Рекреациялық географияда қолданатын зерттеу әдістері

Рекреациялық география тарихи, салыстырмалы, картографиялық, аналитикалық, статистикалық, математикалық моделдеу, баланс ә дістерін, социологиялық зерттеулерді кең тү рде қ олданады.ТРЖ-ні зерттеу барысында осы ә дістерді кешенді тү рде пайдалану қ ажет, яғ ни басқ аша айтсақ рекреациялық география жү йелі талдау ә дістерін қ олданады.Жү йелі зерттеулердің тарихи ә дісі екі бағ ытта жү ргізіледі: 1) генетикалық талдау – ТРЖ-нің пайда болуын, оның қ алыптасу мендаму кезең дерін қ арастырады; 2) болжам ә дісі – болашақ та болатын рекреациялық қ ызмет кө рсету мен оның территориялық ұ йымдастыру тү рлерін анық тайды.Картографиялық ә діс. Картада рекреациялық ресурстардың орналасуын, туристік ағ ымдардың қ озғ алуын, туристік инфрақ ұ рылымды кө рсетуге болады. Сонымен қ атар картадан жаң а мә ліметтер алу ү шін жә не олардың функционалдық заң дылығ ын анық тау ү шін қ олданады. Математикалық талдау мен моделдеу ә дісін жиналғ ан мә ліметтерді тез ө ндеу ү шін пайдаланады. Социологиялық зерттеулерде негізгі қ олданатын ә дістер – анкеталық, интервью алу, қ ұ жаттарды оқ ып-зерттеу (мысалғ а туристік жолдамағ атапсырыс журналдары, ұ сыныстар кітабы). Баланс ә дісі рекреациялық қ ажеттіліктерді, рекреациялық ресурстарды, материалдық -техникалық базаның сыйымдылығ ын ескеріп, ТРЖ-нің дамуын жоспарлау мен болжамдау жә не талдау жасау ү шін қ олданатын есептеу ә дістерінің жинағ ы. Жоғ арыда айтылғ ан ә дістермен қ атар рекреациялық географияда экономикалық, медициналық -биологиялық ә дістер жә не рекреациялық қ ызмет кө рсетудің экономикалық ә серлігін анық тау ү шін, туристік сұ раныс пен ұ сыныстарды болжамдау ү шін сараптау ә дісі қ олданады.

30.Рекреациялық жү йелерді оқ удағ ы ғ ылымдардың ө зара ә рекеттесуі: Рекреациялық география ө зге де ғ ылымдарымен кең тү рде байланыста болады, ә сіресе географиямен, оның ішінде экономикалық жә не ә леуметтік географиямен, халық географиясымен, физикалық жә не медицина географиясымен.Экономикалық жә не ә леуметтік география рекреациялық қ ызмет кө рсетуді территориялық ә леуметтік-экономикалық кешендердің элементі тұ рғ ысынан қ арастырып, ел шаруашылығ ының салалық жә не аумақ тық қ ұ рылымына туризмнің тигізетін ә серін біліп-тү сінуге қ атысады. Экономикалық жә не ә леуметтік географияның ә дістері рекреациялық аудандардың сыйымдылығ ын анық тау ү шін, рекреациялық қ ажеттіліктер мен ресурстардың балансын қ ұ растыру ү шін қ олданылады. Халық географиясы рекреациялық қ ызмет кө рсетудің орналастыру жү йесіне тигізетін ә серіне талдау жасап, курортты қ алалар мен ірі курорттық агломерацияның қ алыптасып, дамуын қ арастырады. Халық географияның ә дістерін рекреациялық қ ажеттіліктер мен туристік ағ ымдардың географиясына болжам жасау ү шін жә не рекреациялық жү йелерді жұ мысшылармен қ амтамасыз ету ү шін қ олданады. Физикалық география табиғ и кешендердің қ ұ рылымы, тұ рақ тылығ ы жә не ө згеріп тұ ру туралы ақ парат береді. Сонымен қ атар ландшафтарды технологиялық, физиологиялық жә не эстетикалық жағ ынан бағ алап, табиғ и кешендердің рекреациялық салмақ қ а тұ рақ тылығ ы мен сыйымдылығ ын анық тап тұ рады. Физикалық географияның ә дістерін ландшафттарғ а тиетін рекреациялық салмақ тың нормаларын анық тау ү шін, табиғ атты қ орғ ау шараларын ұ йымдастыру ү шін жә не ландшафттарды рекреациялық қ ұ лдыраудан сақ тау ү шін қ олданады. Медициналық география адам организміне табиғ и жағ дайдың тигізетін ә серін, жаң адан игерілген рекреациялық аудандарда организмің бейімделуін оқ ып тү сіндіреді. Сонымен қ атар медициналық география санаторлы-курорттық ем алуғ а адамдардың қ ажеттілігін, рекреациялық ортаның психофизиологиялық комфорттылығ ын анық тайды. Медициналық географияның ә дістерін рекреациялық қ ызмет кө рсетудің ә серлігін анық тау ү шін жә не ә р тү рлі аурулардан сақ тау ү шін (профилактикалық шаралады ұ йымдастыру) қ олданады.

