Дәріс № 9

Тақ ырыбы: Дентальды имплантанттар жасау ү шін қ азіргі заманғ ы қ ұ рылымдық материалдар. Қ ұ рамы, қ асиеті.

Мақ саты: Имплантанттарды дайындауғ а қ олданылатын қ азіргі заманғ ы материалдармен таныстыру.

Имплантанттарда протездеу.

Қ азіргі кезде имплантанттарда протездеу протездеудің ең прогрессивті ә дісі болып табылады. Кө птеген зерттеулер жә не клиникалық тә жірибелер бойынша тіс имплантаты- алмалы протез қ олданғ анмен байланысты кө птеген мә селелерді шешетін протездеудің сенімді ә дісі болып табылады.

Кө бі «имплантат» тү сінігін жалпы жансыздандырумен жасалатын кү рделі хирургиялық операциямен байланыстырады. Ал негізінде имплантация жергілікті жансыздандырумен жү ргізілетін шағ ын амбулаториялық операция.

Операция мә ні мынада: альвеолярлы қ ырқ аның шырышты қ абатын тіліп, сү йекке имплантат енгізіледі, ол алынбайтын протездерге немесе алынатын протездерге қ ұ лыпты бекітілу қ ұ рылымы ү шін негіз болады. Имплантантты биолсә йкес материалдардан, мысалы: титаннан жасайды. Имплантантты енгізіп, жасанды тістерді бекітуге дейін 4-6 ай ө теді. Соң ғ ы қ адам протездеу бір немесе бірнеше фронтальді тістердің орнын толтыру ү шін ең қ олайлы ә діс, себебі кө ршілес тістерді егеуде қ ажеттілік болмайды. Егер, шайнау тістері болмаса, имплантант ө зіне тірек тістің қ ызметін алады. Ал бірнеше имплантант қ олданғ анда протездің бекуі одан да берік болады. Ауқ ымды тіс ақ аулары кезінде имплантанттар кө пір тектес протездерге мық ты тірек болады. Сол себептен алынбалы протездерге қ ажеттілік болмайды. Имплантанттар кө мегімен толық адентияда алынбайтын протездер қ оюғ а болады. Бұ л ауқ ымды жұ мыс нә тижесі барлық эстетикалық талаптарғ а сә йкес келеді, берік бекітілуге қ ол жеткізіледі.

Имплантанттың жә не протездің нә тижесі 99 пайызғ а стоматолог-имплантологтың жә не стоматолог-ортопедтің (жоғ арғ ы мамандандырылғ ан) бірлескен жұ мысына байланысты.

Имплантологиядағ ы протездердің артық шылығ ы:

- тіс имплантанттары ө зің іздің тісің із сияқ ты қ ызмет атқ арады.

- Алынбалы протездерден бас тартуғ а мү мкіндік бар.

- Имплантанттар кө піртектес протезге кө ршілес тістерді егеуден сақ тауғ а мү мкіндік береді.

- Протездің бекуі жақ сарады, себебі имплантант мық ты тірек болады.

- Толық адентия кезінде кө птеген мә селелерді шешеді.

Имплантология. Имплантанттар.

Қ азіргі уақ ытта протезді жасауды тіректерді –имплантанттарды орнатуда ерекше операциялар жү ргізіледі. Имплантат бұ л титанның ерекше қ ұ ймасынан жасалғ ан бұ ранда, ол тісі жоқ жерге сү йек тініне бұ ралады.

Имплантацияны қ ажет ететін ә ртү рлі кө рсеткіштер бар. Егер бір тіс жоғ алтылғ ан немесе шық пай қ алғ ан болса дә рігер жақ ақ ауы орнына имплантантты қ оя алады. Бұ л кезде 1 сауыт бекітіледі, мұ нда кө рші тістер егелмейді. Егер кө птеген тістер болмаса, жә не алмалы протез жасау керек болса, имплантанттар орналасады да оларғ а алынбайтын кө піртектес протез орналасады. Толық адентия кезінде имплантаттарды алмалы протез ү шін тірек ретінде қ олдануғ а болады. Имплантология жасалмас бұ рын науқ ас дә рігер ортопедтің кең есін алу қ ажет. Ол тістердің орналасу ерекшелігін ескере отырып тү рлі протездер ұ сынады. Сонымен қ атар олардың артық шылық тары мен кемшіліктері туралы хабардар етеді. Тә жірибелі хирург стоматолог операцияғ а белгілі бір кері кө рсеткіштерінің бар, жоқ тығ ын анық тайды, қ ажетті қ ұ жаттарды толтырып, имплантация жү ргізетін кү нді тағ айындайды. Бұ л кішігірім амбулаторлы операция жергілікті жансыздандырумен, еш ауырсынусыз жү ргізіледі. Операциядан кейінгі кезең дә рігердің бақ ылауында ө теді. Имплантанттардың толық бітісуіне тө менгі жақ та 3-4 ай, жоғ арғ ы жақ та 4-6 ай қ ажет. Осы кезең де жасанды тіректер сү йек ішінде шырышты қ абаттың астында болып ауыз қ уысында кө рінбейді. Науқ астың қ алауы бойынша уақ ытша жасанды сауыттар жасалады. Бітіскеннен кейін имплантантта бастар енгізіліп, оларғ а сауыттар немесе кө пір тектес протездер бекітіледі. Статистика бойынша сә тсіз операциялар мө лшері 3-7 пайызды қ ұ райды. Имплантанттың бітіспеу мү мкіндігін азайту ү шін науқ ас дә рігердің барлық ұ сыныстарын орындау қ ажет. Имплантта орнату жә не оларда протездерді жү ргізу шарасын жү ргізу маманның жоғ ары квалификациясын жә не біршама материалды шығ ынды қ ажет етеді. Осының нә тижесінде имплантаттың бағ асы ә лі кү нге дейін жоғ ары бооып отыр. Ә рбір адам осы шараны қ олдану мү мкіндігі болмайды.

