Тапсырма. 1. Үлкен топтардың жіктелуі

1. Ү лкен топтардың жіктелуі.

Ә леуметтік топ — жеке тұ лғ алардың ортақ, ынтымақ ты, ү йлескен іс-ә рекетті жү зеге асырудағ ы қ ажеттіліктерін қ амтамасыз ететін адамдар бірлестігінің, ө зара ә рекетінің негізгі тү рі, бірігу дә режесі ә рқ илы бірлестіктердің қ ұ рамын белгілейін ө те кең ұ ғ ым. Жалпы, ә леуметтік топ ұ ғ ымы мү дделердің, қ ұ ндылық тар мен жү ріс-тұ рыс нормаларының ортақ тығ ы мен айырмашылық тарына орай халық тың жіктелуін бейнелейді. Қ азіргі ә леуметтік ғ ылымдарда ә леуметтік топтар ретінде таптар, сословиелер, таптар жә не сословиелер ішіндегі бө лімшелер, этникалық, кә сіптік, жыныстық, жас ерекшелігіне қ арай, мекендік, тұ тынушылық, діни, білімі бойынша жә не басқ а да топтар қ арастырылады. Ә леуметтік топтар теориясында топтар ү лкен, орта жә не кіші болып бө лінеді:

Кең мағ ынасында Ә леуметтiк топ ұ ғ ымы адамдардың кез келген ә леуметтік бірлесуін – отбасынан, қ ұ рдастар тобынан елдің, тіпті, бү кіл адамзат қ оғ амына дейінгі тү сінікті қ амтиды. Бірақ ә леуметтануда кө біне тар мағ ынада - қ андай да бір жеке, ұ жымдық немесе қ оғ амдық мү дделер мен мақ саттарды жү зеге асыруды кө здеген ө зара ә рекеттегі адамдар жиынтығ ы - қ оғ амның ішіндегі қ ұ рылым ретінде тү сіндіріледі. Ә леуметтiк топ мү шелері ө здерін осы топқ а жатқ ызады жә не де басқ алар да оларды сол ә леуметтік топтың мү шесі ретінде мойындайды (Р. Мертон). Ә леуметтiк топ санына қ арай ү лкен жә не кіші; ә рекет етудің ұ йымдасуы мен реттелуіне қ арай ресми жә не бейресми болып бө лінеді.

1. Ү лкен ә леуметтік топтарғ а халық ты қ амтитын бірлестіктер кіреді, яғ ни олар: сословиелер, таптар, ә леуметтік жіктер, жыныстық, жас ерекшелігі бойынша, этникалық, діни жә не т.б. топтар. Ү лкен топтар елеулі саяси ық палғ а ие болғ андық тан ә р тү рлі ә леуметтік қ озғ алыстардың базалық негізі болуы мү мкін.

2. Орташа топтар ө ндірістік, аумақ тық бірлестіктерден қ ұ рылады, олардың арасында ә р тү рлі мү дделер мен саяси бә секелестік болуы мү мкін.

3. Кіші топтарғ а, ең алдымен, мү дделер ортақ тығ ы негізінде пайда болатын тұ рақ ты немесе уақ ытша ассоцияциялар жатады. Отбасы, шағ ын ө ндірістік бірлестіктер, қ оғ амдық ө мірдің ә р тү рлі ұ йымдары кіші топтар тү рлері ретінде есептеледі.

Аталмыш барлық топтық бірлестіктер қ андай дә режеде болмасын қ оғ амның саяси ө міріне қ атысып, саясат субьектісі бола алады. Осы топтардың ішінде ү лкен топтың қ ызметі ерекше.

2. Тобырдың психологиялық сипаттамасы.

Тобыр – белгілі бір ортақ мү ддемен уақ ытша топтасқ ан адамдар жиыны. Тобырдың ә леуметтік қ ұ рылымы қ арапайым: кө семінен жә не ө згелерінен тұ рады. Дегенмен, тобыр жекелеген тұ лғ алардың жай ғ ана жиынтығ ы да емес. Зерттеушілердің пікірінше Тобырғ а тә н жалпы сипаттамалар:

1. ә сершілдік тобырдың ішіндегі адам одан басқ а адамғ а қ арағ анда ә лдеқ айда ә сершіл. Олар кө пшіліктің пікірін, сезімін, ә рекетін неғ ұ рлым тез қ абылдап, ортақ тасады;

