Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






айта өңдеудің қазіргі әдістері






1.1.Шаң жә не шлам жинау ә дістері.

Барлық металлургиялық шектерде металл қ ұ рамынан алу жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ауда қ ажетті дең гейді қ олдау мақ сатында алынғ ан жә не қ айта ө ң делген шаң дардың нақ ты саны тү зіледі. Майда дисперсті шаң алу ү шін қ ұ рғ ақ жә не дымқ ыл шаң тұ ту жү йесі қ олданылады; қ айта ө ң деудің соң ғ ы процесінің нә тижесінде қ ұ рғ ақ жә не дымқ ыл шламдар тү седі.

Шаң алу жә не шаң тұ туда қ олданылатын негізгі типтердің ә дістерін толығ ырақ қ арастырайық.

•Гравитациялық сеперация шаң тұ ну камерасында шаң ның ірі бө лшектерінің тұ нуында аяқ талады.

•Ө лшенген қ атты қ оспалардың инерциялық сеперациясы кезінде бағ ыты ө згерген немесе аэродисперсті ағ ын жылдамдығ ы кезінде шық қ ан бө лшектің инерция кү ші пайдаланылады.

•центрден тепкіш сеперация

Центрден тепкіш шаң тұ тқ ыштар (циклондар, батареялық циклондар, ротоклондар)ең ү лкен таратылу қ ұ рғ ақ тазалау аппаратынан алынғ ан. Бұ л қ ұ рылғ ыларда шаң ды алу газды ағ ынның айналу қ озғ алысы кезінде дамығ ан центрден тепкіш кү штің қ олданылуына негізделген.

•Газды дымқ ыл тазалау сұ йық пен газдың контактісі нә тижесінде іске асады жә не ө зімен инерциялық тұ ндырудың ә р тү рін ұ сынады.

1.2.Фильтрация процесі.

Жіптен, талшық тан, тү йіршіктен жә не тұ ндырылғ ан шаң нан қ ұ рылғ ан осы немесе басқ а қ атты кеуекті орта арқ ылы оларды ө ткізгенде тазалау мақ сатында газдың фильтрация процесі аяқ талады. Процесс инерциялық жә не гравитациялық кү ш, газды молекулалардың жылулық қ озғ алысы жә не т.б. ә серінің нә тиесінде бқ лшектің тұ ндырылуы болатын контактілі ә сердің ә ртү рлі фильтратының кө мегімен іске асады. Ө ндірісті фильтрация қ ұ рылғ ылары жең ді маталы фильтр, талшық ты қ абат, қ ымтағ ыш жә не мат, керамикалық жә не металлкерамикалық арақ абырғ а, тоқ ылғ ан металдық елек, тү йіршікті материалдан саптама тү рінде жасалады.

1.3.Ұ сату.

Ұ сату операциясы ұ нтақ ты ЖСО-дан алу технологиясында маң ызды мағ ына береді.

Ұ сату импульсті электрлі токпен материалғ а ә сер еткен кезде іске асатын электроэрозиялық реакторлар агрегатты ұ стаудың спецификалық тү рлері болып табылады. Желілі индукциялық айналц базасына темір қ ұ рамды шлам аппараттарын ұ стау ү шін пайдалану мү мкіндігі қ ызық ты. Бұ л аппараттарды сонымен қ атар, СОЖ-дан тазалауда, ЖСО-ның магнитті жә не магнитті емес компоненттерінің сепарациясы кезінде пайдалануғ а болады.

1.4.Жылулық ө ң деу.

ЖСО-ң жылулық ө ң делуі оларды кептіруде, дегазацияда, деформациялық беріктендіруді жою, технологиялық морттыландыру, тотық сыздану, пеш атмосферасы компоненттерімен қ анығ у, кү йежентектелу (спекание) ү шін жұ мсарту мақ сатында ө теді.

Қ ұ рылғ ы ө зімен бірге бірімен-бірі жә не шахталы жылуалмастырғ ышпен қ осылғ ан екі циклоннан тұ ратын аппаратты ұ сынады.

1.5.Шламннан майдың жойылуы.

Илемдік орнақ тан шаң ды сарқ ынды су ү шін тұ ндырғ ышқ а тұ ндыру кезінде пайда боғ ан шламдарда ылғ алдылық 20-30%, майлау затының мө лшері 2-3% болады. Мұ ндай шламдар тек майлау затының жойылуынан кейін ғ ана қ олданылау мү мкін. Оларды химиялық реагентпен немесе қ арапайым сығ ыммен жуғ анда жояды. Майлау затын жоюдың химиялық ә дісі ү немі эффективті емес, ал кү йдіру пешінің эксплуатациясы эоғ ары эксплуатациялық шығ ынмен байланысты. Одан басқ а кү йдіру кезінде (700-800°С) агломерация болады.

1.6.Брикеттеу.