Имплантологияда қ олданылатын материалдар.

Стоматологиялық имплантаттар ү шін қ олданылатын материалдар бірнеше талаптарғ а сә йкес болуы керек: токсикалығ ы мен коррозияның болмауы, беріктік, технологиялылығ ы, табиғ и тіндерге жақ ын, физикалық қ асиетінің болуы жә не т.б. Материалдың осы кө рсеткіштерінің біреуіне сә йкес болмауы имплантаттың функциональды қ ұ ндылығ ын жә не қ ызмет ету мерзімін тө мендетеді. Материалдың мінездемесінің оптимальді ү йлесімділігі имплантаттың биосә йкестігін қ амтамассыз етеді (биомеханикалық). Имплантат материалының биосә йкестігіне келесідей тү сініктер кіреді: имплантанттың айналадағ ы тіндер ішінде коррозияғ а, механикалық жә не химиялық ө згерістерге ұ шырамауы; ол остеогенездің табиғ и ү рдісін ө згертпеуі немесе бұ збауы қ ажет. Стоматологиялық имплантаттар ү шін қ олданылатын материалдарды келесідей жіктеуге болады: 1) биоинертті (титан жә не оның қ ұ ймалары, циркони, корундты керамика, шыны кө міртек жә не т.б.)

2) биотолерантты (тот баспайтын болат, КХҚ жә не т.б.) 3) биобелсенді

(гидроксилапатитпен, кальцийфосфатты керамикамен жабылғ ан имплантант жә не т.б.)

Биотолерантты материалдар қ азіргі кезде қ олданылмайды, себебі олардың биоинертті қ асиеті жоқ. Басқ а материалдар сү йек тінімен жоғ ары сә йкестік қ асиетіне ие бола тұ ра, айтарлық тай кемшіліктері де бар. Жү ктеме кезінде морт сынғ ыштық жә не керамикада жеткіліксіз технологиялылығ ы; биоактивті жабындыларда беріктілік жә не клиникада кейбір жағ ымсыз кө ріністердің болуы. Имплантаттар ү шін материалдарды ә мбебаптандыру ү рдісі ә лі де жү руде, бірақ та имплантологияда қ алыптасқ ан тә жірибеде кө бінде металл имплантаттар қ олданылады. Ә ртү рлі авторлар мен тіндердің тү рлі металл материалдарына реакциясын зерттеген. Осы зерттеулер нә тижесінде металдарды келесідей 3 топқ а бө лді: токсикалық металдар, мысалы, ванадий, никель, хром жә не кобальт; аралық металдар, мысалы, темір, алюминий жә не алтын; инертті металдар, мысалы, титан жә не цирконий.Тіндердің титан имплантатына реакциясы ең қ олайлысы.Тіннің имплантант материалына ионды алмасуы болмайды. Тіндерде РН ө згерісі болмайды жә не металл аймағ ында сү йек тінінің тү зілуі байқ алмайды. Титан биосә йкесті, коррозияғ а ұ шырамайтын металл болып табылады. Титанның биосә йкестігі оның бетінде спонтанды тү рде оксидті қ абаттың тү зілуі нә тижесінде қ амтамассыз етіледі, оның қ алың дығ ы 50-100 мм, ол тұ рақ ты керамикалық қ осылыс, оның бетінде плазмалық ақ уыздар жә не сү йектің органикалық жә не минерализденген матриксі жиналады. Сонымен қ атар, титан ү лес салмағ ы ө те аз жә не жең іл, берік имплантанттарды алуғ а мү мкіндік береді. Коммерциялық имплантаттардың кө бі титаннан жасалады.

Имплантаттардың конструкциясы мен тү рлері.