2. анонимділік – жеке тұ лғ а ө зін кө птің ішінде танылмайтындай сезінеді. Тобыр біртұ тас топ ретінде ә рекетке барып, оның жекелеген мү шелері ө зін жеке тұ лғ а деп санамайды;

3. тұ тқ иылдық тобыр қ ұ рамындағ ы адамдар болжамсыз мінез-қ ұ лық қ а, эмоцияғ а бейім, олар кө птің ішіндегі ө з ә рекеттері жайлы ойланып, сарапқ а салмайды;

4. қ амсыздық тобыр қ ұ рамындағ ы адам топпен біртұ тас қ имылдайтын танылмайтын кө птің бірі болғ андық тан ө здерін ә леум. бақ ылаудан, жауапкершілік пен жазадан тыс сезінеді.

Тобырды қ алыптасу жолына жә не мінез-қ ұ лқ ына байланысты бірнеше тү рге бө луге болады:

· кездейсоқ тобыр

· шартты тобыр

· экспрессивті тобыр

· ә рекетшіл тобыр

Социол. зерттеулерде, кө бінесе ә рекетшіл тобырғ а кө бірек кө ң іл бө лінеді. Ә рекетшіл тобырдың маң ызды белгілерінің бірі – эмоционалдық халдегі, ашу-ызамен кү ш кө рсетуге бейімділік. Ә детте бұ л топтың қ аскү немдік пиғ ылдарын бағ ыттайтын, ө згелерден бұ лтақ сыз бағ ынуды талап ететін кө семі болады. Бұ л жиынның мақ сатты орындалысымен тез тарқ ап кетеді. Кө птеген социолог зерттеушілер тобырдың пайда болу механизмі мен оның ішіндегі адамның ақ ылғ а сыйымсыз мінездерін зерттеп, оның “жұ қ палы аурудай” ә сер етіп, жеке тұ лғ алардың ө з ісін бақ ылауы мен бағ а беруі жоғ алатынын айтқ ан. Француз ғ алымы Г.Лебонның тобыр санасын билейтін “ұ жымдық ұ мтылыс” туралы пайымдаулары бойынша жеке тұ лғ алардың санасы ө шіп, топ мү шелері тобырғ а ғ ана тә н дертке ұ шырап, тасқ ын судай нө пір кү шке айналып, бейбастақ ә рекеттерге барады. Америкалық психолог Р.Тернердің “пайда болатын қ ұ лық тар” жайлы теориясы бойынша тобырдың мінез-қ ұ лқ ы айрық ша ерекшеліктері бар қ айталанбайтын қ ұ былыс.Осынау айырманы аң гару ө рқ ашан оң ай бола бермейді, оны бұ лғ ақ мысалынан айкын кө руге болады: кейбіреулер Бұ лғ ақ экспрессивті, таза эмоциялық қ ұ былыс, мө н-магынасыз ыза мен Бұ ліншіліқ тің кө рінісі десе, енді біреулер Бұ лғ ақ — қ ұ рал, не саяси мә селе, не ү рлық пен бұ ліншіліқ тін қ ылмыстық ақ тісі дейді. Дә стү рлі қ азақ қ оғ амында тобыр ұ ғ ымын “кө п” атауымен атап, кө птің тобырлық сипаты сонымен қ атар халық тық санасы бар екені ашылып, бұ л мә селені жан-жақ ты пайымдайды. “Кө п қ орқ ытады, терең батырады”, “Кө п тү кірсе – кө л”, т.б. мақ ал-мә телдерде тобыр ұ ғ ымының мағ ынасы ашылады. Абайдың афоризмдерінде “Сократқ а у ішкізген, Ионна Аркті отқ а ө ртеген, Ғ айсаны дарғ а асқ ан, пайғ амбарымызды тү йенің жемтігіне кө мген кім? Ол – кө п, ендеше кө пте ақ ыл жоқ. Ебін тап та, жө нге сал” – деп, адамның нә псісімен тікелей байланысты хайуандық сипатының тобырдың мінез-қ ұ лқ ынан кө рініс табуын айтады. Есті ердің де ө згеден артық шылығ ы, ел басқ аруда халық ты тобырғ а, дү лей кү шке айналдырмай, ақ ылмен жө нге салып, елдік, халық тық қ асиетін ашу деп біледі. “Халық айтса – қ алт айтпайды”, “Халық тың жасы қ ұ дайдан бір жас кіші”, “Кө птің кө зі кө реген”, т.б. мақ алдарда кө п ұ ғ ымының тобырлық сипатымен қ атар халық тық сипаты да бар екендігі жә не бұ ның халық ділімен, руханилық қ асиетімен байланысты екендігі айқ ындалады. “Халық ” сө зінің ө зі Қ ұ дайдың жаратушылық қ ұ діретін білдіретін кө ркем сипатының бірі. Сондық тан қ азақ ұ ғ ымында Тобыр кө птің нә псілік табиғ атын, ал “халық ” рухани сипатын айқ ындайтын мағ ыналас болғ анмен, нақ тылы ө зіндік мә нге ие ұ ғ ымдар. ^[1][2]

