Лекция 3 Өндірістік қалдықтар.

Мақ саты: ө ндірістік жә не улы қ алдық тардың қ оршағ ан ортағ а ә сері жә не оны жою жолдарымен танысу

Лекцияның қ ысқ аша мазмұ ны:

Қ алдық тар- адам баласының кез келген шаруашылық іс-ә рекеті ә ртү рлі қ алдық тар мен биосфераны ластайды, бұ л халық тың денсаулығ ы мен ө міріне, флора мен фауна тү рлерінің қ ысқ арылуына, қ оршағ ан ортағ а тепе-тең дікке қ ауіп-қ атер тудырады. Қ азіргі кезең дегі ғ ылым мен техниканың даму дең гейіне сә йкес ә бден жетілдірілген технологияның жоқ тығ ына байланысты. Оларды ө ң деп қ ұ нды ө німдер алу ә зірше жолғ а қ ойылмағ ан. Сондық тан бұ ларды сақ тауғ а, жоюғ а, тасуғ а, кө муге, зиянсыз тү рде айналдыруғ а кө птеген қ аражат, энергия жұ мсалып жатыр. Қ алдық тар шығ аратын негізгі кө здерге ө неркә сіп, ауылшаруашылығ ы, ү й-жай шаруашылығ ы жатады. Осығ ан байланысты қ алдық тар ү ш топқ а- ө неркә сіптік, ауылшаруашылық, тұ рмыстық болып бө лінеді. Ө неркә сіп қ алдық тарының мө лшері бір адамғ а шақ қ анда тұ рмыс қ алдық тарынан 20 еседен артық келеді.

Тұ рмыстық қ алдық тар- тұ рмыстық жағ дайда пайда болатын ә р текті қ атты қ алдық тар мен қ оқ ыстар жиынтығ ы. Олар қ ағ азды, шыныны, металды, азық тық қ оқ ысты жә не т.б енгізуі мү мкін. Ірі қ алаларда тұ рғ ынғ а шақ қ анда жылына 300-350 кг. Тк пайда болады. Дамығ ан елдерде бұ л кө рсеткіш жоғ ары; Америка-744, Австралия-681, Канада-653, Нидерланд-599 кг\жыл. Т.қ -дың алып кету жә не жою табиғ атты қ орғ аумен, қ ала ортасының тазалығ ын жә не халық тың денсаулығ ын сақ тау мен байланысты шар-ның маң ызды мә селелерінің бірі болып саналады.

Энергетика ө ндірісінің қ оршағ ан ортағ а тигізетін ә серін қ арастыратын болсақ, оның зиянды ә сері отынды жер қ ойнауынан шығ арғ аннан бастап электр энергиясына айналдырғ ан жә не тұ тынушыларғ а берген кезең дердің бә рінде орын алады. Ластаушы компонеттердің тү рі мен мө лшері қ олданылғ ан отынның табиғ атына, химиялық қ ұ рамына жә не жағ у технологиясына байланысты.

Қ атты отынды (кө мір, жертезек, ағ аш, қ амыс, т.б) жақ қ анда кү л, смола, кү кірт пен кө міртек оксидтері, шаң бө лінеді. Екібастұ з кө мірін қ олданғ анда шығ атын кү лдің мө лшері Қ арағ андының шығ атын кү л кө лемінен анағ ұ рлым жоғ ары, оның себебі сапасының тө мендігінде. Орта есеппен ЖЭО сағ атына 5 тоннадай кү кіртті ангидридпен жә не 16-17 т кү лмен ауаны ластап отырады.

Сұ йық отынды (мұ най мен оның ө ң делген ө німдерін) қ олданғ анда ауағ а бө лінетін заттар кү кірт пен кө міртектің қ осылыстары. Ал газды отынды (табиғ и немесе сұ йылтылғ ан газ) жақ қ анда қ оршағ ан орта тек азот оксиді мен ластанады.

Отынның химялық қ ұ рамында қ андай элементтердің қ осылыстары болса, жақ қ анда солардың оксидтері мен басқ а да қ осылыстары қ оршағ ан ортағ а таралады. Отын жақ қ анда табиғ и ортаның ластануын азайту ү шін шаң -газ ұ стайтын қ ондырғ ыларды қ олданғ ан орынды. Осындай қ ондырғ ылар зиянды заттардың 90-95% ауағ а жібермеуге мү мкіндік туғ ызады. Оттық тан алынғ ан кү л мен шлактардың ү йінділердің сақ тау біраз жер кө лемін қ ажет етумен қ атар желмен ұ шып литосфераның аумақ ты кө лемін ластайды.

Қ оршағ ан ортағ а қ ош пен кү лдің тигізетін ә сері оларды оттық тан алуғ а қ олданылғ ан ә діске де тә уелді келеді. Шаң мен қ атар қ оршағ ан ортаны ластайтын заттардың бірі отынды тасығ анда, жинағ анда оның тотығ у салдарынан пайда болғ ан қ осылыстар.