Кен ұ сақ тарының утилизациясы жә не ө ндірісітің (аглофабрикті шаң, колошникті шаң, илемдік отқ абыршық (окалина) жә не т.б.) ә ртү рлі металлқ ұ рамды қ алдық тары ү шін бұ л процестің перспективті қ олданылуы шаң ды, тазаланғ ан шламды жә не ұ сақ кендерді брикеттеу процесін кең інен зерттеу нә тижесінде кө рсетілген. Сонымен бірге ә ртү рлі байланыстырушылармен суық брикеттеу (сульфатты щелоктар, сульфит-спиртті барда, шойынды жоң қ а, сұ йық шыны жә не т.б.), байланыстырушысыз «ыстық» брикеттеу, ә ртү рлі тотық сыздандырғ ыштарпен термобрикеттеу процестері жасалды.

Кейбір кө рсеткіштері бойынша брикеттеу процесі шекемтеа (окатыш) шикізаьымен соң ғ ы кү йдірілген қ алдық тарды кесектеу процесіне қ арағ анда кө бірек рентабальді болуы мү мкін.

Бұ дан басқ а брикеттеу процестері ү немң кө бірек технологиялы, аз дең гейде брикет сапасы гранулометриялық қ ұ рамғ а жә не бастапқ ы материал (шихталар) ылғ алдылығ ына тә уелді.

1.7.Қ оспаның жойылуы.

Металлургиялық шаң ды пайдалану кезіндегі негізгі міселелер оларда мырыштың, қ орғ асынның, ә сіресе оттек конвертор ө ндірісінде мырышпен қ апталғ ан скрапты кең інен пайдалану қ атынасының жоғ ары мө лшері болып табылады.

ЖС шаң дарын мырыш жә не қ орғ асыннан тазарту, олардың утилизациясы жә не пайдалану мә селелері туралы ә лемнің барлық мемлекеттері жұ мыс істейді, бірақ бұ л тапсырмалар ә р тү рлі шешіледі. Жалпы шешімдер аглошихта қ ұ рамында жә не басқ а металлургиялық шекте пайдалануды ұ сынатын шаң ғ а ғ ана қ атысты. ЖСО-ны тура пайдалану онда мырыштың, қ орғ асынның жә не сілтілік металдың жоғ арылау мө лшерінен қ иындатылады. Осы металдардың жоғ арылау мө лшері доменді пештің футерлеу шыдамдылығ ын тө мендетеді, агломераттың, шекемтас пен кокстың бұ зылуына ә келеді, процестің газодинамикалық шарттарын жылдам нашарлатады жә не доменді пештің ө німділігін тө мендетеді.

1.8. Электрлік тазатру ә дісі.

Электрофильтрде газды майдадисперсті шаң нан электрлік тазарту ә дісі электр ө рісінде жоғ ары кернеуінің газды молекуланың ионизация қ ұ былысына негізделген.

 

Ндірістік қ алдық тарды бейорганикалық заттар, цементтер, гипстік тұ тқ ыр материалдар, керамикалық бұ йымдар, жылуизоляционды материалдар, шлакобетондар ө ндірісінде шикізаттық компоненттер мен шихта ретінде қ олдану.

Химиялық жә не минерологиялық қ ұ рамы бойынша ө ндірілетін шикізаттардан ә лдеқ айда жоғ ары болып келетін ө ндірістегі кө п тонналы қ алдық тардың ә ртү рлілігі, ал техногенді ресурстарды жаң артушы ретінде перспективті тү рде қ олданылады.

Арнайы жабулар ө ндірісіндегі тұ нба-шламды заттарды бө лудің технологиялық процестері кү рделі болғ андық тан, ал кей кездерде осы бө лу процестерінің экономикалық мақ сатына байланысты, залалсыздандырылғ аннан кейінгі шламдарды қ ұ рылыс индустриясында, цемент ө ндірісінде, керамика, кірпіш, керамзит, пигмент, бояғ ыштар тағ ы басқ а да ө ндірістерде шикізат қ оспаларының компоненті ретінде қ олданады.

· Цемент ө ндірісінде. Кү л жә не жағ армайлық шлактар портландцемент клинкерінің шикізаттық компоненті мен активті минералдық қ оспалар ретінде портландцемент ө ндірісінде қ олданылады. Кү л жә не шлакпен клинкер ө ндіру кезінде шикізаттық қ оспа қ ұ рамын сары балшық жә не ә ктасты компоненттер мен алмастыруғ а болады. Кей жағ дайларда бұ л алмастырулар клинкердің химиялық – минерологиялық қ ұ рамын жә не оның жану жағ дайын жақ сартады.

Цемент ө ндірісіндегі технологиялық процестерде тұ нбалы – шламдарды қ олдану келесі нә тижелерге жетуге ық пал етеді:

- Цемент ө ндірісіндегі шикізат базасын кең ейту;

- Технологиялық процестердің интенсификациясы;

- Шикізат ресурстарының меншікті шығ ынының тө мендеуі;

- Цемент клинкерінің сапасының жоғ арлауы;

- Қ ұ рылыстық – техникалық қ ұ рамы жақ сартылғ ан жаң адан арнайы цемент тү рін шығ ару;

- Қ оршағ ан ортаның ластануының алдын алу.

