Анатомиялық үлгі алу әдісі.

Тіс протездерін жасау ү шін ауыздағ ы тістің, иектің ү лгісін алу керек.

Ү лгілік материалдар қ атқ аннан кейін физикалық жағ дайына байланысты былайша жү йеленііп жү р:

Қ атты кристалданатын материалдар

Эластикалық материалдар

А) альгинатты

Б) силиконды

В) тиоколды

Г) гидроколлоидты материалдар

3. Термопластикалық материалдар

Стоматологиялық ү лгілік материалдардың мынандай қ асиеттері болуы керек:

Ауыз қ уысындағ ы кілегей қ абық тың жә не тістердің рельефтерін дә л тү сіруі жә не ү лгін ауыз қ уысынан алғ ан кезде қ алыбын ө згертпеуі

Кө лемінің ө згермеуі

Ауыз қ уысына апарып салғ н кезде қ амыр тә різдес иленгіш болып, қ атқ аннан кейін эластикалы болуы

Ауыз қ уысындағ ы температура мен ылғ алдылық жағ дайында тез жә не толық қ атуы

Ауыз қ уысына кіргізілуінің жә не алынуының ың ғ айлығ ы

Ауыз қ уысында болатын термиялық жә не химиялық процесстердің ә серінен туындайтын зияндық ә рекеттердің болмауы

Жаман иісі мен дә мінің болмауы

Пайдаланғ ан материалдардың жең л залалсыздандырылып қ айтадан қ олдану мү мкіндігінің болуы

Модельді қ ұ йғ аннан кейін одан жең іл ажыратылуы

Жең іл қ апталынып, сақ тауғ а, алып жү руге ық шам жә не арзан болуы.

Эластикалық ү лгілік материалдар.

Ауыз қ уысындағ ы тіс қ атарларының ә сіресе тістердің қ исаюы кезінде, орналасуы қ алыпты жағ дайдан ауытқ ығ ан кезде стоматологтардың жұ мысын жең ілдету жә не ү лгі алғ ан кезде аурудың қ ал-жағ дайын жақ сарту ү шін эластикалық ү лгілік материалдар ұ сынылды. 1940 жылы Wilding альгин қ ышқ ылының кейбір кө п валентті металдармен гель тү зуін қ олданып альгинатты эластикалық материалдар алды. Қ азіргі кезде бұ л материалдар шет елдерде кең інен қ олданылып жү р. Химия полимерлерінің жетістіктерінің нә тижесінде жоғ ары дә режелі эластикалы, силиконды жә не тиоколды ү лгілік материалдар ұ сынылды.

Стоматологияда қ олданылатын эластикалық ү лгілік материалдарды тө тр топқ а бө луге болады: гидроколлоидтік, альгинатты, тиоколды, силиконды.

Гидроколлоидтік ү лгілік материалдар

Бұ л ү лгілік материалдардың қ асиетін тү сіну ү шін коллоидті химияның кейбір сұ рақ тарын еске тү сірейік. Коллоид деген сө з грек тілінде желім деген сө зді білдіреді. Коллоидты жағ дай барлық заттарғ а тә н болуы мү мкін, ол негізінен заттың дисперстік жә режесіне байланысты. Қ орытына айтқ анда, коллоид деп, бір заттың екінші бір ортағ а біркелкі, тарап, жү йелі тү рде орналасуын айтамыз.

Коллоид заттың бө лшектернің фазасы 100 ден 1 ммк аралығ ында жатқ анда тү зіледі. Сұ йық коллоидтерден басқ а, қ атты эластикалық денелердің қ асиетін беретн коллоидік жү йелер де бар. Бұ л коллоидттарды ұ йынды немесе гель деп атау қ алыптасқ ан.

Сұ йық коллоидттар суытылса ұ йып желімденеді. Мысалы крахмалды, агар-агарды суытқ ан кезде бұ л қ ұ былысты айқ ын кө руге болады. Коллоид бө лшектері бір-біріне ілінісіп, кең істікте қ ұ рылыс тү зеді. Қ ыздырғ ан кезде бө лшек аралық байланыс бұ зылып, қ айтадан сұ йық коллоид тү зеді. Желім тә різдес ұ йынды – тұ рақ сыз жү йе. Біраз уақ ыт ө ткеннен кейін ол ескрп, бетіне суы шығ ады.Сонымен бірге гельдің кө лемі кішірейеді. Бұ л қ ұ былысты синерезис деп атайды. Ү лгілік материал ретнде гидроколлоид материалдарын қ олданатын болса, тез арада модель қ ұ йылуы керек.

Альгинатты материалдар

Альгинатты материалдар осы асырдың 40-шы жылдарынан бастап қ олданыла бастады. Бұ л материалдар қ азіргі кезде гипсті ығ ыстырып, оның орнын басуда. Альгинатты ү лгілік материалдардың негіз – альгин қ ышқ ылдарының натрий тұ здары. Ол ө зі ұ нтақ, суғ а тиген кезде ісініп жә не колоидты жү йе тү зетін гель. Гельге физикалық қ асиет беріп, сапалы ү лгілік матреиал ретінде қ олдану ү шін оның эластикалық жә не қ аттылық қ атиестін арттырып, жабысқ ақ тығ ын азайту қ ажет. Оның қ ұ рамына гипс жә не толтырғ ыштар енгізіп қ ажетті материал алу ө те маң ызды. Ол натрий альгинатының ерігіштік гелін ерімейтін кальций альгинатына ауыстыру мақ сатында қ олданылады.