31. Жалпы жә не аймақ тық рекреациялық география ұ ғ ымдары? Рекреациялық география ө зге де ғ ылымдарымен кең тү рде байланыста болады, ә сіресе географиямен, оның ішінде экономикалық жә не ә леуметтік географиямен, халық географиясымен, физикалық жә не медицина география-сымен Жоғ арыда айтылғ ан пә ндер рекреациялық аудандарды аумақ тық бірлік, яғ ни объекті ретінде қ арастырмайды. Сондық тан жалпы рекреациялық географиямен қ атар аймақ тық рекреациялық географияны дамыту қ ажет.

Аймақ тық рекреациялық география рекреациялық географияның бір бө лігі болып, бір жағ ынан оның теориясы мен ә дістеріне сү йенеді, ал екінші жағ ынан рекреациялық аудандардың қ алыптасуының заң дылығ ын анық тау ү шін салалық географиялық ғ ылымдардың ақ параттарын пайдаланады. Аймақ тық рекреациялық география ә рбір рекреациялық аудандардың заң дылығ ын жә не табиғ ат пен экономика жағ дайына сә йкес олардың қ алыптасуын анық тайды. Аймақ тық рекреациялық географияның негізгі міндеті – аудандарғ а бө лу, аумақ тың рекреациялық мақ сатын анық тау, халық шаруашылық саласының дамуын келістіру, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не рекреациялық ресурстарды тиімді пайдалан

