, ө ндіріс мә селелері, ә леуметтік жағ дайлар мен медициналық кө мектің аздығ ы нә тижесіне ғ ана емес, сонымен қ атар, қ азіргі жә не болашақ та ө мір сү ретін ұ рпақ денсаулығ ының тө мендеп кету мү мкіндігі туралы кү діктің кү штілігінен де пайда болады.

Сондық тан, Аралдағ ы сияқ ты апаттар ө зінің алапат экономикалық шығ ыны жағ ынан да, миллиондағ ан адамдардың психикасына зақ ым ә келуі себепті де, ірі экологиялық апаттар қ атарынан саналады.

Бү кіл дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымы анық тағ андай (БДҰ)–шын мә ніндегі денсаулық – дене, психикалық жә не ә леуметтік ү йлесімділік болып табылады.

Адамның ө мірінің барлық аспектілеріндегі ә леуметтік, дене, эмоциялық, рухани жә не ақ ыл-ой жетістіктерінің ү йлесімі ғ ана ө мірінің шын мә нісі болып табылады. Денсаулық пен ү йлесімділікке ұ мтылса, бұ лардың ешқ айсысын да шеттетпеу керек.

Сонымен денсаулық: дене саулығ ы, жан саулығ ы, психикалық жә не психологиялық, ә леуметтік саулық болып бө лінеді.

Дене саулығ ы — бұ л организмдегі функциялардың ө зіндік айналымының жеткілікті болуы, физиологиялық процестердің ү йлесімі жә не сыртқ ы ортаның тү рлі факторларына барынша бейімделгіштік кү йлері.

Жан (психикалық) саулығ ы- тек дене гигиенасы ғ ана емес, сонымен бірге психогигиена, руханилық тың ө зіндік тә рбиесін, адами тұ рғ ыдағ ы ұ станымды, сана тазалығ ын да қ амтиды. Психикалық саулық қ а жету жолы - интегралды тұ лғ ағ а жету жолы. Психикалық саулық - психиканы жаттық тыру, психикалық процестерді дамыту (ес, зейін, қ иялдау жә не т.б.), ақ ыл-ой мен сезімді тә рбиелеумен тығ ыз байланысты.

Ә леуметтік саулық ә леуметтік белсенділікпен, адамның қ оршағ ан ә лемге деген белсенділігімен байланысты.

Саулық тың басты белгілері:

• 
  зақ ымданушы факторлар ә рекетіне тұ рақ тылық;
• 
  орташа статистикалық норма дең гейіне сай ө су мен даму кө рсеткіштері;
• 
  орташа статистикалық норма дең гейіне сай организмнің функционалды қ алпы;
• 
  организмнің резервтік мү мкіндіктерінің болуы;
• 
  нақ ты бір аурудың, не дамуында кемістігінің болуы;
• 
  моральді еріктік жә не қ ұ ндылық ты- мотивациялық бағ дарларының жоғ ары дең гейі.

Денсаулық сақ таудың дү ниежү зілік ұ йымының анық тамасына сә йкес, денсаулық бұ л тек аурулардың немесе жарымжандық ақ аулық тың болмауы ғ ана емес, сонымен қ атар толық дене кү ші мен психиканың жә не ә леуметтік жағ дайдың жақ сы болуы.

Жағ дайдың жақ сы болуы адам ө мірінің барлық аспектілеріне қ атысты: ө мірдің ә леуметтік, физикалық, интеллектуалдық, эмоциональдық жә не рухани элементінің ү йлесімділігі қ ажет. Егер денсаулық пен жақ сы жағ дайда ұ мтылатын болсақ, онда олардың бірде біреуіне немқ ұ райлы қ арамауымыз керек.

Соң ғ ы жылдарда ә рбір адам ө зінің денсаулығ ын жақ сарту ү шін қ андай да бір амал жасайтын болғ андық тан, осы мә селеге деген қ ызығ ушылық танытуда.

Денсаулық ты сыртқ ы ортаның ө згерістеріне тә уелді, бү кіл ө мір барысындағ ы ағ заның жеке даму ү рдісінде қ арастыру керек. Дененің саулығ ымен аурудың арасындағ ы адам ауру емес, бірақ, дені де сау емес, аралық “ү шіншік ү йі” болады. В.П.Петленко бұ л кү йді “ауруалды” немесе “ақ уалдылық ” кү йі деп атайды. Ақ аулық алды - бұ л ағ заның қ алыпты қ ызмет етуінің шекаралық кү йі. Жер бетінде ө мір сү ріп жатқ ан барлық адамдардың жартысынан кө бі осы кү йде болады. Оларғ а: ө здерін зиянды химиялық заттардың ә серіне ұ шыратып жү ргендер, орнымен дұ рыс тамақ танбайтындар, ішімдік заттарды ү немі пайдаланушылар, темекі шегетіндер, тү нгі уақ ыттарда жұ мыс жасайтындар, экологиялық орын ауыстырушылық қ а ұ шырағ ан адамдар жатады. Салауатты ө мір сү ру салтының негізгі қ ұ рамдас бө ліктері ү ш мә дениеттен тұ рады: тамақ тану мә дениеті, қ озғ алыс мә дениеті жә не эмоциялар мә дениеті. Психологиядағ ы нақ ты жеке тұ лғ аның салауатты ө мір сү руінің мү мкіндіктерін қ амтамасыз ететін негізгі факторлары: рефлекцияғ а деген қ абілеттілік, тіршілік ету ортасының жағ дайы, ең бек ету мен дем алудың дұ рыс тә ртібі болып табылады.

Рефлекция – бұ л ө зін-ө зібақ ылау, ө зін-ө зі тану, ө з ә рекеттерін ойластыру қ абілеті. Пайдалы ә рекеттер мен гигиеналық дағ дылар саналы тү рде тү сінілген жағ дайда жақ сы бекітіледі. Салауатты ө мір сү ру салты адамның ерік кү шін жұ мсауын, ө з істерін ұ ғ ынуын, оның салдарын жеке ө зі ү шін де, сондай-ақ басқ а адамдар ү шін де болжауын талап етеді. Нақ ты ө мір сү ріп жатқ ан буынның денсаулығ ына болашақ келер ұ рпақ тың денсаулығ ы мен бақ ыты тә уелді.

Денсаулық қ а ә сер ететін кең істік – бұ л климаттық аймақ пен баспана. Дені сау адамда жаң а климаттық жағ дайғ а тез бейімделуге мү мкіндік беретін орнын толтырушы механизмдері болады. Баспана микроклиматтының да ө з кө рсеткіштері болады: температура, ылғ алдылық, оттегі мен кө мірқ ышқ ыл газының концентрациясы тұ рғ ын ү й кө лемінің шамасы жә не т.б.

Ең бек пен демалудың саналы тә ртібі, негізінен адам ө мірі ең бек пен демалыстың кезектесуімен ө тетін болғ андық тан, салауатты ө мір салтының маң ызды факторы. Ең бек, ақ ыл-ой жә не дене ең бегі болып бө лінеді. Демалыс белсенді жә не енжар болып бө лінеді.

Осылайша, егер жеке тұ лғ а ө зіне жә не кең істікке қ атысты қ ауіпті формадағ ы агрессивтілік танытпай, психикалық жә не денсаулық қ а қ олайлы жағ дайда белсенді ө мір сү ретін болса, онда оны дені сау деп есептеуге болады.