· Бетон ө ндірісінде. Шлакты жә не кү лді қ алдық тар бетонның ауыр жә не жең іл кеуекті қ ұ рамаларын ө ндіруде байытылғ ан шикізат базасын қ ұ райды. Қ ұ раманың негізгі тү рлері болып металлургиялық шлак негізінде шлакты щебень мен шлакты пемзаны атап айтуғ а болады. Жағ армайлық шлактар мен кү лден кеуекті қ ұ рамаларды, соның ішінде аглопорит, Зольді гравий, саз балшық ты керамзитті дайындайды.

Ауыр қ ұ рамды бетондардың эффективті тү ріне физико-механикалық қ ұ рылымы жағ ынан басты орынғ а шығ атын, қ ұ рамында тығ ыз табиғ и тасты минералдар қ осылғ ан ө нім – қ ұ йылғ ан шлакты щебень жатады.

Қ ұ йылғ ан шлакты щебень жоғ ары аязғ а жә не ыстық қ а тө зімділігімен сипатталады. Оның қ ұ ны табиғ и тасты щебеньге қ арағ анда 3...4 есе аз.

· Жол – қ ұ рылыстық материалдар ө ндірісінде. Жағ армайлық кү л мен шлактың кө п тонналы тұ тынушылары болып жол – қ ұ рылысы табылады. Онда кү л мен кү лшлакты қ оспаларды негізгі қ абат астына тө сеніш ретінде салады (грунтты цемент жә не ә ктасты алмастыруда, асфальтті бетон мен ерітінділерде ұ нтақ ретінде, жолдағ ы цементті бетонның қ оспалары ретінде).

· Изоляционды материалдар ө ндірісінде. Кө мір жә не жанғ ыш сланцтарды жағ у арқ ылы алынғ ан кү лдер кровель мен гидроизоляционды мастиктарда толық тырғ ыш ретінде қ олданылады.

Шлакты мақ та – минералды мақ талардың ә ртү рлілігі, шығ арылу кө лемі мен қ ұ рылыстық – техникалық қ ұ рылымы жағ ынан басты орын алатын жылу изоляционды материал.

· Шыны ө ндірісінде. Гальваникалық ө ндірістердегі хром қ ұ рамды қ алдық тарды шыны бояғ ыш ретінде қ олдану қ ымбат тұ ратын жә не кө п кездеспейтін материалды – хромпик бояғ ышты ү немдеуге мү мкіндік береді.

Шлакоситаллдар – шыны кристаллизациясына бағ ыттау арқ ылы алынатын, шыны кристаллдық материалдардың ә ртү рлілігі. Басқ а ситаллдардан айырмашылығ ы, олар ү шін шикізат материалы ретінде қ ара жә не тү сті металлургия шлактары жә не тас кө мірді жағ удағ ы кү л қ олданылады.

· Керамика ө ндірісінде. ЖЭС-ғ ы кү л шлакты қ алдық тар керамикалық бұ йымдар ө ндірісінде жә не кү лді керамика дайындауда негізгі қ оспа болып табылады. Қ абырғ алы керамикалық бұ йымдар ө ндірісінде қ оспа ретінде жағ армайлық кү л мен шлакты кең інен қ олданады.

Минералдардың жә не т.б. материалдардың минералды шикізатын ө неркә сіптік қ алдық тармен толық немесе бө лшектей алмасуымен ө ндірісінің карьерсіз технологиямын ө ң деу.

Ө неркә сіптік қ алдық тарды қ олдану карьерлі ә діспен алынғ ан шикізатты қ олдануды қ ысқ артады., бұ л карерьсіз технология деп аталады. Карьерлерді ө ң деумен кө птеген шығ ындар байланысты болады. Олардың қ ажеттілігі карьерсіз технологияларды қ олданғ анда жойылады:

1) сазды жә не ә кті карьерлер қ ажеттілігі жойылады.

2) Шатырлы жұ мыстарды орындау қ ажет емес, алу туралы жә не шикізатты тасмалдауды уайымдамауғ а болады.

Портландцемент жасауда карьерсіз технологияларды қ олдану. Карьерсіз технологияларды қ олдану ә кті екі сатылы ұ сақ тау, шаң аулау, ұ сақ тау, шикізатты аунату ү рдісінсіз цемент шығ аруда жол береді. Сонымен қ атар, ө ндіруші карьерлер жерінде қ вмбат бағ алы рекульвитациялы жұ мыстардан басталады.

Ө неркә сіптік қ алдық тарды қ олднғ ананда шикізат шығ ыны тө мендейді, яғ ни клинкер ө ндірісіне кететін шығ ындар да. Шикізат диірмендерінде, қ ауыздарда аз материал ө ң деуге, шламнасостармен аз материал айдауғ а тура келеді бұ л ө ндірістік ү рдістің барлық кезең дерінде энергия ө німі болып табылады. Тіпті ө ндірістік қ алдық тардың бө лшектей пайдалануында шығ ындардың мә нді қ ысқ аруын байқ ауғ а болады: карьерлер санын қ ысқ артуғ а немесе істегі карьерге жү ктеуге тө мендетуге болады. ө ндірісте қ олданылғ ан қ алдық тар санына байланысты бұ рғ ылау, жару, шатырлау, тасымалдау жұ мыстарына кететін шығ ындар қ ысқ арады.

