Бұлшық ет тіндерінің физиологиялық қасиеттерін зерттеу әдістері

А) Электромиография (ЭМГ):

Электромиография – бұ лшық еттердің электрлік белсенділігін (биопотенциалдарын) тіркеу ә дісі. Бұ л ә дісті қ олданып бұ лшық ет ауруларын анық тауғ а, сонымен қ атар қ имыл-қ озғ алыс аппаратын ә рекеттік зерттеуге болады. Бұ л ә діс неврология мен ортопедияда, спорттық медицинада жә не ғ ылыми-зерттеу зертханаларда кең інен қ олданалынады.

Адамның бұ лшық ет потенциалдарын тіркеу ү шін тері бетіне байланатын немесе бұ лшық ет талшық тарына енгізілетін электродтар пайдаланылады. Тері бетінен тіркелген электромиограмма - ә ртү рлі қ озғ алтқ ыш бірлігінің ә рекет потенциалдарының жиынтығ ы болып есептеледі. Мұ ндай ЭМГ-ма толқ ындарының тербелісі 1-2 ден 3000 мкв дейін, ал жиілігі 15-20 имп/с болады.

Зертханалық жұ мыста осы электромиография ә дісінің негізгі принциптері мен жұ мыс істеу жолдарын студенттерге оқ ытушы тү сіндіреді де, ө зі кө рсетеді. Содан кейін, осы аспаптың негізгі бө лімдерінің схемасы мен жазып алынғ ан қ исығ ын салып, қ орытынды жасау керек.

Б) Бұ лшық еттің жеке жиырылуын тіркеу жә не талдау.

Бақ аның балтыр бұ лшық етінен жасалғ ан препаратты миографқ а іледі де, оны арнаулы фаль-аппаратпен қ осады, сонан кейін электр тоғ ымен тітіркендіреді (сурет 7). Егер тітіркендіру жиілігі бірен-саран болса, оғ ан бұ лшық ет жеке (дара) жиырылумен жауап береді. Сондық тан бұ л процесті тез айналып тұ рғ ан кимографқ а жазып алып талдауғ а болады.

Бақ аның балтыр бұ лшық етінің жеке жиырылу ұ зақ тығ ы 0, 11 – 0, 12 с.

Жазылып алынғ ан қ исығ ы бойынша талдау жасау керек.

В) Сіреспе (тетанус) жиырылудың тү рлері.

Бақ аның балтыр бұ лшық етінен жасалғ ан препаратты миографқ а бекітіп, оны стимуляторғ а қ осады. Айналып тұ рғ ан кимографқ а бұ лшық еттің жеке тітіркендіруге жауабы жазып алынады. Сонан кейін тітіркендіру жиілігін 10-20 Гц жеткізгенде, бұ лшық еттің тісті сіреспе жиырылуын байқ ауғ а болады. Егер тітіркендіру жиілігін одан ә рі (20-40 Гц жә не жоғ ары) ұ лғ айтатын болса, бұ лшық еттің тегіс сіреспе жиырылуын кө руге болады (сурет 8).

Жазылып алынғ ан графиктерге талдау жасау керек.

Сурет 5.

Г) Тітіркендірудің кү ші мен жиілігінің оптимумы жә не пессимумы (И.Е.Введенский).

Миографқ а бекітілген жү йке-бұ лшық ет препаратын электродпен тітіркендіріп, бұ лшық еттің максимальды жиырылуына келтіретін токтың кү шін белгілейді. Сонан кейін, бұ лшық еттің тегіс сіреспе жиырылуына келтіретін тітіркендірудің ең жоғ ары, қ олайлы немесе тиімді (оптимум) жиілігін табады. Бұ л оптимум, қ ажымағ ан бұ лшық ет препаратында, шамамен 40-50 Гц жиілігіне жақ ын болады. Бұ лшық еттің осындай жиырылуы 5-7 с арасында жай айналып тұ рғ ан кимограф бетіндегі қ ағ азғ а жазылады.