Имплантаттардың кө птеген жү йелері болады. Имплантаттардың кө птү рлілігі олардың жү йеленуін қ ажет етеді. Белгілі-бір белгі негізін ала отырып имплантаттардың тиімді бір жіктелуін қ ұ руғ а болады:

Материалдардың биосә йкестігі бойынша имплантаттар ү шін қ олданылуы:

Биотолерантты (тот баспайтын болат, ХКҚ)

Биоинертті (алюминийоксидті керамика, титан, кө мертек, титан никелиді);

Биобелсенді (гидроксил апатит, ү шкальций-фосфат, белсенді беттегі шыны керамика)

Пішіні бойынша:

Цилиндрлі (бү тін, қ уысты)

Бұ ранда тә різді

Жапырақ тә різдес

Конус тә різдес

Материал қ ұ рылымы бойынша:

Қ уыссыз

Беткей қ уысты, ө тпелі қ уысты

Аралас

Материал қ уысы бойынша:

«есте сақ тау» тиімділігі жоқ пішінде;

«есте сақ тау» тиімділігі бар пішінде;

Орналасуы бойынша:

Тү бір арқ ылы;

Шырыш қ абаты арқ ылы;

Сү йек ү сті қ абығ ы астылық;

Сү йек ішілік;

Сү йек арқ ылы;

Аралас;

Қ ызметі бойынша:

Орынбасатын;

Тірек;

Тірек-орынбасатын;

Шайнау қ ысымын қ абылдау бойынша:

Серіппесі бар (сү йектен тыс, сү йек ішілік, аралас);

Серіппесі жоқ;

Сү йек ішілік бө лімінің қ ұ рылысы бойынша:

Қ ұ растырмалы;

Қ ұ растырылмайтын;

Имплантаттың супрақ ұ рылысымен байланысу конструкциясы бойынша:

Магнитті жү йе кө мегімен ажырамайтын қ осылыс.

Дайындалу ә дісі бойынша:

Стандартты;

Жекелей;

Ө ндірілу орнына байланысты:

Зауыттық;

Зертханалық (тістехникалық лабораторияда)

Имплантат қ ұ рылысын ү ш негізгі бө лімге ажыратады: тү бірлік, мойын жә не басты(тіреу басы). Басқ а да терминдерді қ олданады: тү бірлі бө лігі- альвеола ішілік немесе тірек ішіндегі конструкция деп аталады, мойын бө лігі- имплантаттың мойын айғ ы, мойны мен басы бірге- имплантаттың альвеоладан тыс тү бір бө лімі деп аталады. Жекелей конструкцияда иық, имплантат сирағ ы, қ аң қ а жә не т.б. Бұ л қ ұ рылымды кө пір тектес протездің ортаң ғ ы тірегі ретінде қ олдануғ а болады. Имплантатты дә стү рлі протондарды бекіту жү йесін қ олдануда тірек ретінде қ олдануғ а болады. (Румпель жә не Дельдер бойынша)

Шетелдік ә дебиеттерде имплантат конструкциясын жеке жү йеге біріктіріліп, оларғ а ат берілген: СВS, Скортеччи бойынша диск-имплантат, Линков бойынша имплантат, Шульт бойынша фриолит-имплантат, AMS, Кирш бойынша IMS, “Biolox” жү йесі жә не т.б. Ә рбір жү йенің ө з аспаптық жабдық талуы бар. Кейбір жү йелерге жеке тоқ талу қ ажет.

Тақ ырыбы: Шайнау аппаратының биомеханикасы. Артикуляция жә не окклюзия. Тістесу тү рлері.

Мақ саты: Биомеханика – бұ л адам мен жан-жануарлардың қ имыл-қ озғ алысы жө нінде зерттейтін ғ ылым. Механика заң дарына сә йкес ол барлық материалды денелердің қ озғ алыстарын қ адағ алап отырады.

Дә ріс жоспары:

1. Окклюдатор мен артикулятор қ олдану мақ саты
2. Окклюдатор мен артикулятор қ ұ рылымы
3. Жасанды тістерді таң дап орналастыру

Тө менгі жақ тың қ озғ алыстарын келтіретін аппараттар окклюдатор мен артикулятор.

Тө менгі жақ тың қ озғ алысын тек қ ана тік бағ ытта қ айталайтын, яғ ни ауызды ашып - жабуғ а сай келетін аппарат окклюдатор деп аталады. Ол сымнан иілген, немес қ ұ йылып жасалғ ан екі рамадан тұ рады. Тө менгі рама 100 – 110 С иілген ал жазық болып келеді де екі рама бір – бірімен шарнирлі бекіспен бекиді. Окклюдатор мен алмалы салмалы протезді жасак кезінде қ олданылады. Ол тек қ ана тік бағ ытта қ озғ алыс жасағ андық тан науқ астың шайнау аппаратының жеке биомеханикалық қ ұ рылысына сай тістердің формасын, тіс доғ асының формасына жә не тө менгі жақ тың барлық қ озғ алысын қ айталап (ашып – жабуды, алғ а – артқ а, оң ғ а - солғ а) алатын аппаратты артикулятор деп атайды. Артикулятор универсальді жә не орташа немесе қ арапайымдатылғ ан болады.