Количественно большие образования людей разделяются на две группы: те, что возникли случайно, стихийно и существуют незначительный промежуток времени (толпа, аудитория), и группы, сложившиеся в процессе развития общества, устойчивые в своем существовании, занимают определенное место в системе общественных отношений. Большие группы - это классы, социальные слои, этнические, профессиональные, возрастные группы (нации, молодежь, рабочие и др), а также партии, общественные движения, аудитории зрелищ, коллективы больших организаций и предприятий. В больших социальных группах существуют специфические регуляторы социального поведения - обычаи и традиции (формируют образ жизни группы, в пределах которого развиваются специфические формы и язык общения, контакты, интересы, ценности, потребности.

В психологии больших групп можно выделить два аспекта: I) наиболее устойчивое образование - психический склад, к которому относятся социальный или этнический характер, темперамент, традиции, привычки; 2) эмоциональная сфера как более динамичная характеристика, в которую входят потребности, интересы, настроения, национальные и этнические чувства.

3. Адамның тобырдағ ы ә рекетінің психологиялық ерекшеліктері.

Каждый человек является одновременно членом различных социальных групп, в которых она формируется и самореализуется. В этих группах она выполняет различные социальные роли, осуществляет различные функции". Понять личность, ее жизненный путь означает проследить историю развития человека в разных социальных группах, взаимоотношения с группами, в которых она входила или входит. Поэтому для социальной психологии важными являются исследования процессов, которые происходят в реальных трупах и оказывают влияние на развитие личности.

Іс-ә рекет шарттарының мынадай «гипноз» тү рлері ерекшеленеді. Біріншіден, алдын-ала дамығ ан нақ тылы қ ұ рылымдар жә не сенімдер. Жұ ртты терроризациялайтын пайда болуын жең іл кө рсетуге болады, мысалы, оғ ан ұ намайтын топтарғ а бағ ытталғ ан немесе институттарғ а. Екіншіден, сенім жә не бейімділік, лозунгілерге байланысты, жұ ртты іс-ә рекетке итермелейтін. Ү шіншіден, жасө спірім шағ ы жә не ә леуметтік-саяси бейімділіктің жоқ тығ ы. Тө ртіншіден, ақ ыл қ алыптасуының тө менгі дең гейі жә не интеллектуалды психика элементтерінің дұ рыс қ алыптаспағ аны, ө зінің ә рекет-қ ылығ ына анализ жасай алмауы, кү шті бостандығ ының жеткіліксіздігі жә не саяси кө з-қ арас тұ рақ тылығ ының жоқ тығ ы. Жұ рт типологиясының проблемасы ә рдайым ө зімен бірге белгілі қ ызығ ушылық ты тудырады. Тұ рмыстық жағ дайларғ а сү йене отырып: жұ рт жұ ртта, сө зсіз, араздық. Саяси-психологиялық ғ ылым жә не саяси практика бұ рыннан бері жұ рт тү рлерін бө лек кө рсетті жә не соғ ан ық пал ету. Бірақ мынадай проблема туып отыр, ол ө зінің плюстері болады, сонымен бірг минустері де аз емес, осы жұ рттың тез трансформациялау мү мкіндігі. Жұ рт тү рін қ арастырайық жә не қ арапайым тұ рмыстық мысалдарда оның трансформациялық механизмдері.