Атмосферағ а тасталғ ан зиянды заттардың таралуы сол жердің адыр-бұ дырлы бедеріне, желдің жылдамдығ ына, ауаның температурасына, бұ лттылық тың биіктілігіне байланысты болады. Мысалы; ЖЭС конденсаторларының салқ ындату жү йесіндегі ірі сусалқ ындатқ ыштар станция аймағ ының микроклиматындағ ы судың мө лшерін жоғ арлатып, тұ манның пайда болуына, кейде сіркіреп жаң быр жаууына, ал қ ысты кү ні қ ырау мен кө к мұ здың болуына себебін тигізеді. Ауағ а тасталғ ан зиянды компоненттер жә не тұ ман бір-бірімен ә рекеттесу нә тижесінде тұ рақ ты қ атты ластанғ ан ұ сақ дисперсті бұ лт, яғ ни тұ мша (смог) тү зіледі. Тұ мшаның адам денсаулығ ына тигізетін залалы айтарлық тай.

Энергетика салқ ын судың кө п мө лшерін жұ мсайтын салағ а жатады, судың 99% электр мен жылу энергиясын ө ндіруге жұ мсалады. Негізінде ЖЭС мен АЭС-ларында суды кө п мө лшерде пайдаланушы турбина конденсаторлары. Конденсаторларды салқ ындатуғ а ЖЭС-да 1 кВт\сағ ат энергия алу ү шін 120 кг, ал АЭС-на 220 кг су қ ажет. Судың біразы басқ а да ә ртү рлі агрегаттарды салқ ындатуғ а қ олданылады, осығ ан байланысты жылу электростанциялары қ оршағ ан ортаны жылумен ластандыратын кө зге жатады.

Электростанциялардың ақ аба сулары арқ ылы суаттар мұ най ө німдерімен, ә ртү рлі қ алқ ығ ан бө лшектермен, хлоридтермен, сульфаттармен, ауыр металдардың тұ здарымен, кү кірт сутекпен, т.б заттар мен ластанып отырады.

Атом электростанцияларына келетін болсақ, оны дұ рыс қ олданса, атмосферағ а тигізетін ә сері органикалық отынмен жұ мыс істейтін ЖЭС-ның ә серінен анағ ұ рлым зиянсыз. Себебі АЭС жұ мыс істегенде атмосферадағ ы оттек пен кө мір қ ышқ ыл газының мө лшерін ө згертпейді, оның басқ а химиялық қ ұ рамына да ә сері жоқ. Қ оршағ ан ортаны ластайтын негізгі фактор болып радиация кө рсеткіші саналады. Радиацияны қ оршағ ан ортағ а шығ ару ү шін ядролық реакция жү ретін реактор кө п жү йелі қ орғ ау жү йесімен қ амтамасызданады. Ең қ ауіпті жағ дай АЭС апатқ а ұ шырағ ан сә тте орын алады, себебі қ оршағ ан ортағ а бақ ылауғ а кө нбейтін радация таралады.