Универсальді артикулятор. Артикулятордың бұ л тү рі тіс протездерін жасауғ а диагностикалық жә не зерттеу мақ саттарына қ олданылады. Артикулятордың қ ұ рылысы тө менгі жақ тың жеке қ имылдарын қ айталауғ ы негізделіп жасалғ ан, яғ ни тө менгі жақ самай буынына ұ қ сас етіп жасалғ ан. Артикулятордың буыны не болмаса біріккен жері тө менгі жә не жоғ арғ ы рамаларды бір – бірімен байланыстырып, бір – біріне қ атысты қ имылдар жасауғ ы ық пал етеді.

Артикулятордың ең типті ө кілі Гизи жә не Хайт артикуляторлары.

Оларды негізгі екі рамадан – жоғ арғ ы жне тө менгі, аппараттың буын бірлестігінен (+1С-тан, -60С-қ а дейін жә не –1С – 30С-қ а дейін буындвқ жол жасай алады) жә не бү йірлі буын жолын жасайтын қ ондырғ ыдан, бү йірлі кү рек тістік жол жасайтын (кү рек тістік алаң) аппаратын, окклюзиялық жазық тық пен ортанғ ы сызық ты кө рсететін қ ондырғ ыдан тұ рады.

ә рбір артикулятордың ү ш тірек нү ктесі болады: екеуі буын аймағ ында, біреуі кү рек тістің алаң ында. Кү рек тістік алаң ғ а бекітілген штифте орталық сызық ты кө рсететін қ ондырғ ы бар. Ә рбір буын арасымен буыннан орталық сызық ты кө рсететін қ ондырғ ы арасындағ ы ара қ ашық тық 10 см-ге тең.

Ол адамның буын бастарынан кү рек тістік нү ктеге дейін (тө менгі кү рек тістердің медиальді бұ рышына) ара қ ашық тық қ а сә йкес келеді. Бұ ны Бонвильдің ү шбұ рышы деп аталады. Тө менгі жақ тың қ озғ алысын келтіретін бұ л артикулятордың жоғ арғ ы рамасы қ озғ алады (ол адамдарда тө менгі жақ).

Артикулятордың жеке қ имылдары науқ ас адамның буын басының жолы мен кү рек тістік жолдарын беттік доғ а мен аппараттардың кө мегімен жазып алғ ысын реттілік соң винттің кө мегімен сол жағ дайда бекітіледі.

Протез жасау ү шін немесе диагноматикалық мақ сатпен зерттелетін модельд артикуляторғ а бекітеді. Алдымен жоғ арғ ы раманың окклюзиялық алаң ына жоғ арғ ы жақ тың моделін ортаң ғ ы сызық ты кө рсетіп тұ ратын қ ондырғ ының ұ шы модельге кү рке тістердің медиальді бұ рышына тиіп тұ ратындай етіп орналастырады.

Бұ л кезде модельдегі бекітілген ортаң ғ ы сызық окклюзиялық жазық тық тың ортаң ғ ы сызығ ына сә йкес келеді. Осылайша орналастырылғ ан модельді жоғ арғ ы жақ тың тө менгі жақ буынына байланысты орналасуы дә л қ айталайды.

Артикуляторғ а бекітілетін жоғ арғ ы модельге қ атысты ортақ окклюзияда тө менгі жақ тың моделі орналастырылады да артикуляторлардың тө менгі рамасына бекітіледі. Бұ л жағ дайда да тө менгі кү рек тістер мен буындық бекініс арасындығ ы ара қ ашық тық 100 см – ге тең болады. Қ арапайым немесе орташа артикулятор. Ондай арткуляторлар тек қ ана тіс протездерін жасау ү шін қ олданылады. Универсальді артикулятордан айырмашылығ ы қ айталайтын қ озғ алыстары (алғ а – артқ а, жоғ ары - тө мен, оң ғ в – солғ а) тұ рақ ты бұ рыштарда ғ ана қ озғ алады:

1. Сагитальді буын жолы – 33 С
2. Бү йірлі буын жолы – 17 С
3. Сагитальді кү рек тісті жолы – 40 С
4. Бү йірлі кү рек тісті жолы – 120 С

Бұ л шамалар жиі кездесетін шамалар. Қ арапайымдатылғ ан артикуляторғ а тө менгі жақ тың қ озғ алыс жолын жазудың қ ажеті болмайды.

ДӘ РІС

Тақ ырыбы: „Тіс протезінің тү рлері. Негізгі жә не қ осымша қ ондырғ ылардың жадиғ аттарының жіктелулері“

TPDT 2232 «Тіс протезін дайындау технологиясы» пә ні

Мамандық 051302 «Стоматология»

Курс: 2 (3 семестр)

Уақ ыты (ұ зақ тығ ы) 1 сағ ат

Қ арағ анды 2008

Курс отырыснда талқ ыланып бекітілді

Хаттама № __10___«__ 01 _»____ 04 ________2008ж.

