Тыныс жүйесіндегі ауа құрамындағы газдар мөлшерін анықтау әдістері.

а) Демалудағ ы, демшығ арудағ ы жә не ө кпе кө піршіктеріндегі ауаның газ қ ұ рамын анық тап, ө зара салыстыру.

Ауаны зерттеуге алу: Дем алатын ауа ретінде атмосфералық ауаның бө лігі пайдаланылады. Дем шығ арудағ ы ауаны газқ абылдағ ышқ а (мысалы, Дуглас қ абына) жинап алады да, сонан соң оның белгілі бө лігін зерттейді немесе дем шығ ару тікелей аспапқ а (универсалды газталдағ ышқ а) жасалып, бірден ауа қ ұ рамы анық талады. Кө піршіктегі ауа ретінде, газқ абылдағ ышқ а жиналғ ан, дем шығ ару кезіндегі ауаның соң ғ ы бө лігі алынады.

Демалу, демшығ ару жә не кө піршіктегі ауа қ ұ рамындагы оттегі мен кө міртегі мө лшерін анық тау ү шін газталдағ ыштар қ олданады (Холден, Орс аспаптары). Олардың жұ мысы сілтілі ортаның (КОН, NaОН) кө міртегімен қ осылып, химиялық байланыс тү зуіне, сол сияқ ты оттегінің пиргаллол қ ышқ ылымен сің ірілуіне негізделген (Холден аспабында).

Қ азіргі кезде ауа қ ұ рамдарын зерттеу ү шін электронды газ-талдағ ыштар кө бінен пайдаланады. Олардың жұ мысы оттегі мен кө міртегінің ә р тү рлі меншікті жылу сиымдылығ ына негізделген. Датчик ретінде бұ л аспаптарда жылукедергіштер қ олданады. Олардың тең дестігі (балансировка) ауа ө ткізгенде бұ зылады, сондық тан аспап арқ ылы қ ұ рамы ө згеше газды жіберсе, ол талдағ ышпен тіркеледі.Сонымен қ атар ә р бір газды жеке анық тайтын аспаптар болады (карбоанализатор, оксианализатор).

Дем алу, дем шығ ару жө не кө піршіктегі ауаның газ қ ұ рамы тө мендегі кестеде кө рсетілген.

Дем алу кезіндегі ауаның қ ұ рамы салыстырмалы тұ рақ ты болады. Дем шығ ару кезіндегі ауаның қ ұ рамы кө піршіктегі жә не анатомиялық ө лі кең істіктегі ауалардан тұ рады. Оның қ ұ рамында, дем алудағ ы ауамен салыстырғ анда, оттегі шамамен 5% кем, ал кө міртегі 4, 5% артық болады.

Альвеолярлық (кө піршіктегі) ауа - терең тыныс шығ арғ андағ ы ө кпеде қ алғ ан ауаның кө лемі, бұ ғ ан қ анның газдық қ ұ рамы тікелей тә уелді болады. Кө піршіктегі ауаның қ ұ рамы тыныс цикліне онша байланысты емес, бірақ оғ ан ө кпенің желдетілу шамасы едә уір ә сер етеді. Ө кпенің қ атты желдетілуі (гипервентиляция) кезінде кө піршіктегі ауадағ ы оттегінің кернеу кү ші 130 мм.с.б. дейін жоғ арылайды, ал кө міртегінің кернеу кү ші 15 мм.с.б. дейін тө мендейді. Демшығ ару кезіндегі ауада, кө піршіктегіге қ арағ анда, оттегі біраз кө птеу (шамамен 21), ал кө мірқ ышқ ыл газы аздау (шамамен 1%) болады, бұ л ө кпедегі анатомиялық ө лі кең істіктегі ауаның қ ұ рамына байланысты.

б) Ауадағ ы оттегі мен кө мірқ ышқ ыл газының ү лестік(парциалдық) қ ысымын анық тау.

Ә р бір газдың ү лестік (парциалдық) қ ысымы оның Х-тік кө леміне кө бейтіп, 100-ге бө лгеннен кейінгі атмосфералық қ ысымның шамасына тең. Бұ л кезде ауаның ылғ алдылығ ы да есептеледі. Жалпы қ ысымнан су буының қ ысымы шегеріледі. Есептеу формуласы:

(Ратм – Р Н20) * %х

Рх = -------------------,

Мұ нда Рх - газдың ү лестік (парциалдық) қ ысымы (02 немесе С02);

Ратм - атмосфера қ ысымы;

Рн Н20 - су буының қ ысымы (барлық қ ысым – мм.с. б.);

% х - ауадағ ы газдың кө лемдік шамасы

Атмосфера қ ысымы - 760 мм.с.б. тең болады немесе оны барометрмен анық тайды; ө кпе кө піршігі ауасындағ ы су буының қ ысымы 47 мм.с.б., бө лмедегі ауада - 5 мм. с. б. деп алынады.