Кә сiпорындардың жә не тұ тынудың қ алдық тар

Облыста қ атты қ алдық тардың кө біне кә сiпорындардың қ алдық тары қ ұ райды, 2009 ж. І ж/ж кү тілудегі кө лемі 552, 801 мың тонна, оның ішінде 469, 633 мың тонна (85% қ алдық тардың жалпы санынан) «СолтҚ азЭнерго Петропавл» ЖШС кү л-қ ожат қ ұ райды, 77, 336 мың тонна (14 %) ашылғ ан тұ қ ымдар. Ө ндіріс қ алдық тардың 2009 жылы қ айта ө ндеуі ө ткізілген жоқ. Облыста қ атты қ алдық тардың кө біне кә сiпорындардың қ алдық тары қ ұ райды, 2009 ж. І ж/ж кү тілудегі кө лемі 552, 801 мың тонна, оның ішінде 469, 633 мың тонна (85% қ алдық тардың жалпы санынан) «СолтҚ азЭнерго Петропавл» ЖШС кү л-қ ожат қ ұ райды, 77, 336 мың тонна (14 %) ашылғ ан тұ қ ымдар. Коммуналдық -тұ рмыстық қ алдық тар 2009 ж. І ж/ж –76, 229 * мың тонна қ ұ райды, ал 2008 ж. І ж/ж –76, 545 мың тонна, тұ рғ ындардың кетуіне байланысты 0, 316 мың тоннағ аазайды. Қ ТҚ негізгі массасы компоненттерге бө лмей ашылып тұ рғ ан ү йінділерге шығ арылады, олардың кө бі Қ Р экологиялық заң намасының талаптарына сә йкес келмейді. Сонымен, Қ ТҚ баланысты басты мә селе оларды елдімекендерден шығ арып жою (қ айта ө ндеу, кә деге жарату) немесе қ ауіпсаздандыру керек. «2005-2007 ж.ж. арналғ ан СҚ О бойынша қ оршағ ан ортаны қ орғ ау» бағ дарламасына сә йкес облыс орталығ ында қ алдық тарды басқ ару бағ дарламасы ә зiрленді. Бағ дарламада Қ ТҚ реттеп жинауды кө здейді. Қ азіргі уақ ытта қ оқ ысты бө ліп жинау жү йесін енгізу бойынша жұ мыс ө ткізіліп жатыр. Оны ү ш тү рге бө леді: ә ртү рлі ыдыстар, астың қ алдық тары мен қ алғ ан қ оқ ыстар. 2005 жылдың аяғ ынан бастап Петропавл қ. ө телген сынабы бар шамдарды жинап демеркуризацияғ а Лисаковск қ. апаратын пункт бар. Есепті кезенде кә сіпорындар мен ұ йымдардан 4601 шам жә не 126 градусник қ абылданды, демеркуризацияғ а (2008 ж. қ алдық тарын есептегенде) 6513 шам, 2 градусник апарылды. Солтү стік Қ азақ стан облысы денсаулық сақ тау басқ армасының мә ліметі бойынша кә дегежаратылғ ан медициналық қ алдық тардың кө лемі 85146, 62* килограмм қ ұ рады, соның ішінде Петропавл қ. бойынша – 55392, 64* кг, облыс аудандары бойынша – 29753, 98* кг. Биоорганикалық жә не медициналық қ алдық тарды жинап кә деге жарататын ұ йымдар: «Экомедзертхана» ЖШС, Солтү стік Қ азақ стан облысы Тайынша ауданында орналасқ ан; «3-і қ алалық аурухана» КМК, Петропавл қ. 2008 ж. жергілікті бюджеттен медициналық қ алдық тарды кә деге жарату ү шін «NEWSTER – 10» қ ондырғ ы сатып алынды; «Урал-К-Тред» ЖШС, Петропавл қ., бекітілген келісім шарттарғ а сә йкес облыс жә не қ аланың медициналық ұ йымдардан қ алдық тарды жинап кә деге жаратуғ а «Металлқ ұ рылыс базасы» ЖШС, Ақ мола облысы кө кшетау қ аласында орналасқ ан, апарады. 01.07.09ж. жағ дай бойынша қ ауіпті қ алдық тар дың 5981 паспортытіркелді. Паспорттарды 594 кә сіпорынұ сынды, соның ішінде Петропавл қ. бойынша – 150 кә сіпорын.

Қ оршағ ан ортаны ластау учаскелерінің 548 паспортытіркелді, 18 – Петропавл қ. бойынша.

Есепті кезең де тұ рмыстық жә не тұ тыну қ алдық тарды басқ ару мә селесі бойынша 41 бұ зушылық анық талды, 41 жазбаша ө кім берілді, айыппұ л тү рінде ә кімшілік шаралар қ олданылды. 43 айыппұ л 1163, 727 мың тең геге салынды, 23 айыппұ л 588, 874 мың тең геге ө телді, 3 талап 61835, 195 мың тең геге қ ойылды.

Біздің міндетіміз- экологиялық жағ дайды тұ рақ тандыруды қ амтамасыз ету. Бұ л ү шін:

Аймақ тық дең гейде мемлекеттік басқ арманың табиғ атты қ орғ ау жұ мысын жү зеге асыру ауқ ымында:

1. Ө ндіріс қ алдық тарымен оны тұ тынуды басқ ару жү йесін енгізу, бұ рыннан келе жатқ ан ластануды жоюды жалғ астыру;

2. Келешекте аймағ ымыздың экологиясы мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау облысында ғ ылыми жұ мыстар жү ргізу; Табиғ и ресурстарды қ олданудың рациональдық сызбасын ә зірлеу.

3. Экологиялық мә ліметтердің сараптамасы мен жинақ тау ү рдістерін автоматтандырудың аймақ тық мониторингтік жү йесін жү зеге асыру. Қ оршағ ан орта компоненттерінің жай-кү йі мониторингінің автоматтық бекеттері мен бақ ылаудың телеметриялық жү йесін дамыту.

4. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө ніндегі шаралардың қ аржыландырылуы ұ лғ айса, экологиялық мә селелердің шешілуіне қ аражат бө лінсе.

Аймақ тың экономикасының экологиялануы бойынша:

1. Ө ндіріс облысындағ ы энергиялық - ресурстық тиімділікті арттыру, қ уаттың альтернативті кө здерінің дамуына ерекше кө ң іл бө лу;

2. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау облысындағ ы кә сіпорындардың экологиялық қ арқ ындылығ ына шаралар ә зірлеу, ө ндірістің экологиялық сенімділігінің дең гейін арттыру, экологиялық аудит процедураларын енгізу;

3. Экологиялық нейтральды ө ндіріс пен жергілікті экологиялық бағ дарланғ ан жә не қ орғ ау айналасындағ ы технологияларды дамыту, шағ ын жә не орта бизнес жұ мысына экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету.

4. Экологиялық туризмнің дамуына белсенді тү рде қ олдау жасау.