Бірінші тү рі, кездейсоқ жұ рт, ә р адам кө шеде қ адағ алауы мү мкін, қ айда болғ анын, жолдық апат деп алуғ а болады. Екі машина соғ ылысты жә не соның қ асында қ ызық қ ан адамдар тоқ тап қ арайды. Жү ргізушілер болғ ан оқ иғ аны ө з арасында талқ ылағ ан кезде, қ ызық қ ан адамдар детальды жояды. Осы жағ дайдағ ы ерекше эмоция банальды қ ызығ ушылық болып табылады. Ол жаң адан ө тіп бара жатқ ан адамдарды тоқ татады. Олар енді қ ызығ ып болғ ан адамдарғ а ғ ана келіп кө мек сұ райды. «Циркулярлы реакция» қ ызығ ушылығ ы ү лкен жү руге жү гінеді. Шең бер бойынша кім қ ай жақ тан келді, қ айда бұ рылды жә не кім кінә лі. Енді мұ ны жұ рттың жаң а мү шелері айта бастайды, бірақ олар ө здері де болғ ан оқ иғ аны кө рген емес. «Эмоционалды айналыс» басталады: жаң а қ ызық қ ан адамдарды ө здеріне еліктей отырып, жұ рт шең бер бойынша бір ғ ана эмоционалды ә ң гімеге тоқ талады. Басқ а жағ дайларда жү ргізушілер ө здерімен байланысты болғ анда кете беруі болады, бірақ жұ рт орнында қ алады жә не де аталғ ан механизмдердің іс-ә рекетіне байланысты адамдар одан сайын кө беюі мү мкін. Кө бінесе мұ ндай жағ жайлар шығ ыс адамдарына ұ қ сас болып келеді, ежелгі адамдар темпераментті болып келеді жә не ө зінің уақ ытымен рационалды қ олданыла алмайды. Біртіндеп тұ рақ ты кездейсоқ жұ рт экспрессивті жұ ртқ а қ ұ рыла бастайды.

Екінші тү рі, экспрессивті жұ рт, ө зімен бірге кө бінесе адамдардың жиынтығ ы, қ уаныш пен қ айғ ыны бірге бастан ө ткізеді, қ орқ ыныш немесе протест-былайша айтқ анда эмоционалды кө ріну. Бұ л мынау болуы мү мкін, мысалы, табытқ а баратын жұ рт немесе керісінше, бұ л жұ рт болуы мү мкін, кү ннің батуының кү тетін қ уанышы. Біздің мысалымызда, кездейсоқ жұ рт жол апаты болғ ан кездегі жағ дайда тез экспрессивті жұ ртқ а айналуы мү мкін, мысалы, бейнесіз ұ жымның кө шедегі іс-ә рекеті ұ намсыздығ ы жә не ГИБДД жұ мыстары, немесе жол полициясы. Ө ткендетальдарғ а жә не қ анағ аттанып, сонымен бірге ө зінің қ ызығ ушылығ ы, мұ ндай жұ рт объектіні тез қ алыптастырады, осығ ан байланысты эмоция кө рінеді-мұ ндай жағ дайда, жолдағ ы инспекция.

Жұ рттың ү шінші тү рі «жиналғ ан халық қ а» ұ қ сас болып келеді, ол «конвенционалды жұ рт» болып табылады, ө зінің ә рекет-қ ылығ ында ережелерімен ерекшеленеді. Кө бінесе мұ ндай жұ рт белгілі бір жағ дай туғ ан кезде жиналады, алдын-ала болжағ ан-спорттық жарысулар саяси митингілер. Мұ ндай жағ дадайда адамдар белгілі бір қ ызығ ушылық пен жә не кө бінесе олар кейбір жағ дайдағ ы нормаларғ а сү йенеді. Олар кө рермендер болуы мү мкін, футбол алаң ындағ ы деп те айтуғ а болады. Сырттай мынадай жұ ртта барлық сыртқ ы белгілерге сү йене отырып «конвенцияларә: билеттер, алынғ ан орындар, тыс жерде. Ішкі жағ ынан бізге мә лім футбол алаң ындағ ы кө рермендер-олар консерватория кө рермендері емес. Мұ ндай жұ рт «конвенционалды» болып қ алады, бірақ белгілі уақ ытқ а дейін. Ол конвенционалды болады, мимицияның кү ші жеткенше дейін, матчтын біткенше кө рермендердің станциядағ ы тоқ тамдылық. Бірақ ө зіндік ішкі «ережелер» кө рермендердің ә рекет-қ ылығ ы «фанаттардың» мынадай, олар ө зімен мимицияны қ осуы мү мкін. Сонда «конвенционалды жұ рттан» ештең е жә не ізі де қ алуы мү мкін емес-ол басқ а тү рге айналады, іс-ә рекетке тү сетін жұ рт. Бірақ бұ л тү рді қ арастырмағ ан алдында, экспрессивті жә не ө зіміздің мысалымызғ а тоқ талайық.