Ө неркә сіптік жә не азаматтық қ ұ рылыстар кө теруде, жерасты коммуникацияларын жү ргізуде шығ ындардың оптимизациясы қ ә зіргі қ ұ рылыс трендісі. Жерасты коммуникациялары қ ұ рылғ ыларының технологияларында кө лденең бағ ытталғ ан бұ рғ ылау ә дістемесін ойлап табу тө ң керіс ә келді. Ө неркә сіптік қ алдық тарды пайдалану цемент ө ндірушіге ғ ана пайда ә еклмейді. Егер ө ндірісті толық тай қ алдық ьарғ а ауыстырса, яғ ни карьерлерді ө ң деуден бас тартса, онда карьеллер ө ң деуде табиғ атқ а міндетті тү рде келетін шығ ынды болдырмауғ а да болады.

Карьерсіз технологиялар шикізатты ө ң деу бойынша жұ мыс кө лемін мә нді қ ысқ артады, яғ ни, қ оршағ ан ортаның ластануы да қ ысқ арады.

Карьерсіз технологиялар НЦ 10 жә не НЦ 20 жү ктеуші цементке жеткізу бағ асын тө мендетуге мү мкіндік беретінін ұ мытпау керек. Егер цемент ө ндірісінде ө неркә сіп қ алдық ьарының мә нді кө лемдері де қ осылса, онда бұ дан қ алдық ө ндірушілер де пайда табады. Олар ү шін тасмалдау, қ алдық тарды сақ тау, қ алдық тар ү шін жаң а жинақ таушылар қ ұ рлысының қ ажеттілігі жойылады. Ө неркә сіп қ алдық тарын қ олдану тек артық шылық тарғ а ғ ана ие еиес: қ алдық тар қ оймасын ө ң деуде цемент ө ндірісінің ресурссақ тау технологиясы кү рделенеді, бірақ бұ л қ оршағ ан ортаның сауығ уымен ө теледі. Экологиялық сұ рақ тардың кү рделенуін, техногенді ластанулардан қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бойынша нормативтендіру қ атарын ұ мытпағ ан жө н Бұ л ө неркә сіп қ алдық тарын қ олдануды ө те тиімді ә діс етеді.

Цементті ұ нтақ тау ө ндірістегі ең кү рделі сатылардың бірі болып табылады. НЦ 10 жә не НЦ 20 жү ктейтін цементтердің бір тоннасын ұ нтақ тау 40-60 кВт сағ электрэнергияғ а шығ ады. Тарту интенсияикаторлары энергия шығ ынын 15-20% тө мендетуге кө мектеседі. Бұ л кезде портландцемент беріктілігі тек ұ лғ аяды, басқ а сипаттары да жақ сарады. Цемент зауыттарында қ олданылатын, тү зетудің жартылай ағ ымды сызбасы бар. Ол шылам даярлануын тездетуге, шикізатты шламды араластыруғ а қ олданылатын, сығ ылғ ан ауа шығ ынын 20-30% ғ а тө мендетуге мү мкіндік береді. Жоғ арыда аталғ ан оптимизация жолдары энергошығ ындарды тө мендетуге, ө ндірушілікті ұ лғ айтуғ а, соң ында, ө ндіріс тиімділігін тө мендетпей, ө ндіріс қ алдық тармен алмастырып, айналыстан шикізатты карьерлерді шығ аруғ а жол береді.

Цемент ө ндірісінде карьерсіз технологияларды қ олдану шикізат ретінде технологиялық жолдан зауытқ а жеткізілетін кү ламмиакты, фосфорлы тү йіршіктелген шлакты, карбидті ә кті техногенді ө німдерді қ олдануғ а мү мкіндік береді.

Цемент ө ндірісінде карьерсіз технологияларды қ олданғ анда карьерлерде ә кті жә не сазды шикізат қ ажеттілігі жойылады. Бұ рғ ылау жару жұ мыстарын, шикізатты алуды орындау қ ажет емес. Ұ нтақ тағ ыштарда ә кті ұ нтақ таудың екі сатылы ү рдісінің, шаң басудың, ұ сақ таудың, табиғ и шикізатты тасмалдаудың керегі жоқ.

Табиғ и шикізатты ө неркә сіп қ алдық тарына алмастырғ анда шикізат шығ ыны клинкердің бір тоннасына азаяды. Бұ л шикізатты шламды тү зету ү рдісінде шламнасостармен айдалатын, шламды қ ауыздарда, диірмендерде ө ң делетін материал массасын тө мендетуге жол береді. Сондық тан цемент ө ндірісінің барлық кезең дерінде энергия шығ ындары тө мендейді. Шикізат материалдарын ө неркә сіп қ алдық тарымен жартылай алмастыруда пайдаланудан шыкізат карьерлерінің бірін шығ арады немесе карьерде алуды тө мендетеді. Бұ л кежде бұ рғ ылау жару, шатырлау, тасмалдау жұ мыстарына ө ндірушілкр жұ мсайтын шығ ындар жә не шикізаттың ұ сақ талуы технологияда қ олданылатын қ алдық тар санына пропорционал тү рде тө мендейді.

