Адам жүрегінің тондарын (дыбыстарын) анықтау. Аускультация. Фонокардиография.

Жү ректің жиырылуы мен босаң суы кезіндегі қ ан айналымына байланысты дыбыстар (немесе тондар) пайда болады. Оларды тың дау ә дісі - аускультация, тіркеу ә дісі - фонокардиография деп аталады. Негізінде жү ректің екі дыбысын естуге болады.

І-тон (систолалық) – қ атаң, созылмалы жә не тө мен дыбыс (0, 11-0, 12 сек.), қ арыншалардың систоласы кезінде естіледі. Ол жақ таулы қ ақ пақ шалардың тарамыс жіпшелерінің тартылып, жабылуынан, қ арыншалар етінің жиырылуынан, айшық тә різді қ ақ пақ шалардың ашылып, қ анның қ олқ а жә не ө кпе артериясына айдалуынан пайда болады.

ІІ-тон (диастолалық) - ашық, жоғ ары жә не қ ысқ а дыбыс (0, 07-0, 08 сек.), қ арыншалардың диастоласы кезінде естіледі. Ол диастола кезінде қ айта серпілген қ ан толқ ынымен айшық қ ақ пақ шалардың жабылуынан пайда болады.

Жү рек тондарын тындау (аускультация): Жү рек тондарын стетоскоп немесе фонендоскоп арқ ылы тың дайды. Фонендоскоптың бір жағ ын тың даушының қ ұ лағ ына, екінші жағ ын зерттелушінің кеу-десіндегі тондар тың далатын белгілі нү ктелерге орналастырып, жү рек тондарын анық тайды.

Кеуде бетіндегі тың далатын нү ктелердің проекциясы: I тон -қ ос жақ таулы қ ақ пақ шаның дыбысы - сол жақ та V қ абырғ а аралығ ында, бұ ғ ананың орта сызығ ынан 1-1, 5 см ішке (оң ғ а) қ арай; ү ш жақ таулы қ ақ пақ шаның дыбысы - оң жақ та тө с сү йегінің семсер тә різді ө сіндісі бекітілген жерінде естіледі.

II тон - екінші қ абырғ а аралығ ында: оң жақ тан - қ олқ а қ ақ пақ шасының, сол жақ тан - ө кпе артериясы қ ақ пақ шасының дыбыстары естіледі.

Бірнеше зерттелушілердің жү рек тондарын тың дап, оларды ажырата білу керек.

Фонокардиография (ФКГ) - жү ректің тондары мен шуларын жазып тіркеу ә дісі. ФКГ-ны жазу ү шін фонокардиограф қ олданылады, ол микрофон, кү шейткіш жө не тіркейтін қ ұ ралдардан тұ рады. Жү рек тондарын дұ рыс сипаттау ү шін ФКГ-ны ЭКГ-мен қ атар жазып алып, талдау керек.

Қ алыпты ФКГ-да I, II тондармен қ атар тың дағ анда анық талмайтын III жә не IV тондардың тербелістері кө рінеді (1б-сурет). Қ алыпты ФКГ-дағ ы I тонның ұ зақ тығ ы 0, 08 - 0, 14 с, ал II тонның ұ зақ тығ ы 0, 05 - 0, 07 с.

ЭКГ-мен қ атар жазылғ ан фонокардиограммада I тон тербелістері S - тісшенің дең гейіне сә йкес, ал II тон - Т тісшенің соң ына сә йкес келеді.III тон - қ арыншалардың диастола кезінде қ анмен тез толуы мен қ абырғ аларының дірілдеуінен пайда болады, оның жазылғ ан тербелістері II тоннан кейін келеді (ЭКГ-ның Т тісшесінен кейін).

IV тон - жү рекшелердің систоласы кезінде қ арыншаларғ а қ осымша қ ан қ ұ йылуымен байланысты, сондық тан ол I тонның алдында, ЭКГ-ның Р тісшесінен кейін жазылады.

Баллистокардиография - жү ректің жиырылуы мен ірі тамырлардағ ы қ ан айдалуынан пайда болатын дененің ә лсіз қ озғ алысын графикалық тіркеу ә дісі. Бұ л дене қ озғ алыстарын ә ртү рлі датчиктер кө мегімен (мысалы, электромагниттік) электр сигналдарына айналдырып, электрокардиограммамең бірге жазып алады (1б-сурет). Баллистокардиограмма - жү ректің ә рбір циклінде қ айталанып отыратын толқ ындар қ атары болып табылады. Олар ү ш топқ а бө лінеді: жү рекшелік, систолалық жө ң е диастолалық (соң ғ ы толқ ындар ә лсіз жә не тұ рақ сыз болады). Талдау ү шін ең маң ыздысы систолалық топтың жоғ ары шайқ алымды (амплитудалы) толқ ындары: I толқ ыны - қ арыншалардан қ анның айдалу кезіндегі тербеліс; J толқ ыны - қ анның қ олқ а доғ асы мен ө кпе артериясының айырылымына соғ уы; тө мен бағ ытталғ ан K толқ ыны - қ олқ аның қ ұ лдырау бө лігіндегі қ анның қ озғ алысын бейнелейді.