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты м.ғ.к. _______ А.М.Ахметжан

Тақ ырыбы: Тіс протездерінің тү рлері. Негізгі жә не қ осымша қ ұ рылымдық материалдардың жіктелулері.

Мақ саты: Тіс протбездерінің тү рлеріне анық тама беру. Негізгі жә не кө мекші материалдардың жіктелулерін білу.

Дә ріс жоспары:

1. Алынбалы тіс протездерінің тү рлері

2. Алынбайтын тіс протездерінің тү рлері

3. Негзгі материалддар

4. Кө мекші материалдар

Емдік жә не алдын алу апараттары – бұ л ортопедиялық қ ондырғ ылар шайнау – сө йлеу аппаратында болатын ауытқ уларды, ақ ауларды қ алпына келтіруге арналғ ан. Шайнау - сө йлеу аппарты бұ л бір бірімен тығ ыз байланыста болатын мү шелер тобын айтады, олар шайнауғ а, тыныс алуғ а, дыбыстарды қ ұ рауғ а жә не сө йлеуге арналғ ан.

Аномалия – бұ л белгілі биологиялық тү рге тә н қ ызметі мен қ ұ рылсынан ауытқ у, ағ заның даму бұ зылыстары салдарынан пайда болатын қ ұ былыс.

Кө птеген ортопедиялық алдын алуғ а жә не емдеуге арналғ ан аппараттар бекітілу ә дісіне, қ ондырғ ының тү ріне, орналасу орнына, ә сер етуі мен тағ айындалуына байланысты бө лінеді. Барлық протездер келесі ретпен топтастырылады:

· Бекітілу ә дісі бойынша:

Алынбалы протездер – адгезия арқ ылы, анатомиялық ретенция жә не механикалық бекіткіштер (ілмектер, вестибулярлы доғ а, қ ұ лыпты бекіткіштер, тіс альвеолалық қ ұ рсау) кө мегімен бекітіледі, керек жағ дайда науқ астың ө зі протез орны тің дерін, табиғ и тістерді, олардың пародонтына, протездің ө зіне ешқ андай зиян келтірмей ауыз қ уысынан алып шығ ып, қ айтадан орнына кигізе алады. Бұ л протездерге жартылай алынбалы пластиналы пртездер, толық алынбалы пластиналы протездер жә не доғ алы протездер жатады.

Жартылай алынбалы пластиналы протез дегеніміз – бұ л тіс қ атарының жартылай ақ ауларын жасанды қ ондырғ ылардың кө мегімен қ алпына келтіруге арналғ ан протез. Бұ ндай протездер қ ондырғ ыларына тек қ ана тіс қ атарының анатомиялық пішінін келтіріп қ оймайды сонымен бірге жоғ алтылғ ан жақ тың қ атты тің дерінің жә не ауыз қ уысының жұ мсақ тің дерінің рельефтерінің ерекшеліктерін келтіреді. Егерде ақ ауларды алынбайтын протездермен қ алпына келтіру толық жү ргізілмесе жартылай алынбалы протездер қ олданылады. Жартылай пластиналы протездер кө мегімен тіс жақ жү йесінің қ ызметі қ алпына келеді жә не оның кө мегімен айтарлық тай косметикалық нә тижеге жетуге болады. Пластиналы пртездер арқ ылы тек қ ана тістердің пішінінін жә не тү сін келтіріп қ ана қ оймай, ауыз қ уысының шырышты қ абатының рельефі мен тү сінде келтіруге борлады. Жартылай пластиналы протез негізден жә не ақ ау аймағ ында орналасқ ан жасанды тістерден тұ рады. Протездің қ ұ рамды бө ліктеріне бекіткіш элементтер – ілмектер жә не аттачмендер жатады.

Толық алмалы – салмалы протез бұ л – тіс қ атарында барлық тістер болмағ ан уақ ытта қ олданылатын протез. Барлық тістердің болмауы дистрофиялық (тіс жегісі, пародонтоз) жә не жарақ атты процестердің ә серінен тіс – жақ жү йесіндегі функциональды жә не анатомиялық бұ зылыстарғ а алып келеді. Альвеоляр ө сіндісі мен жақ тардың семуі жү реді. Жақ та барлық тістер болмағ анда самай тө менгі жақ буынында ө згерістер кездеседі. Толық алмалы – салмалы протез кө мегімен пайда болатын ө згерістерді тоқ татуғ а жә не шайнау қ ызметін қ алыптастыруғ а, науқ астың ішек жолдары қ ызметін қ алыпты жағ дайғ а келтіруге мү мкіндік туғ ызады. Толық алмалы – салмалы протездер пластмассалы негізден жә не жасанды тістерден тұ рады.