Пайдаланудан карьерлерді толық шығ ару табиғ атты сақ тауғ а, жыныстармен қ оршағ ан орта ластануын тө мендетуге мү мкіндік береді. Цементтің нақ тылы ө ндірісіне ағ ымды ө неркә сіптік қ алдық тарды қ осу қ алдық тарды ө ндірушілерді жаң а қ оймалар қ ұ рылысы, сақ тау орнына қ алдық тарды тасымалдау қ ажеттілігінен басталады. Техногенді қ алдық тар қ оймасын ө ң деуге жү ктеуші портландцемент ө ндірісінің ресурссақ тайтын технологиясы кү деленеді. Бірақ, қ оршағ ан орта ластануы тө мендеу дә режесі есебімен қ алдық тарды алуғ а жә не жү ктеуге кететін шығ ындар қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бойынша нормативті талаптар кү шейуде, қ алдық тар шығ арылуының жарамды нормалары тө мендеуде, ү йінділер қ ұ рамы қ ымбаттауда екенін ескеру керек. Сондық тан ө ндіріс қ алдық тарды тотальді қ олдану кө бірек тиімді болып отыр. Цемент ү гітілуі ең кү рделі операциялардың бірі. НЦ 10 жә не НЦ 20 жү ктеуші цеметтің бір кубын ү гітуге электрэнергияның 40-60 кВт сағ жұ мсалады. Ү гітудің арнайы ө ң делген интенсификалпрлары портландцемент ү гітілуіне кететін электрэнергия шығ ынын 15-20% тө мендетеді. Бұ л кезде портландцеметтің ү лестік беті ө седі, тү йіршікметрлі қ ұ рамы тө мендейді, портландцемент беріктілігі ұ лғ аяды. Портландцемент ү гітіндісі интенсификаторларын қ олданғ анда портландцемент ү гітуге кететін бронефутерлердің ү лестік шығ ыны тү седі.

Жү ктеуші цемент ө ндірісіндегі қ осымшалар шикізаттың ү гітілу ү рдісін тездетуге, диірмендерде электрэнергия шығ ынын тө мендетуге жол береді. Цемент зауыттарында жү ретін тү зетудің жартылай ағ ымды сызбасы шламды жасауды тездетуге, тү зетудегі шикізат шламдарын араластыруғ а кететін энергия шығ ынын жә не шикізат шламын араластыруғ а сығ ылғ ан ауа шығ ынын 20-30 тө мендетуге кө мектеседі. Жү ктеуші цемент ө ндірісінің ө зіне кететін электрэнергияны жә не клинкерді кү йдіруге кететін энергошығ ындарды тө мендетудің кө рсетілген жолдары НЦ 10 немесе НЦ 20 новалді жү ктейтін цемент кубіне кететін энергошығ ындарды тө мендетеді, шатырлау жұ мыстарын, табиғ и шыкізатты ұ сақ тауды жойып, ө ндіріс қ алдық тарғ а алмастыра отырып, шикізат карьерлерін технологиялық айналыстан шығ арып, диірменді агрегаттар ө ндірушілігін ұ лғ айтады. Осының бә рі цнмент ө ндірісінің тиімділігін кө теріп, цементтің ө здік қ ұ нын азайтып, табиғ атты сауық тыруғ а жол береді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Табиғ атты қ орғ ау шараларының негізгі бағ ыттары қ андай?

2. Ө ндіріс қ алдық тары қ алайша пайдағ а асырылады?

3. Табиғ и ресурстардың жіктелуі.

4. Екінші реттік шикізаттардың жіктелуі.

Ә дебиеттер: 1. Арустамов Э.А. и др. “Природопользование” –М; “Недра” 2006 жыл. 2. Колесников С.И. «Экология» - М; «Недра» 2007 жыл.

Лекция 10 Қ алдық тарды жоюдың негізгі ұ станымдары

Мақ саты: Ө неркә сіп салаларының шикізат ресурстары мен қ алдық тарын кешенді пайдалану шараларымен таныстыру

Ө ндірістік жә не улы қ алдық тардың қ оршағ ан ортағ а ә сері.