Альгинатты ү лгілік материалдарды бір қ олданғ ан соң қ айтып қ олдануғ а болмайды. Ө ндірсте бұ л материалдар кө птеп шығ арылады. Ең кө п тарағ аны барлық компоненттерінің ұ нтақ қ оспа ретінде қ олданылуы. Ү лгілк масса болуы ү шін ұ нтақ ты сумен араластырады. Аьгинатты ү лгілік материалдармен протез орналасатын орындардан жоғ арғ ы дә лділікпен таң ба болуғ а болады. Бұ л ү лгілік массаның дайындаудың жә не ауызғ а енгізудің қ арапайымдылығ ы, тіс протездерін орналасатын орнының такеньдерінің дә лділікпен ү лгіге кө шуі, ү лгініің ауыз қ уысынан толығ ымен бұ зылмай шығ уы, дә мі мен иісінің жағ ымды болуы. Қ атайғ ан ү лгілік масса серіппелі, қ аттылығ ы жеткілікті жә не қ ысымғ а тө зімді. Альгинатты ү лгіден модель алу ө те жең іл жә не ың айлы болады.

Альгинатты материалдардың артық шылығ ымен бірге біраз кемшіліктері де бар. Оларда гель тү згеннен кейінгі макромолекулаларының тығ ыздығ ына байланысты синерезис қ ұ былысы болады да кө леміі кішірейеді. Материалдың бетіне шық қ ан сұ йық гипстің қ атуын тө мендетіп, алынатын модельдің беткі қ абатының тазалығ ын бұ зады. Ү лгінің бетіне шық қ ан сұ йық ты тазалау ү шін модельді қ ұ ймастан бұ рын ағ ын суғ а салып жуады да, 3-5 минутқ а 2 %-ті натрий сульфатына салады. Ү лгіні аық жерде сақ тайтын болса, масса кеуіп 15-20 минуттан кейін кө лемі кішірейгендііктен қ ұ юғ а жарамсыз болады.

Альгинатты массаның тағ ы бір кемшілігі оның механикалық қ аттылығ ының тө мендігі. Бұ л жағ дайды модель алғ ан кезде есте ұ стағ ан жө н. Ү лгіні тек қ ана жақ сы ағ ып, барлық шұ ң қ ырлардың еркін толтыратын массалармен қ ұ ю қ ажет. Ү лгіге ешқ андай қ ысым тү сірмеу керек, ө йткені оның жұ қ а бө ліктері қ алыбын жоғ алтуы мү мкін. Альгинатты массалар ү лгілік қ асық тарғ а жабыспайды, сондық тан тесік қ асық тарды, болмаса лейкопластырь жапсырып ретенциялы орын жасап қ олданылады.

Ү лгіні алғ ан соң кө лемі кішірейіп қ алмай тұ ра тез арада қ ұ йылуы қ ажет. Модель еш қ ысымсыз сұ ық гипсті қ ұ ю арқ ылы алынады.

Силиконды ү лгілік материалдар

Силиконды ү лгілік материалдар тобы 50-ші жылдардан бастапқ олданыла бастады. Қ азіргі кезде кремнийорганикалық полимерлердің негізінде силиконды ү лгілік материалдар стоматологиялық тә жірибеде кең інен қ олданылып жү р. Силиконды материалдардың негізін қ ұ райтын активті гидроксил топтары бар тү зу полимер.

Катализатордардың ісерімен тү зу полимерлер конденсация арқ ылы байланысып, тігілген полимер тү зеді. Масса қ атқ аннан соң созылмалы резең ке тә різдес болады Катализаторлар ретінде қ алайы жә не титанорганикалық заттар қ олданылады. Қ атаю процесін тездету ү шн катализаторларғ а ә сер ететіін инициаторлар қ осады. Полимердің улканизациялау процесін жә не созылмалығ ын тігін-агентін, ктализаторлар, толтырғ ыштар қ осып реттеуге болады.

Қ азіргіі кезде қ олданыылып жү рген «Сиэласт-69» материалының қ ұ рамы тө мендегідей:

Полиметилсилоксан – 48, 0

Алюминий тотығ ы – 35, 8

Барий сульфаты – 16, 0

Бояғ ыш – 0, 2

«Сиэласт - 69» жоғ ары сапалы силикон полимерлерінің негзіндегі ү лгілік материал., кө лемі кеуіп кішіреймейді, сондық тан ү лгілерді кө пке дейін сақ тауа жә не алынан бір ү лгімен бірнеше модель алуғ а болады. Ауыз қ уысында ү лгнің вуоканизациялану уақ ыты 4-5 минут. Егер катализатордың қ атынас кө лемі кө бейтілсе немесеайналадағ ы ортаның температурасы жоғ ары болса, онда қ атаю уақ ыты жылдамдайды. Модельді қ ұ яр алдында 15 ми нутқ а ү лгні сабынды суғ а салып, содан соң суменен шаяды да ауада кептіреді.

Тиколды материалдар

Тиоколды ү лгілік материалдардың негізін металл тотық тарымен реакцияғ а тү сіп эластикалық қ осылыс тү зетін меркаптен қ ұ райды. Қ азіргі кезде шығ арылатын тиоколды ү лгілік материал «Тиодент» екі сық падан жә не тездеткіштен тұ рады. Негізгі сық паның қ ұ рамында полисульфидті каучук жә не қ оспалар бар.

Ү лгі алу ү шн едә уір қ ысым қ олданғ ан жө н. Тиоколды массалар, силиконды массалар сияқ ты айызғ а енгізген кезде жоғ ары иілімділік кө рсетеді, Қ атқ аннан кейін созылғ ыш резең ке тә різдес. Кө лемі ө згермей, кө пке дейін сақ тауғ а болады. Тиоколды массалардың вулканизациялану жылдамдығ ына температура мен ауаның ылғ алдылығ ы ә сер етеді.

Тақ ырыбы: Балауыздар. Жіктелулері. Қ ұ рамы, қ асиеті, қ олданылулары.