Тө ртінші тү рі, іс-ә рекетшіл жұ рты, сяси қ арым-қ атынаста ерекше болып табылады жә не жұ рт тү рін оқ иды. Іс-ә рекетшіл жұ рт, ө з кезегінде бірнеше тү рлерге бө лінеді. Кө бінесе агрессивті жұ рт ерекшеленеді-кө птеген адамдар, қ айғ ы жә не жеккө рушілік сезімімен, жою жә не ө лтірумен ө мір сү реді. Бө лек ү рейлік жұ рт болып табылады-адамдар, қ орқ ыныш сезіміміен ә рекет ететін жә не қ андай да қ орқ ыныштан қ ашу (реалды немесе елестету).

Жұ рттың саяси іс-ә рекеті контрольге жә не жү ргізуге сү йенеді. Бірақ бұ л анық талғ ан дең гейге эффективті. Мұ нда контроль мү мкіншіліктерін абсолютті етуге болмайды. Қ иын саяси-психологиялық феномендермен жұ мыс байланысы жә не оларды саяси-психологиялық іс-ә рекетке ерекше итермелеу керек.

4. Қ ауесеттер сипаттамасы. Олардың туындау ерекшеліктері. Ү рей ұ ғ ымы.

Слухи — это особая, обычно недостоверная информация (и/или искажающая форма передачи любой информации, придающая ей некоторую особенность), передающаяся исключительно в устной форме, как бы «по секрету», и функционирующая исключительно в звуковой форме. Подчеркнем: слухи и сплетни — это всегда искаженная, не вполне достоверная или вполне недостоверная, по крайней мере, не проверенная по каким-то причинам информация. С течением времени, разумеется, слухи могут подтверждаться фактами. Однако тогда они перестают быть «слухами» и превращаются в знание, в достоверную информацию.

Существует несколько оснований, по которым производится их классификация: по содержанию (политические, экономические, экологические и т.п.); временной opиентации (касающиеся прошлого, предсказывающие); типу происхождения (спонтанные преднамеренные); отношению к реальности (рациональные, фантастические).

С точки зрения эмоциональных характеристик, выделяются три основных типа слухов.
Первый тип — это так называемый «слух-желание», то есть слухи, содержащие достаточно сильное эмоциональное желание, отражающие некоторые актуальные потребности и ожидания аудитории, в которой они возникают и распространяются. Ярким примером слухов такого рода принято считать, в частности, упорно ходившие среди российского крестьянства в середине XIX века слухи о скором освобождении от крепостной зависимости. В некоторых разновидностях подобные слухи связывали освобождение с некоторыми условиями — говорили, например, что освободят всех участников войны с Турцией (потому многие крестьяне добровольно просились на фронт), что начнут с ветеранов войны с Наполеоном и т. д. С одной стороны, эти с. хи отражали стремление крестьян к свободе. С другой стороны, они отражали эмоционально сильную веру в «доброго царя». Неудовлетворенные ожидания порождали массовый протест, бунты и побеги крестьян.

Второй тип слухов — это так называемый «слух-пугало », т. е. слухи, несущие и вызывающие выраженные эмоционально негативные, пугающие настроения и состояния, отражающие некоторые актуальные, но нежелательные ожидания аудитории, в которой они возникают и распространяются. «Слухи такого типа возникают в периоды социального напряжения (стихийное бедствие, война, подготовка военного переворота и т. д.), и их сюжеты варьируют от просто пессимистических до откровенно панических» («Основы социальной...», 1984). Особенно широкое распространение слухи такого рода приобретают в ситуациях сложных социальных и политических реформ, смены власти или общественного устройства в целом.

усилить хаос и неразбериху, разрушить социальное спокойствие.
Третий тип слухов — так называемый «агрессивный слух», т. е. слухи, не просто вызывающие выраженные эмоционально негативные настроения и состояния, отражающие некоторые актуальные нежелательные ожидания аудитории, в которой они возникают и распространяются, а конкретно направленные на стимулирование агрессивного эмоционального состояния и вполне определенного поведенческого «ответа», жесткого агрессивного действия. Слухи такого рода возникают в ситуациях пиковых противоречий, в основном связанных с социальными межгрупповыми и межэтническими, межнациональными конфликтами.