Қ алдық тар- адам баласының кез келген шаруашылық іс-ә рекеті ә ртү рлі қ алдық тар мен биосфераны ластайды, бұ л халық тың денсаулығ ы мен ө міріне, флора мен фауна тү рлерінің қ ысқ арылуына, қ оршағ ан ортағ а тепе-тең дікке қ ауіп-қ атер тудырады. Қ азіргі кезең дегі ғ ылым мен техниканың даму дең гейіне сә йкес ә бден жетілдірілген технологияның жоқ тығ ына байланысты. Оларды ө ң деп қ ұ нды ө німдер алу ә зірше жолғ а қ ойылмағ ан. Сондық тан бұ ларды сақ тауғ а, жоюғ а, тасуғ а, кө муге, зиянсыз тү рде айналдыруғ а кө птеген қ аражат, энергия жұ мсалып жатыр. Қ алдық тар шығ аратын негізгі кө здерге ө неркә сіп, ауылшаруашылығ ы, ү й-жай шаруашылығ ы жатады. Осығ ан байланысты қ алдық тар ү ш топқ а- ө неркә сіптік, ауылшаруашылық, тұ рмыстық болып бө лінеді. Ө неркә сіп қ алдық тарының мө лшері бір адамғ а шақ қ анда тұ рмыс қ алдық тарынан 20 еседен артық келеді.

Тұ рмыстық қ алдық тар- тұ рмыстық жағ дайда пайда болатын ә р текті қ атты қ алдық тар мен қ оқ ыстар жиынтығ ы. Олар қ ағ азды, шыныны, металды, азық тық қ оқ ысты жә не т.б енгізуі мү мкін. Ірі қ алаларда тұ рғ ынғ а шақ қ анда жылына 300-350 кг. Тк пайда болады. Дамығ ан елдерде бұ л кө рсеткіш жоғ ары; Америка-744, Австралия-681, Канада-653, Нидерланд-599 кг\жыл. Т.қ -дың алып кету жә не жою табиғ атты қ орғ аумен, қ ала ортасының тазалығ ын жә не халық тың денсаулығ ын сақ тау мен байланысты шар-ның маң ызды мә селелерінің бірі болып саналады.

Энергетика ө ндірісінің қ оршағ ан ортағ а тигізетін ә серін қ арастыратын болсақ, оның зиянды ә сері отынды жер қ ойнауынан шығ арғ аннан бастап электр энергиясына айналдырғ ан жә не тұ тынушыларғ а берген кезең дердің бә рінде орын алады. Ластаушы компонеттердің тү рі мен мө лшері қ олданылғ ан отынның табиғ атына, химиялық қ ұ рамына жә не жағ у технологиясына байланысты.

Қ атты отынды (кө мір, жертезек, ағ аш, қ амыс, т.б) жақ қ анда кү л, смола, кү кірт пен кө міртек оксидтері, шаң бө лінеді. Екібастұ з кө мірін қ олданғ анда шығ атын кү лдің мө лшері Қ арағ андының шығ атын кү л кө лемінен анағ ұ рлым жоғ ары, оның себебі сапасының тө мендігінде. Орта есеппен ЖЭО сағ атына 5 тоннадай кү кіртті ангидридпен жә не 16-17 т кү лмен ауаны ластап отырады.

Сұ йық отынды (мұ най мен оның ө ң делген ө німдерін) қ олданғ анда ауағ а бө лінетін заттар кү кірт пен кө міртектің қ осылыстары. Ал газды отынды (табиғ и немесе сұ йылтылғ ан газ) жақ қ анда қ оршағ ан орта тек азот оксиді мен ластанады.

Отынның химялық қ ұ рамында қ андай элементтердің қ осылыстары болса, жақ қ анда солардың оксидтері мен басқ а да қ осылыстары қ оршағ ан ортағ а таралады. Отын жақ қ анда табиғ и ортаның ластануын азайту ү шін шаң -газ ұ стайтын қ ондырғ ыларды қ олданғ ан орынды. Осындай қ ондырғ ылар зиянды заттардың 90-95% ауағ а жібермеуге мү мкіндік туғ ызады. Оттық тан алынғ ан кү л мен шлактардың ү йінділердің сақ тау біраз жер кө лемін қ ажет етумен қ атар желмен ұ шып литосфераның аумақ ты кө лемін ластайды.

Қ оршағ ан ортағ а қ ош пен кү лдің тигізетін ә сері оларды оттық тан алуғ а қ олданылғ ан ә діске де тә уелді келеді. Шаң мен қ атар қ оршағ ан ортаны ластайтын заттардың бірі отынды тасығ анда, жинағ анда оның тотығ у салдарынан пайда болғ ан қ осылыстар.

Атмосферағ а тасталғ ан зиянды заттардың таралуы сол жердің адыр-бұ дырлы бедеріне, желдің жылдамдығ ына, ауаның температурасына, бұ лттылық тың биіктілігіне байланысты болады. Мысалы; ЖЭС конденсаторларының салқ ындату жү йесіндегі ірі сусалқ ындатқ ыштар станция аймағ ының микроклиматындағ ы судың мө лшерін жоғ арлатып, тұ манның пайда болуына, кейде сіркіреп жаң быр жаууына, ал қ ысты кү ні қ ырау мен кө к мұ здың болуына себебін тигізеді. Ауағ а тасталғ ан зиянды компоненттер жә не тұ ман бір-бірімен ә рекеттесу нә тижесінде тұ рақ ты қ атты ластанғ ан ұ сақ дисперсті бұ лт, яғ ни тұ мша (смог) тү зіледі. Тұ мшаның адам денсаулығ ына тигізетін залалы айтарлық тай.