Келтірілген шамалар бойынша оттегі мен кө мірқ ышқ ыл газының ү лестік қ ысымын есептеп шығ ару керек:

Атм. ауа Кө піршіктегі ауа Дем шығ ару ауасы

02 - 20, 85 % 14, 7 % 16, 6 %

СО2 - 0, 05 " 6, 3 " 4, 4

Есептелген кө рсеткіштерді ө зара салыстырып, қ орытынды жасалады.

в) Қ анныц оттегілік сиымдылығ ын (Қ ОС) гемоглобин бойынша бағ алау.

Бұ л жұ мысты орындау ү шін ә р бір адамның қ ан қ ұ рамындағ ы гемоглобиннің мө лшерін білу керек. Ол жұ мыс қ анды зерттеуде жасалғ ан (протоколды қ араң ыз). Сондық тан гемоглобин мө лшері бойынша Қ ОС-ын есептеп шығ аруғ а болады:

Қ ОС = 1, 34 мл оттегі х НвА (г/л)

Қ алыпты жағ дайда артериялық қ андағ ы оттегінің мө лшері 180-220 мл/л (18-22 кө лемдік %), веналық қ анда - 120-150 мл/л (12-15 кө лемдік %) болады.

Бірнеше зерттелушілердің белгілі гемоглобин мө лшерін қ олданып Қ ОС-ын анық тап, салыстыру керек.

г) Оксигемометрия жә не оксигемография.

Қ анның оттегімен қ анығ у дә режесін немесе оксигемоглобиннің мө лшерін фотоэлектрлік ә діспен ө лшеуді - оксигемометрия деп атайды.

Оксигемометр арқ ылы оксигемоглобиннің мө лшерін анық тау спектрдің қ ызыл бө лігіндегі (620-680 нм) тотық қ ан жә не тотық сызданғ ан гемоглобиннің спектральдық қ асиеттерінің ә р тү рлі болуына негізделген. Мұ нда тотоқ сызданғ ан гемоглобиннің жарық ты сің іру коэффициенті, оксигемоглобинге қ арағ анда, бірнеше рет жоғ ары болады. Қ аннан шағ ылысқ ан жарық тың шамасы гальванометрге қ осылғ ан фотоэлемент арқ ылы ө лшенеді. Осылай гемоглобиннің оттегімен қ анығ уының %-тік мө лшері анық талады.

Қ алыпты жағ дайда оксигемоглобиннің артериялық қ андағ ы мө лшері 96-97%-ке, веналық қ анда - 60-80%-ке сә йкес болады.

Кө бінесе, іс жү зінде қ андағ ы оксигемоглобин мө лшерінің ө згерістерін график тү рінде жазу - оксигемография ә дісі қ олданылады.

Жұ мысты орындау: Оксигемографты токқ а қ осып, 10-15 минут қ ыздырады. Сонан кейін зерттелушінің қ ұ лағ ының ү стің гі жағ ына осы аспаптың фотоэлементтік датчигін орналастырып, қ ұ лақ ты 10 минут қ ыздырады. Аспаптың " Бастапқ ы қ анығ уды орнату" тұ тқ асын бұ рап 95-97% -тік белгісіне қ ояды. Бұ л қ алыпты жағ дайдағ ы дені сау адам қ анындағ ы оксигемоглобиннің мө лшеріне сә йкес келеді.

Тә жірибеде қ анның оттегімен қ анығ у дә режесі организмнің ә р тү рлі ә рекеттік жағ дайында анық талады:

а) тыныштық кү йде тыныс алуда;

б) тынысты тоқ татқ ан кезде (30-50с);

в) терең дем алу мен дем шығ аруда (гипервентиляция);

г) қ арқ ынды жү ктемеден кейін жә не т. б.

Жұ мыс толығ ынан орындалғ ан соң жазылып алынғ ан оксигемограмманы талдап, қ орытынды жасалады.

Оксигемометрия жә не оксигемография ә дістері дені сау немесе науқ ас адамдар қ анының оттегін тасымалдау қ ызметін бағ алауғ а мумкіндік береді.