Несколько особняком стоит то, что можно считать четвертым типом — нелепыми слухами. Они могут быть и желательными, и пугающими, и даже агрессивными, однако главным в них является очевидная нелепость описываемого.

Қ ауесет. Алып қ ашты сө з, ө сек-аяң, ө тірік деп ұ ғ ындырады.

Кө зге тү сетін жә не саяси ерекше бұ қ араның іс-ә рекет тү рлері ү рей болып табылады-эмоционалды жағ дай, ол қ андай да бір ү рейлендіретін ақ параттың жоқ тығ ы немесе белгілі жағ дайдың немесе оның артық шылығ ы жә не импульсивті іс-ә рекет кө рінеді. Осығ ан сай, ү рей кезінде ү рейлік топтар спецификалық іс-ә рекетпен ерекшеленеді.

Ү рейдің қ алыптасу шарттарына мыналар жатады. Біріншіден, бұ л жағ дайлы шарттар. Бұ қ аралық ү рей кө ң іл-кү йінің қ алыптасуы жә не ү рейлік іс-ә рекеттер қ азіргі жағ дайлардағ ы периодтың ө суі. Адамдар қ андай да бір жағ дайларды кү ткен кезде, олар қ андай да бір жағ дайларды кү ткен кезде, олар қ андай да қ орқ ыныш ақ параттарды естігенде сезімтал болады.

Екіншіден, бұ л физиологиялық шарт. Шаршау, аштық, ішімдікті немесе нашақ орлық ішімдіктер, бұ рыннан қ алыптасқ ан ұ йқ ысыздық жә не т.с.с. адамдарды физикалық жағ ынан ғ ана ә лсіретпейді, бірақ та психикалық, олардың бейімділігін тез тү сіреді жә не жұ мысты дұ рыс бағ алау, оларды эмоционалды кө ң ілге алушылық ты жұ қ тырады жә не осы есепке жұ қ палылық ты тө мендетеді, бұ қ аралық ү рейдің қ алыптасу мү мкіншіліктерін жоғ арлатады.

Ү шіншіден, психологиялық шарттар. Мұ нда қ орқ ытушы кенеттен туғ ан жағ дайлар, кү шті психикалық қ оздырулар, сонымен бірге таң қ алу мен шошыну.

Тө ртіншіден, идеологиялық жә не саяси-психологиялық шарттар. Мұ нда адамдардың ортақ мақ саттарының санасы, эффективті жү ргізушінің жоқ тығ ы жә не осығ ан сай топтық ұ йымдастығ ының жеткіліксіздігі. Ү рейдің пайда болуы жә не қ алыптасуы кө бінесе айтылғ ан жағ дайларда кең стимул іс-ә рекетімен байланысты, белгілі бір ерекшелікпен ерекшеленеді (мысалы, сирена, желді кү мә ншылық тың басталуы). Ү рей тутуынын кө бінесе ө сектер арқ ылы болады. Бә рімізг мә лім, мысалы, 1917 ж. жазда, Ресейде кө п ө німнің шығ уы. Сонымен бірге кү зде елде аштық пайд болды. Оғ ан бұ қ аралық ү рей ә сер етті, содан кейін болғ ан аштық туралы ө сек шық ты.

Дұ рыс ү рейге келу ү шін стимул жеткілікті интенсивті немесе ұ зақ, қ айталанатын болу керек (оқ ыс, сирена жә не т.с.с.). Ол ө зіне кө ң іл білдіру керек жә не бейсаналы, жануарды қ орқ ынышқ а реакция шақ ырады.

Реакцияның бірінші этапы мұ ндай стимулғ а-қ атты кү тпеген жағ дайды сезіну жә не жағ дайды дағ дарыс деп тү сіну, критикалық жә не жағ дайдан шығ а алмайтын.