Энергетика салқ ын судың кө п мө лшерін жұ мсайтын салағ а жатады, судың 99% электр мен жылу энергиясын ө ндіруге жұ мсалады. Негізінде ЖЭС мен АЭС-ларында суды кө п мө лшерде пайдаланушы турбина конденсаторлары. Конденсаторларды салқ ындатуғ а ЖЭС-да 1 кВт\сағ ат энергия алу ү шін 120 кг, ал АЭС-на 220 кг су қ ажет. Судың біразы басқ а да ә ртү рлі агрегаттарды салқ ындатуғ а қ олданылады, осығ ан байланысты жылу электростанциялары қ оршағ ан ортаны жылумен ластандыратын кө зге жатады.

Электростанциялардың ақ аба сулары арқ ылы суаттар мұ най ө німдерімен, ә ртү рлі қ алқ ығ ан бө лшектермен, хлоридтермен, сульфаттармен, ауыр металдардың тұ здарымен, кү кірт сутекпен, т.б заттар мен ластанып отырады.

Атом электростанцияларына келетін болсақ, оны дұ рыс қ олданса, атмосферағ а тигізетін ә сері органикалық отынмен жұ мыс істейтін ЖЭС-ның ә серінен анағ ұ рлым зиянсыз. Себебі АЭС жұ мыс істегенде атмосферадағ ы оттек пен кө мір қ ышқ ыл газының мө лшерін ө згертпейді, оның басқ а химиялық қ ұ рамына да ә сері жоқ. Қ оршағ ан ортаны ластайтын негізгі фактор болып радиация кө рсеткіші саналады. Радиацияны қ оршағ ан ортағ а шығ ару ү шін ядролық реакция жү ретін реактор кө п жү йелі қ орғ ау жү йесімен қ амтамасызданады. Ең қ ауіпті жағ дай АЭС апатқ а ұ шырағ ан сә тте орын алады, себебі қ оршағ ан ортағ а бақ ылауғ а кө нбейтін радация таралады.

Кә сiпорындардың жә не тұ тынудың қ алдық тар

Облыста қ атты қ алдық тардың кө біне кә сiпорындардың қ алдық тары қ ұ райды, 2009 ж. І ж/ж кү тілудегі кө лемі 552, 801 мың тонна, оның ішінде 469, 633 мың тонна (85% қ алдық тардың жалпы санынан) «СолтҚ азЭнерго Петропавл» ЖШС кү л-қ ожат қ ұ райды, 77, 336 мың тонна (14 %) ашылғ ан тұ қ ымдар. Ө ндіріс қ алдық тардың 2009 жылы қ айта ө ндеуі ө ткізілген жоқ. Облыста қ атты қ алдық тардың кө біне кә сiпорындардың қ алдық тары қ ұ райды, 2009 ж. І ж/ж кү тілудегі кө лемі 552, 801 мың тонна, оның ішінде 469, 633 мың тонна (85% қ алдық тардың жалпы санынан) «СолтҚ азЭнерго Петропавл» ЖШС кү л-қ ожат қ ұ райды, 77, 336 мың тонна (14 %) ашылғ ан тұ қ ымдар. Коммуналдық -тұ рмыстық қ алдық тар 2009 ж. І ж/ж –76, 229 * мың тонна қ ұ райды, ал 2008 ж. І ж/ж –76, 545 мың тонна, тұ рғ ындардың кетуіне байланысты 0, 316 мың тоннағ аазайды. Қ ТҚ негізгі массасы компоненттерге бө лмей ашылып тұ рғ ан ү йінділерге шығ арылады, олардың кө бі Қ Р экологиялық заң намасының талаптарына сә йкес келмейді. Сонымен, Қ ТҚ баланысты басты мә селе оларды елдімекендерден шығ арып жою (қ айта ө ндеу, кә деге жарату) немесе қ ауіпсаздандыру керек. «2005-2007 ж.ж. арналғ ан СҚ О бойынша қ оршағ ан ортаны қ орғ ау» бағ дарламасына сә йкес облыс орталығ ында қ алдық тарды басқ ару бағ дарламасы ә зiрленді. Бағ дарламада Қ ТҚ реттеп жинауды кө здейді. Қ азіргі уақ ытта қ оқ ысты бө ліп жинау жү йесін енгізу бойынша жұ мыс ө ткізіліп жатыр. Оны ү ш тү рге бө леді: ә ртү рлі ыдыстар, астың қ алдық тары мен қ алғ ан қ оқ ыстар. 2005 жылдың аяғ ынан бастап Петропавл қ. ө телген сынабы бар шамдарды жинап демеркуризацияғ а Лисаковск қ. апаратын пункт бар. Есепті кезенде кә сіпорындар мен ұ йымдардан 4601 шам жә не 126 градусник қ абылданды, демеркуризацияғ а (2008 ж. қ алдық тарын есептегенде) 6513 шам, 2 градусник апарылды. Солтү стік Қ азақ стан облысы денсаулық сақ тау басқ армасының мә ліметі бойынша кә дегежаратылғ ан медициналық қ алдық тардың кө лемі 85146, 62* килограмм қ ұ рады, соның ішінде Петропавл қ. бойынша – 55392, 64* кг, облыс аудандары бойынша – 29753, 98* кг. Биоорганикалық жә не медициналық қ алдық тарды жинап кә деге жарататын ұ йымдар: «Экомедзертхана» ЖШС, Солтү стік Қ азақ стан облысы Тайынша ауданында орналасқ ан; «3-і қ алалық аурухана» КМК, Петропавл қ. 2008 ж. жергілікті бюджеттен медициналық қ алдық тарды кә деге жарату ү шін «NEWSTER – 10» қ ондырғ ы сатып алынды; «Урал-К-Тред» ЖШС, Петропавл қ., бекітілген келісім шарттарғ а сә йкес облыс жә не қ аланың медициналық ұ йымдардан қ алдық тарды жинап кә деге жаратуғ а «Металлқ ұ рылыс базасы» ЖШС, Ақ мола облысы кө кшетау қ аласында орналасқ ан, апарады. 01.07.09ж. жағ дай бойынша қ ауіпті қ алдық тар дың 5981 паспортытіркелді. Паспорттарды 594 кә сіпорынұ сынды, соның ішінде Петропавл қ. бойынша – 150 кә сіпорын.