Доғ алы протездер бұ л – алынбалы протездер, тірек ілмектерден немесе қ ұ лыпты бекіткіштерден, негізі бар жасанды тістерден жә не доғ адан тұ рады. Протездің металл бө лшектері протездің қ аң қ асы деп аталады. Доғ алы протезде пластиналы протезге қ арағ анда, протезден ө тетін шайнау қ ысымы тірек тістерге ілмектер арқ ылы таралады, ал протездің негізі арқ ылы альвеолярлы ө сіндінің, жақ денесінің жә не таң дайдың шырышты қ абатына таралады. Ілмектер арқ ылы тірек тістерге шайнау қ ысымы берілгендіктен пластиналы протезге қ арағ анда доғ алы протездің негізін кішірек етіп жасауғ а болады. Доғ алы тіс протезі ілмектерден, тістесу бастырғ ышынан, металды доғ а – бюгельден, ер тә різді негізден жә не басқ а да арнайы қ ұ рылымдардан тұ рады.

Алынбайтын протездер – бұ лар тірек тістерге немесе имплантаттарғ а уақ ытша (цинкоксидэвгенольды сық палармен) немесе тұ рақ ты бекіткіштермен (цементтер, композитті материалдар, қ ұ лыпты бекіткіштер) бекітіледі. Оларды ауыз қ уысынан алып шығ у тек қ ана дә рігердің кө мегімен арнайы қ ұ ралдарды қ олдану арқ ылы жү ргізіледі. Алынбайтын протездерге кө пір тектес протездер, қ аптамалар, салмалар, жартылай қ аптамаларды т.б. жатқ ызуғ а болады.

Тіс қ атарлары ақ ауларында олардың орналасуы мен аралығ ының ұ зақ тығ ына байланысты жә не сақ талғ ан тістердің тіректік аппаратының жағ дайына байланысты кө піртектес немесе консольды протездер қ олданылады. Консольды немесе кө піртектес протездер тіректі бө ліктен жә не протез денесінен (аралық бө лік) тұ рады.

Консольды протез бұ л – алынбайтын протез тү рі, тірек бө лігі бір жақ та ғ ана болғ анда тіс қ атары ақ ауын қ алыптастырады.

Кө пір тә різді протез – мұ нда протездің тірек бө ліктері ақ аудың екі жағ ында орналасады.

Консольді жә не кө пір тектес протездің тіректі бө ліктеріне қ аптамалар, жартылай қ аптамалар, салмалар, штифті жасанды қ аптамалар жатады.

Консольді немесе кө пір тектес протездің денесін жасанды тістер қ ұ райды, олар металдан немесе металл мен фарфордан, металл мен пластмассадан жасалады. Металдан жасалғ ан протез денесін қ ұ йылғ ан деп атайды, ал аралас тү рін – фасеткалы деп атайды. Жасанды тістердің альвеоляр ө сіндісінің шырышты қ абатына байланысты консольді жә не кө пір тектес протездің денесі жанаспалы немесе жуылмалы пішінді болып келеді. Кө пір тектес протез денесінің жуылмалы тү рін кө бінесе косметикалық тұ рғ ыдан алдың ғ ы тіс топтарына жасайды. Шырышты қ абатқ а протез денесін жанастырғ анда дыбыстың шығ уы дұ рыс болады жә не сө йлеген кезде сілекей шашырамайды. Басқ а барлық жағ дайда кө пір тектес протездің денесін шырышты қ абатпен екеуінің арасына 2-3 мм алшақ тық қ алдырып жасайды (жуылмалы тү рі).

Жасанды қ аптамалар - тістің табиғ и сауытының бұ зылыстарын қ алпына келтіруші протез. Жасанды қ аптамамен ә детте сау тістерді де қ аптайды. Егере де тіс қ атарында ақ ау болса жә не кө пір тектес протез қ олданылса жасанды қ аптама оның тірегі болады. Жасанды қ аптамалар металдардан, пластмассадан, металл мен пластмассадан, металл мен керамикадан жасалынады. Жасанды қ аптамағ а қ ойылатын талаптар:

Қ алыптастырушы тістің анатомиялық пішініне сә йкес келуі.

Айқ ын экваторының болуы.

Қ ызыл иек қ алтасына 0, 3-0, 5 мм кіріп, тістің мойын бө лігін толығ ымен қ оршап тұ ру.

Кө ршілес тістерімен жанасу нү ктесін қ алыптастыру.

Тө менгі жақ тың аклюзиялық қ озғ алысында тіс қ атарының тү йісуіне кедергі туғ ыбау.

Дайындалу жолына байланысты жасанды қ аптамалар штампталғ ан жә не қ ұ йылғ ан болып екіге бө лінеді.

Салма – табиғ и тіс тіндерінің жартылай бұ зылыстарын қ алпына келтіруге арналғ ан протез. Салмаларды тірек ретінде доғ алы жә не кө пір тектес протездерде қ олданады. Тістерді салмалармен протездеу келесі клиникалық жә не зертханалық кезең дерден тұ рады:

Тісте қ уысты қ алыптастыру.