Реакцияның екінші этапы-кірісу, осығ ан кү йзеліс кіреді, қ алай да тү сіну ү шін индивидуалды жағ дайлар, болғ ан іс-оқ иғ аны интерпретациялау, ө зіндік жай ғ ана тә жірибесі немесе аналогиялық жағ дайлары басқ а біреуден безгек жолмен еске тү сірту. Тез интерпретациялы жағ дай қ ажеттілігі ашты болады жә не тез арадағ ы іс-ә рекеттерді ұ сынады, бұ л сезім аштылығ ы кө бінесе ө тіп жатқ ан жағ дайдағ ы логикалық ойлауғ а бө гет болады жә не қ орқ ыныш сезімін тудырады. Біріншіде, қ орқ ыныш кө бінесе айғ аймен ерекшеленеді жә не де жылаумен, жылжымалы айғ аймен.

Егер бұ л бірінші қ орқ ыныш жойылмаса, онда ү шінші этап қ алыптасады-механизм бойынша «циркулярлы реакциялар» жә не эмоционалды айналыс». Сонда қ орқ ыныш басқ алардан кө рінеді, ө з кезегінде ол ө зінің бірінші қ орқ ынышын тездетеді. Тездетілген қ орқ ыныш ұ жымдық бейімділікке сезімділікті тө мендетеді, критикалық жағ дайларда қ арсы тұ ра алады, жә не оның емес сезім болушылық ты қ алыптастырады.

Ү рейлік іс-ә рекеттің ық палы, ақ ырында саяси ық палдың тек қ ана кенеттен пайда болатын жағ дай. Мұ нда сонымен бірге жұ рт қ арым-қ атынасына байланысты ортақ іс-ә рекет ережесі: интенсивті эмоционалды жұ қ палылық ты тө мендету, берілген жағ дайдағ ы адамды гипноздық ық палдан арашалау жә не рационалдау, оның психикасын индивидуализациялау.

МӨ Ж 13. Ә леуметтік ү лкен топ жә не бұ қ аралық қ ұ былыстар психологиясы

1. Ү лкен ә леуметтік топтардағ ы іс-ә рекетті ұ йымдастыру жолдары.

2. Тұ лғ аның тобырдағ ы ә рекеті. Бұ қ араны, тобырды басқ ару тү рлері.

В толпе индивид приобретает ряд специфических психологических особенностей, которые могут быть ему совершенно не свойственны, если он пребывает в изолированном состоянии. Эти особенности оказывают самое непосредственное влияние на его поведение в толпе.

Человека в толпе характеризуют следующие черты.

Анонимность. Немаловажная особенность самовосприятия индивида в толпе — это ощущение собственной анонимности. Затерявшись, человек в толпе ощущает себя анонимным (безличным) и безликим, свободным от груза социальных ролей и ответственности; ослабевает способность видеть себя со стороны. Фото РИА-" Новости"

«Инстинктивность. В толпе индивид отдает себя во власть таким инстинктам, которым никогда, будучи в иных ситуациях, не дает волю. Этому способствует анонимность и безответственность индивида в толпе. У него уменьшается способность к рациональной переработке воспринимаемой информации. Способность к наблюдению и критике, существующая у изолированных индивидов, полностью исчезает в толпе.

Бессознательность. В толпе исчезает, растворяется сознательная личность. Преобладание личности бессознательной, одинаковое направление чувств и идей, определяемое внушением, и стремление превратить немедленно в действие внушенные идеи характерно для индивида в толпе.

Состояние единения (ассоциации). В толпе индивид чувствует силу человеческой ассоциации, которая влияет на него своим присутствием. Воздействие этой силы выражается либо в поддержке и усилении, либо в сдерживании и подавлении индивидуального поведения человека. Известно, что люди в толпе, ощущая психическое давление присутствующих, могут сделать (или, напротив, не сделать) то, чего они никогда бы не сделали (или, напротив, что непременно сделали бы) при иных обстоятельствах. Например, человек не может оказать, без ущерба для собственной безопасности, помощь жертве при враждебном отношении к этой жертве самой толпы.

Г. Лебон отмечает самый поразительный факт, наблюдающийся в толпе: каковы бы ни были индивиды, составляющие ее, их образ жизни, занятия, характеры, ум, одного их превращения в толпу достаточно для того, чтобы у них образовался род коллективной души, заставляющей их чувствовать, думать и действовать совершенно иначе, чем чувствовал, думал и действовал каждый из них в отдельности. Существу ют такие идеи и чувства, которые возникают и превращаются в действия лишь у индивидов, составляющих толпу. Одухотворенная толпа представляет временный организм, слившийся из разнородных элементов, на одно мгновение соединившихся вместе.