Қ оршағ ан ортаны ластау учаскелерінің 548 паспортытіркелді, 18 – Петропавл қ. бойынша.

Қ алдық тар туралы ақ парат 2009 ж. І ж/ж 2008 ж. І ж/ж
ЖЭО қ алдық тары (есептiк кезенде), мың тонна 469, 633* 449, 898
ЖЭО қ алдық тары (бү кiл қ ызмет уақ ытында), мың тонна 38800, 83 37933, 689
Екiншi рет шiкi зат ретiнде қ олданылды, мың тонна - -

 

Есепті кезең де тұ рмыстық жә не тұ тыну қ алдық тарды басқ ару мә селесі бойынша 41 бұ зушылық анық талды, 41 жазбаша ө кім берілді, айыппұ л тү рінде ә кімшілік шаралар қ олданылды. 43 айыппұ л 1163, 727 мың тең геге салынды, 23 айыппұ л 588, 874 мың тең геге ө телді, 3 талап 61835, 195 мың тең геге қ ойылды.

Біздің міндетіміз- экологиялық жағ дайды тұ рақ тандыруды қ амтамасыз ету. Бұ л ү шін:

Аймақ тық дең гейде мемлекеттік басқ арманың табиғ атты қ орғ ау жұ мысын жү зеге асыру ауқ ымында:

5. Ө ндіріс қ алдық тарымен оны тұ тынуды басқ ару жү йесін енгізу, бұ рыннан келе жатқ ан ластануды жоюды жалғ астыру;

6. Келешекте аймағ ымыздың экологиясы мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау облысында ғ ылыми жұ мыстар жү ргізу; Табиғ и ресурстарды қ олданудың рациональдық сызбасын ә зірлеу.

7. Экологиялық мә ліметтердің сараптамасы мен жинақ тау ү рдістерін автоматтандырудың аймақ тық мониторингтік жү йесін жү зеге асыру. Қ оршағ ан орта компоненттерінің жай-кү йі мониторингінің автоматтық бекеттері мен бақ ылаудың телеметриялық жү йесін дамыту.

8. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө ніндегі шаралардың қ аржыландырылуы ұ лғ айса, экологиялық мә селелердің шешілуіне қ аражат бө лінсе.

Аймақ тың экономикасының экологиялануы бойынша:

1. Ө ндіріс облысындағ ы энергиялық - ресурстық тиімділікті арттыру, қ уаттың альтернативті кө здерінің дамуына ерекше кө ң іл бө лу;

2. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау облысындағ ы кә сіпорындардың экологиялық қ арқ ындылығ ына шаралар ә зірлеу, ө ндірістің экологиялық сенімділігінің дең гейін арттыру, экологиялық аудит процедураларын енгізу;

3. Экологиялық нейтральды ө ндіріс пен жергілікті экологиялық бағ дарланғ ан жә не қ орғ ау айналасындағ ы технологияларды дамыту, шағ ын жә не орта бизнес жұ мысына экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету.

4. Экологиялық туризмнің дамуына белсенді тү рде қ олдау жасау.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ө неркә сіп жә не ө ндіріс ақ аба қ алдық суларын қ алай пайдаланады?

2.Қ алдық газдардың атмосфераны ластауын болғ ызбаудың қ андай шаралары қ арастырылғ ан?

3. Аймақ тық дең гейде мемлекеттік басқ арманың табиғ атты қ орғ ау жұ мысы?

4.Қ алдық тарды қ айта ө ң деуді тү сіндірің із?

Ә дебиеттер:. Нег.[№3§15, 264, 3[227-338], 5[23-560], 7§1, 2, 3, 4[388-392] Қ ос. [№6 §3, 81, §6 147]

 

 

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.