Тақырып 4. Этнопсихологиядағы кросс-мәдени зерттеудің теориялық бағдары

Басты сө здер: протоғ ылыми білім, географиялық детерминизм теориясы, халық рухы, антропологиялық психология, кросс-мә дени психология, т.б.

Мә дени болмысын, салт-дә стү рін, қ ұ ндылығ ын, мінез-қ ұ лқ ы, ұ лттың ө зінділік ерекшелігін ү йренуге қ ызығ ушылық танытады. Протоғ ылыми білім – ә ртү рлі ә леуметтік-этникалық адамдардың даму тарихының кө рсеткіші, кросс-мә дени зерттеулердің постзаманауи ғ асыры – бұ л адами ө зінділік диапазоны мә дени жә не этникалық феномен. XVIII ғ. ә леуметтік-этникалық ұ лттық мінезді зерттеулерді ү йрене бастады

XIX ғ екінші жартысында ә леуметтік-этникалық даму мә селесінің жаң а этаптарын қ ұ ру, ұ лттық психологияның теориялық жә не ә діснамалық жұ мыстарын жаң артып, неміс жә не француз ғ алымдары Г. Штейнталя, М. Лацаруса, В Вундта, Э.Дюркгейма и Г. Лебона ең бегінде бастау алды.

Ә леуметтік-этникалық мә селесі психология саласында ө здігімен ғ ылыми бағ ытты біртіндеп ү йрену, социология, психология, психиатрия, этнология саласында кең ейтілген, процесс барысында ө зінің атуы бірнеше рет ө згерді – тарихи мектептен, «Мә дениет жіне тұ лғ а» мектебі, «Тұ лғ аның негізгі қ ұ рылымы» зерттеуі, «Тұ лғ а модальдігі», қ азіргі кросс-мә дени жә не антропологиялық психология дейін ұ лттық мінезді зерттеуі.

Америкалық психологияның бастауында бұ л концепцияда ұ лттық мінез интенсивті зерттеу жә не бір уақ ытта теориялық -ә діснамалық негіздерін ү йрену. Кейінірек бұ л топтаманың екі негізгі бағ ыттары – тұ лғ алық - бағ дарлар жә не мә дени- орталық тандыру ұ лттық мінезді зерттеу.

ХХ ғ асырдың 60- жылдарында этникалық спецификасы жаң а бағ ыттың дамуы, антропологиялық мә дениет салт-дә стү рдің жалғ асуын зерттеу, тұ лғ а жә не мә дениет психологияның негізгі зерттеу, ү йрену нысанасы.

Қ азіргі кросс-мә дени психология ғ ылым ретінде қ арастырылуда, индивидтің сә йкестілігі, ә ртү рлілігі, ә ртү рлі мә дениеттің жә не этностық топтардың; психологиялық ә ртү рлілігіне байланысты қ оғ ам мә дениеті экономикалық жә не биологиялық қ абілеттеріне, сонымен, қ азіргі уақ ыттағ ы ө лшемдерінің біртектілігін.

Бірақ кросс-мә дени зерттеулер тек қ ана мә дениеттің ә ртү рлілігін, бірдейлігін салыстырып қ оймай, адамдардың білімдерін тү сіндіру, ә ртү рлі мә дениеттің адамдарын салт-дә стү ріндегі кемшіліктерді ү йрену мү мкіндік береді. Кросс-мә дени психология детерминанты тү сінігінің негізі, олар зерттеуге деген кө зқ арастарын, логикағ а, ғ ылымғ м тіреледі жә не білім алуғ а жол кө рсетеді. Кросс-мә дени тү сінігі кең мағ ынада психологиялық принциптердің ауқ ымды жақ тарын бө ліп кө рсетті универсалды (барлық адамдарғ а сенімді, мә дениеттің бірнеше жақ тарын кө рсететін), сонымен мә дени- спецификалық (барлық адамдарғ а сенімді, мә дениеттің бірнеше жақ тарын кө рсететін).

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ш.Монтескье «Географиялық детерминизм теориясы» концепциясы?

2.ә леуметтік-этникалық ойлардың неміс философиясында дамуы?

3. Г.Штейнталя и М.Лацаруса. концепциясына этнопсихологиялық мінездеме.

4. В.Вундта «Ұ лттық психология» негізгі ойлары

5. «Мә дениет жә не тұ лғ а» негізгі бағ ыттарына мінездеме.

7. М.Коуола зерттеулеріндегі мә дени-тарихи бағ ыттар

8.Қ азіргі кросс-мә дени зерттеулердің ә діснамалық мә селелері (Д.Мацумото).

Ұ сылынғ ан ә дебиеттер:

1.Аймаганбетова О.Х. Социально-этнические проблемы современной психологии. - Алматы: КазНУ, 2008. – 176 с.

2.Лебедева Н.М. Введение в этническую и кросс-культурную психологию. - М.: Изд. Дом " Ключ", 1999. – 224 с.

3.М.Коуол. Культурно-историческая психология. – М.: Когито-Центр, 1997. – 432 с.

4.Мацумото Д. Психология и культура. – СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК, 2003.

5.Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. - М.: Аспект Пресс, 2006. - 386 с.