Салманың балауыз репрадукциясын алу.

Балауыз репрадукциясын металғ а немесе пластмассағ а алмастыру.

Салманың дұ рыс дайындалғ анын тексеріп оны ауыз қ уысында бекіту.

Жартылай қ аптама – бұ л алынбайтын протез қ ұ рылымы, табиғ и тісті ішкі, бү йірлі жә не шайнау беттерінен жауып тұ рады. Жартылай қ аптамалар кө пір тектес протездердің тірегі ретінде жақ сы косметикалық нә тиже беру ү шін қ олданылады. Жартылай қ аптамаларды алтын – платина қ ұ ймасынан немесе тот баспайтын болаттан жасайды.

Қ ұ рылма тү ріне байланысты протездер:

Пластиналы, ө зінің қ ұ рылымында пластмассалы немесе металды пластиналы негізі бар.

Доғ алы, ө зінің қ ұ рылымында металды доғ а немесе бір жә не екі байланытырғ ыш доғ алары болады.

Сымды, негізі металды сым болып табылады, соның ішінде – иілмелі сым.

Каппалы, қ ұ рылымның негізінде металдан немесе пластмассадан каппалар жатады.

Қ алпақ шалы.

Кө пір тә різді.

Орналасу орнына байланысты:

Ауыз ішілік – бір жақ ты немесе екі жақ ты тістерде, альвиолярлы бө лікте, таң дай кү мбезінде бекітілген.

Ауыздан тыс – бет терісінде, шү йде сү йегінде, бас сү йегіне енгізілген имплантаттарда бекітіледі.

Ауыз ішілік жә не ауыздан тыс ә дістер – аппараттың бір бө лігі ауыз қ уысы ішінде, ал екінші бө лігі ауыздан тыс тұ рады.

Ә сер ету қ ызметіне байланысты:

Механикалық (белсенді) – қ ұ рылымның ішінде бар ә рқ ашанда ә сер етуші кү ш (бұ ранданың қ ысымы; доғ аның, серіппенің серпмділігі; резиналы тартқ ыштардың, лигатураның эластикалылығ ы) жә не бұ лшық еттердің жиырылу қ аблеттілігіне байланысты емес.

Функциональды (інжарлы) – ү зілмелі ә сер етуші кү ш, кү штің кө зі болып шайнау жә не ымдау бұ лшық еттерінің жиырылу қ аблеттігін жатқ ызады.

Аралас – бұ л жағ дайда механикалық жә не функциональды ә сер етуші элементтердің бірігуі арқ ылы болады;

Тағ айындылуы бойынша:

Тү зетуші аппараттар (орнына салу) – ортодонттық аппараттардың, қ ондырғ ылардың кө мегімен, жақ аралық шең деуіштердің кө мегімен жеклеген тістер, тіс топтары, альвеолярлы бө ліктер немесе жақ бө ліктері қ алыпты жағ дайғ а орналастырады.

Бекітуші аппараттар (ұ стағ ыш, тұ рақ тандырғ ыш) – жақ сынық тарын дұ рыс жағ дайда ұ стап тұ ру жә не олардың қ озғ алыссыздығ ын қ амтамасыз ету.

Бағ ыттаушы аппараттар – тө менгі жақ тістеріне немесе сү йекті сынық тарынан ө зінің жазық ты қ исаю қ ұ рылымы арқ ылы белгілі бағ ыт береді.

Орнына келтіру аппарат – тістер, жақ жә не бет протездері арқ ылы тіс қ атарының тің дері ақ ауларын орнына келтіруге арналғ ан.

Қ алыптағ ыш аппараттар – олар пластикалық материалдың тірегі болады немесе олардың кө мегімен, тіссіз тө менгі жақ операциядан кейін алынбалы протездердің орындары қ алыптасады, протездің жақ сы бектілуіне бағ ытталғ ан.

Бө лектегіш аппараттар – ауыз қ уысын мұ рын қ уысынан бө ліп тұ рады. Оларды оптураторлар деп атайды.

Аралас аппараттар – бұ л аппараттарда бір уақ ытта бірнеше қ ызметтер атқ арылады, мысалы, репозиция жә не бекіту, орнына келтіру жә не қ алыптастыру.

ДӘ РІС

Тақ ырыбы: „Металдар қ ұ ймалары. Жіктелуі, қ ұ рамы, қ асиеті, қ олданылуы“

TPDT 2232 «Тіс протезін дайындау технологиясы» пә ні

Мамандық 051302 «Стоматология»

Курс: 2 (3 семестр)

Уақ ыты (ұ зақ тығ ы) 1 сағ ат

Қ арағ анды 2008

Курс отырыснда талқ ыланып бекітілді

Хаттама № __10___«__ 01 _»____ 04 ________2008ж.