Бұ л ә діс дені сау адамдардың жә не жү рек-тамыр жү йесі ауруларының, жү рек етінің (миокардтың) жиырылу қ ызметін бағ алауга мү мкіндік береді (инфаркт, жү рек ақ ауы, гипертония жә не т.б.).

Динамокардиография - миокардтың жиырылу қ ызметін зерттейтін ә дістің бірі, яғ ни жү ректен айдалатын қ ан кө лемі мен жү рек қ озғ алысына байланысты кеуде қ уысы ауырлық орталығ ының ө згеруін тіркейтін ә діс. Кеуденің механикалық қ озғ алысы тензо-датчиктер арқ ылы электр тербелістеріне айналдырылып, ЭКГ-мен бірге жазылады (17-сурет).

ДКГ-ның негізгі тісшелері латын ө ріптерімен А, В, С, F, Е, G, Н, ал олардың интервалдары римше цифрлармен (І-Ү ІІ) белгіленеді. Миокардтың ә рекеттік жағ дайын бағ алау кө лденең жә не бойлы ДКГ-ма қ исығ ының амплитудалық жене интервалдық ара қ атынастарын талдауғ а негізделген.Бұ л ә діс бойынша миокардтың жиырылу қ абілетін жә не тү рлі жү рек дерттерін анық тап, оларды емдеудің тиімділігін бағ алауғ а болады.

Рентгенокардиография - рентген сә улесінің кө мегімен жү рек жә не тамырлар кескінін пленкағ а тү сіру. Бұ л ә діс жү рек пен одан шығ атын тамырлардың (қ олқ а, ө кпе артериясы) ө кпе тканімен салыстырғ анда рентген сә улелерін жоғ арырақ сің іру қ абілетіне негізделген. РКГ ә дісі жү ректің жә не оның қ уыстарының толық кескіні мен кө лемдерін зерттеуге мү мкіндік береді. Сондық тан ол жү рек аурулары мек кіші шең бердегі қ ан айналысы-ның жағ дайын анық тау ү шін қ олданылады. Жү рек қ ызметін нақ ты зерттеу ү шін РКГ ә дісінің бірнеше тү рлері болады.

Рентгенокимография - жү ректің барлық бө лімдерінің жиырылуын жә не магистральды тамырлардың пульсін тіркеу ә дісі. Бұ л аспаптың негізгі бө лігі рентгенография кезінде жылжып тұ ратын қ орғ асын торшасы (решеткасы). Жү ректің бейнесі рентген сә улелері кө мегімен алынатын болғ андық тан, ол тіркеу уақ ытында (Зс) бірнеше рет систолада жиырылып, диастолада босаң сиды, сондық тан оның пішіні (контуры) пленкағ а толқ ын немесе тісше тә різді болып тү седі. Оның амплитудасы жү ректің жиырылу қ асиетін бейнелейді жә не систолалық кө лемді анық тауғ а мү мкіндік береді. Бұ л ә діс жү рек ақ аулары мен ритмінің бұ зылуын анық тау-да қ олданылады.

Рентгенокимография ә дісінің жетілдірілген тү рлерінің бірі -электрокимография. Мұ нда миокардтың жиырылуын зерттеу ү шін фо-тоэлемент пайдаланады. Ол рентгеноскопия кезінде жү ректің контурына сә йкес тіке орналастырылады. Соғ ып тұ рғ ан жү рек фотоэлементтің экранын азды-кө пті жауып, оның жарық талуын ө згертеді. Фотоэлементтің тогы кү шейтіліп, ЭКГ жә не ФКГ қ исық тарымен бірге тіркеледі. Электрокимография ә дісі жү рек жә не магистральды тамырлар қ ызметін аса жоғ ары талдауғ а мү мкіндік береді.

Эхокардиография - жү ректің қ уыстары мен ішкі қ ұ рылымдарын ультрадыбыс толқ ындарының кө мегімен зерттеу ә дісі.

Эхокардиограф жү рек қ ұ рылымдарына жетіп, қ айта оралатын импульстік сигналдарды (2, 5-5 мГц) қ абылдайтын ультрадыбыстық датчиктермен жабдық талғ ан. Қ абылданғ ан жаң ғ ырық сигнал (эхо-сигнал) электрондық кү шейткішке тү седі, ол осы ақ паратты жазатын аспапқ а (тіркегішке) жә не осциллограф экранына жеткізеді. Аспаптың маркері бар, онымен жү ректің ә р тү рлі қ ұ рылымдар аралық терең дігін жө не уақ ыттың аралығ ын анық тайды. Жү рек бейнесін ЭКГ тісшелерімен қ атар тіркеу ң емесе Доплер эффектісін қ олданып тіркеу, осы зерттелген аймақ тағ ы қ ан айналысының ерекшеліктерін байқ ауғ а мү мкіндік береді.

Эхокардиография ә дісін қ олданып миокардтың қ алың дығ ын, жиырылу амплитудасы мен жылдамдығ ын, жү рек циклі кезіндегі оның ө лшемі мен кө лем ө згерістерін анық тауғ а болады. Сонымен қ атар, жү ректің СК мен МК – ін есептеуге, кақ пақ шалар қ ызметін байқ ауғ а жә не т. б. қ ұ рылымды-ә рекеттік кө рсеткіштерді зерттеуге болады.

Бұ л ә діс жү рек, қ олқ а жә не перикард ауруларын анық тауда кең інен пайдаланылады.