Состояние гипнотического транса. Индивид, пробыв некоторое время среди действующей толпы, впадает в такое состояние, которое напоминает состояние загипнотизированного субъекта. Он уже не осознает своих поступков. У него, как у загипнотизированного, одни способности исчезают, другие же доходят до крайней степени напряжения. Под влиянием внушения, приобретаемого в толпе, индивид совершает действия с неудержимой стремительностью, которая к тому же возрастает, поскольку влияние внушения, одинакового для всех, увеличивается силой взаимности.

Июнь 2002 года: беспорядки на Манежной площади Москвы по окончании телерепортажа о матче сборных команд России и Японии на чемпионате мира по футболу. (Российская сборная проиграла). Агрессивная толпа. Отчетливо видно активное ядро, переходящее в " сочувствующую" периферию.

Ощущение неодолимой силы. Индивид в толпе приобретает сознание неодолимой силы, благодаря одной только численности. Это сознание позволяет ему поддаться скрытым инстинктам: в толпе он не склонен обуздывать эти инстинкты именно потому, что толпа анонимна и ни за что не отвечает. Чувство ответственности, сдерживающее обычно отдельных индивидов, совершенно исчезает в толпе — здесь понятия о невозможности не существует.

Заражаемость. В толпе всякое действие заразительно до такой степени, что индивид очень легко приносит в жертву свои личные интересы интересу толпы. Подобное поведение противоречит самой человеческой природе, и потому человек оказывается способен на него лишь тогда, когда он составляет частицу толпы.

Аморфность. В толпе полностью стираются индивидуальные черты людей, исчезает их оригинальность и личностная неповторимость.

Утрачивается психическая надстройка каждой личности и вскрывается и выходит на поверхность аморфная однородность. Поведение индивида в толпе обусловливается одинаковыми установками, побуждениями и взаимной стимуляцией. Не замечая оттенков, индивид в толпе воспринимает все впечатления в целом и не знает никаких переходов.

Безответственность. В толпе у человека полностью утрачивается чувство ответственности, практически всегда являющееся сдерживающим началом для индивида.

Социальная деградация. Становясь частицей толпы, человек как бы опускается на несколько ступеней ниже в своем развитии. В изолированном положении — в обычной жизни он скорее всего был культурным человеком, в толпе же — это варвар, т.е. существо инстинктивное. В толпе у индивида обнаруживается склонность к произволу, буйству, свирепости. Человек в толпе претерпевает и снижение интеллектуальной деятельности.

Для человека толпы также характерна повышенная эмоциональность восприятия всего, что он видит и слышит вокруг себя.

3. Экстремалды жағ дайдағ ы тобырдың психологиялық ә рекеті.

Существуют две основные формы социального поведения в экстре­мальных ситуациях: раасенная социальная активность (тип А) и выраженная социальная пассивность (тип Б).

Поведение типа А — специфический стиль поведения, который характеризуется агрессивностью, нетерпением, чрезмерной вов­леченностью в работу, стремлением к достижениям, соперничеству, преувеличенным чувством: недостатка времени, торопливой речью, напряженностью мышц лица и тела.

Основная черта поведения этого типа — стремление достигнуть как можно большего за минимальный промежуток времени, преодолевая любое сопротивление окружающих.

Существует мнение, чтолица с поведением типа А склонны сами создавать себе определенный стиль жизни с повышенной вероятностью возникновения стрессов. Однако поведение типа А часто проявляется вне связи с ситуацией, его вызывающей (т.е. ситуационная специфичность поведениятипа А отсутствует).

У поведения типа А есть много общего с работоголизмом — типом поведения, характеризующимся стремлением к постоянному успеху и одобрению со стороны окружающих. Такой тип поведения сопровож­дается личностными изменениями, затрагивающими прежде всего эмо­ционально-волевую сферу. Во время психокоррекционных занятий людей с поведением типа А обучают приемам снижения чрезмерной эмоциональной напряженности, адекватному решению конфликтов и планированию своей деятельности.

Поведение типа Б — специфический стиль поведения, который характеризуется расслабленностью, спокойствием, умеренной вовле­ченностью в работу при чередовании работы и отдыха, напряжения и релаксации, отсутствием непрерывной эмоциональной нап­ряженности, уравновешенностью.

Поведение типа Б, противоположность поведению типа А, можно считать поведением гармонической личности. У людей с поведением типа Б не отмечается снижения активности и в социальном плане.

4. Тобырды басқ ару ә дістері.