32. Рекреациялық аумақ тардың негізгі тү рлері? Рекреацияның кө птеген тү рлері табиғ и жә не ә леуметтік-экономикалық себептерден маусымдық сипатына ие. Рекреацияның осындай ма усымдылығ ы кө птеген ә леуметтік жә не экономикалық мә селелерді туындырады. Ең алдымен рекреациялық инфрақ ұ рылымының пайдалану тиімділігі тө мендейді, ең бекпен қ амтылу мен қ ызмет кө рсету жә не кө лік жұ мысында «шың дар» мен «шұ ң ғ ымалар» пайда болады. Мысалы, тең із жағ алаулық рекреациялық аудандарда қ ысты кү ні шілде-тамызғ а қ арағ анда ең бекпен қ амтылу 3-4 есе тө мендейді. Жұ рттың кө бі жазда, шұ райлы кү н кө зінде демалғ ысы келеді. Сө йтіп, кү н кө зі маусымдық тың маң ызды факторы екені анық. Сонымен қ атар, рекреациядағ ы маусымдылық тың тағ ы бір себебі –ө неркә сіп орындары мен мекемелердің жұ мыс тә ртібі бойынша олар қ ызметкерлеріне жү йелі демалысты жазды кү ні беруге тырысады. Білім беру жү йесінің де жұ мыс тә ртібі осындай. Рекреацияның кейбір тү рлері, ә сіресе емдік-курорттық тү ріне жататын тү рлері жыл бойы істейді, дегенмен мұ нда да рекреациялық ағ ымның толқ ындары болады.Туристік қ озғ алыс ырғ ағ ын зерттеудің теориялық маң ызымен бірге тә жірибелік қ асиеті бар. Туристік ағ ымның қ арқ ындылығ ына туристерге қ ызмет кө рсету жү йесі: кө лік, қ оғ амдық тамақ тандыру, материалдық - техникалық қ амтамасыздандыру жә не басқ алары толығ ымен сә йкес болуы қ ажет. Жә не де, маусымдық қ ұ йқ ылжуларды азайту ү шін туристік ағ ым қ арқ ындылығ ының маусымдылығ ы мен оғ ан себеп болатын факторлар арасындағ ы байланыстарын зерттеу қ ажет. Ұ зақ мерзімді қ аладан тыс жердегі демалыс ареалдарын тауып, оғ ан жер бө ліп пайдалану мә селелерін шешу барысында ү ш тенденция анық талды: 1) курорттық елді мекендер немесе тұ тас курорттық агломерациялар негізінде «урбанданғ ан» рекреациялық аумақ тарды дамыту; 2) рекреациялық саябақ тарды қ алыптастыру арқ асында рекреацияны елді мекен аралық тарындағ ы аумақ тарда дамыту; 3) ауыл жерлеріндегі демалыс ареалдарында орналасқ ан ө тпелі рекреациялық аумақ тарды игеру. Бірінші тү ріне жататын аумақ тардың ішінде тең із жағ алаулық демалыс аудандары, емдік-санаторлық бө лек курорттар мен курорттық аудандар, тау-шаң ғ ы туристік кешендері ең жиі кездеседі. Тең із жағ алаулық рекреациялық аудандар қ азіргі рекреациялық аудандары ішіндегі ең жылдам дамып келе жатқ ан аудандары. Келіп жү рген рекреанттар саны бойынша олар ә лем астаналарынан кейінгі екінші орын алады деп айтсақ қ ате болмас. Тең із жағ алауларының ө те қ арқ ынды, кейде тым асығ ыс игерілуі – 50-ші жылдарында басталып, қ азір де жалғ асып жатқ ан туристік бум салдары.Тең із жағ алауындағ ы демалыс сұ ранысы, оны қ анағ аттандыру қ ажеті қ ұ рылыстың индустриялық ә дістерін қ олдануымен тү йдей келді. Курорттық аудандарда қ ұ рылыстың ү йренішті индустриалдық ә дістері қ олданыла берген, кейде тіпті курорттық кешендердің аудандық жоспарлануының жай қ алалардан ешқ андай айырмашылығ ы болмағ ан. Сө йтіп Испания, Франция, Болгария, басқ а елдерде урбанданғ ан рекреациялық кешендер пайда болды.Ә детте бұ л аудандар жағ алау бойымен ұ зынынан ұ зақ созылып, аумақ қ а терең кірмей дамығ ан. Жә не де тең із жағ алаулық кешендер қ азір де жағ алаудан алыстамай жағ а бойымен одан ә рі созылуда. Сө йтіп, ірі сызық тық рекреациялық агломерациялар қ ұ рылады, мұ ның теріс салдарлары мынадай: кә дімгі қ ала ө мірінің сипаттары жойылмағ андық тан демалыс тиімділігі тө мен, табиғ и кешендерге ауыртпалық тү седі, жергілікті жұ рттың ә леуметтік пробле-малары ұ лғ аяды жә не т. б. Жағ алау бойымен созылу сұ лбасы курорт аумағ ының функциялық зоналауын қ иындатады. Дегенмен, Гагра маң ындағ ы аумақ тың ішкі жағ ына терең детілген жоба жасалғ ан. Аспалы жол демалушыларды тең із жағ алауынан альпілік зонағ а дейін жеткізеді. Бұ дан да батыл жоспарлар Франциядағ ы тең із жағ алаулық Лангедок-Руссильон рекреациялық зонасының қ ұ рылысында іске асырылды. Жағ алауғ а перпендикулярлы ү ш функционалдық зона орналасады: 1) дә л судың жанында – спорттың су тү рлері мен ойын-сауық зонасы; 2) одан кейін жер ү стіндегі спорт тү рлері мен ойын-сауық тар зонасы; 3) туристерді орналастыру орындары (қ онақ ү йлер, кемпингтер, тамақ тандыру орындары, паркингтер жә не т. б.). Санаторлық -емдік рекреация – бұ л туризмнің еуропалық тү рі деп те айтуғ а болады, себебі ол ә лемнің басқ а жерлерінде Еуропағ а қ арағ анда онша дамымағ ан. Мысалы, АҚ Ш-та туризмнің бұ л тү рі тіпті аз тарағ ан. Бұ рынғ ы КСРО-да бальнеологиялық емдеуге ү лкен назар аударылғ ан, ол кезде 500 жуық курорт жұ мысын атқ арғ ан. Олардың ішінде ә лемге ә йгілі Солтү стік Кавказ курорттары – Ессентуки, Пятигорск, Железноводск, Грузиядағ ы Цхалтубо, Қ ырымдағ ы Саки мен Феодосия, Карпатыдағ ы Трускавец, Қ азақ стандағ ы Сарыағ аш пен Алмаарасан жә не т. б. Соң ғ ы жылдарда халық аралық тау шаң ғ ы курорттарының саны жылдам ө суде. Осындай курорттардың дамуы ү шін мынадай табиғ и алғ ышарттары: қ алың дығ ы 50-60 сантиметрден кем емес қ ардың ү ш айдан кем болмай жатуы, жайлы климат жағ дайы, беткейлерінің кө лбеуі орташа есеппен 17° жететін орташа немесе аз тілімделген жер бедері, қ ар кө шкіні жағ ынан қ ауіпсіз болуы қ ажет.Елді мекендер аралығ ындағ ы қ ала маң ындағ ы жә не ұ зақ мерзімді қ аладан тыс жердегі рекреациялық іс-ә рекет алдынғ ы қ атарғ а шық ты. Мұ ның себептері – демалыс белсенділігінің ө суі, оның центрден тепкіш бағ ыты мен кө шпелі сипаты. Туризм мен демалысқ а арналғ ан аумақ тарды ұ йымдастыру формасының бірі – табиғ и рекреациялық саябақ тарды ұ йым-дастыру болып табылады.