Егер сә л уақ ыттан кейін тітіркендірудің кү шін немесе жиілігін кенеттен ұ лғ айтса, онда бұ лшық еттің жиырылу амплитудасы тө мендеп кетеді. Себебі бұ л тітіркендірудің кү ші мен жиілігі бұ лшық етке ең қ олайсыз болады да, оның жауабы тө мендеп, пессимум (торығ у) процесі байқ алады (сурет 9).

Бұ лшық ет препаратының электр тоғ ының кү ші мен жиілігінің ұ лғ аюына ә ртү рлі жауап қ айтаруы, оның лабильдік (желігістік) қ асиетіне байланысты.

Зертханалық жұ мыстарды орындап болғ аннан кейін, схемаларын салып, ә р қ айсысына қ орытынды жасау керек.

Д) Бұ лшық еттің жиырылу кү шін анық тау. Динамометрия.

Еттің жиырылу кү ші оның ә рекеттік сипаттамасының бірі болып табылады. Бұ лшық еттің жиырылу кү ші оның іске қ осылғ ан қ озғ алтқ ыш бірлігінің санына, жиырылуының тү рлеріне (тісті немесе тегіс тетанус), физиологиялық қ имасының ауданына, яғ ни ет талшық тарының кө лденең қ имасының жиынтығ ына жә не т.б. тү рткілерге тә уелді болады.

Физиологиялық қ имасы 1 кв.см – ге тең бұ лшық ет ауданында дамитын ең жоғ ары жиырылу кү шінің шамасы оның абсолюттік кү ші деп аталады. Ә ртү рлі қ аң қ а бұ лшық еттерінде ол 6-17 кг/кв.см- ге (орташа 10 кг/кв.см- ге) тең болады.

Ә ртү рлі бұ лшық ет топтарының (қ ол – аяқ бұ лшық еттерінің жә не т.б.) кү шін ө лшеу ү шін арнаулы динамометр деген қ ұ рал қ олданылады, ал еттердің кү шін анық тау ә дісі динамометрия деп аталады.

Бірнеше сыналушылардың қ ол бұ лшық еттерінің кү шін қ ол динамометрімен ө лшеп, тө мендегі кестеге енгізіледі (1-кесте).

Динамометрмен анық талғ ан қ ол бұ лшық еттері кү шінің орташа шамасы

1-кесте

Жұ мысты аяқ тағ аннан кейін алынғ ан нә тижелерді ө зара салыстырып, қ орытынды жасау керек.

Е) Жү йке – бұ лшық ет препаратындағ ы қ ажудың пайда болуы.

Қ озғ ыш тіндердің немесе тұ тас организмнің тітіркендіргішке жауап беру қ абілетінің уақ ытша тө мендеуі немесе толығ ынан жойылуы – қ ажу деп аталады. Жү йке –синапс – бұ лшық ет жү йесінде қ ажу синапста ертерек пайда болады.

Жұ мысты орындау: Даярланғ ан жү йке-бұ лшық ет препаратын тіке миографқ а іліп, жү йкені электродқ а орналастырады. Алдын ала бұ лшық еттің тікелей жә не жанама тітіркендіргенде жиырылуына келтіретін токтың табалдырық тан сә л ғ ана жоғ ары кү шін анық тайды (жиілігі шамамен 1 Гц). Сонан кейін жанама тітіркендіру кезіндегі бұ лшық еттің жиырылу сызығ ын миографқ а жазады. Миограммада қ ажудың айқ ын белгілері (жиырылу шайқ алымының тө мендеуі) байқ алғ ан кезде, электродты бұ лшық етке тікелей тигізіп, миограмманы қ ажу толық пайда болғ анша жазып алады. Сонда тікелей тітіркендіруде бұ лшық еттің жиырылу шайқ алымы (амплитудасы) бастапқ ы қ алыптағ ыдай екендігі байқ алады (сурет 10).Жұ мысты орындап болғ аннан кейін жазып алынғ ан миограмманы салыстырып, қ орытынды жасау керек.