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты м.ғ.к. _______ А.М.Ахметжан

Тақ ырыбы: Металл қ ортпалары. Жіктелулері, қ ұ рамы, қ асиеті, қ олданулары.

Мақ саты: Ортопедиялық стоматологияда қ олданылатын қ орытпа тү рлерімен таныстыру. Хромникельді тот баспайтын болат, кобальт негізндегі қ ортпалар.

Дә ріс жоспары:

1. Асыл емес қ ортпалар. Титан, хром, кобальт негзіндегі қ ортпалар. Физико-механикалық қ асиеттері.. Термиялық ө ң деу
2. Асыл емес қ ортпаларды дә некерлеуге арналғ ан дә некерлер.
3. Есте сақ тау нә тижесі бар қ ортпалар. Ә р тү рлі қ ортпаларды қ олдану кө рсеткіштері.

Екі немесе бірнеше элементтердің қ осылысынан тұ ратын затты қ ортпа деп атайды. Тек қ ана металл эелементінен тұ ратын жә не металдық қ асиетке ие болғ ан қ ұ йманы металлдық қ ортпа дейді. Қ ортпаның қ ұ рамы таза металлғ а қ арағ анда ө те кү рделі, ол қ ортпаны қ ұ райтын компоненттердің ө зара қ андай қ атынаста болуына байланысты. Компоненттердің ө зара байланысы ө з кезегінде қ ұ ю просцесінің жағ дайына тә уелді.

Қ ажетті мө лшерде ә р тү рлі металлды таң дап, ө зімізге керекті қ ортпаны алуғ а болады, қ ортпа қ ұ рамындағ ы кампоненттердің қ асиеті бір-бірінен айтарлық тай ө згеше болады.

Қ атты ерітінді.

Бұ л топқ а жататын қ ортпаларының элементтері ө зара сұ йық кү йде де, қ атты кү йде де бір-бірінде ерігіштік кө рсетеді. Қ атты ерітіндіде енгізгі еріткіштің металл торшаларына еріген заттың атомдары кірген бір келкі кристаллдардан тұ ратын денені айтады. Қ атты ерітіндіде бір заттың атомы екінші бір заттың кристаллдық торындағ ы атомдардың орынын басуы мү мкін, ал атом аралық кең істіктерде металл емес заттар орналасады. Бұ л қ осылыстарғ а мысал ретінде ортопедиялық стоматологияда кең інен қ олданылып жү рген хром-никель, хром-кобальт, алтын негізіндегі қ ортпаларды жатқ ызуғ а болады. Металл қ атайғ аннан кейін кесек ә р тү рлі қ ұ рылымғ а ие болады, аз немесе кө п мө лшерде бір тұ тастық белгілері болмайды, ол – қ ортпаның қ ұ рамына, салқ ындату жылдамдығ ына жә не басқ а да факторларғ а байланысты болады.

Біртұ тас еместіктің пайда болуы қ ортпа кристализациясының ерекшелігіне байланысты, ө йткені оның кампоненттерінің балқ у нү ктесі ә р тү рлі болады. Бө лшек кристаллды қ ұ рылымының бір тұ тас емсестіктің байқ алуы кристаллішілік ликвация деп аталады. Кристаллішілік ликвацияғ а негізделген қ ортпаның біркелкі емес қ ұ рылымы оның эластикалық қ асиетін нашарлатады. Сондық тан да алтын мен платина қ ортпасы тіс техникалық мақ сатта ө те нә зік жә не жарамсыз болады, платина алтында жеткілікті ерімегендіктен кристаллішілік ликвацияның пайда болуына алып келеді. Қ ортпаның біртұ тастығ ын қ алыптастыру ү шін оғ ан рекристализация жү ргізеді, балқ у температурасына жақ ын температурада ұ стайды. Қ арқ ынды диффузия қ ортпа қ ұ рылысының тең болуына алып келеді. Ортопедиялық стоматологияда қ олданылатын негізгі қ ортпаларғ а біртекті қ атты ерітіндіге жатқ ызылады. Олар жоғ арғ ы физика-механикалық қ асиетке ие.

Механикалық қ осылыс.

Қ ортпаның бұ л тү ріне бір-бірінде ерімейтін металл қ осылыстары жатқ ызылады. Бұ ндай қ осылыс ретінде, мысалы, қ орғ асын, лисмут жә не кардми қ осылыстарын жатқ ызуғ а болады. Қ ортпаның ә р бір кампоненті ө зіне тә н кристалл торын сақ тайды жә не қ асиеттері негізінен қ ұ рамдық бө ліктерінің қ атынастарына байланысты. Кампоненттерінің ө зара ә лсіз байланысы бұ л қ ортпаларды тез балқ ығ ыш жасағ анымен қ олдану ү шін олардың қ аттылығ ы жеткілікті.

Химиялық байланыс.

Бұ ндай тү рдің байланысуы ә рқ илы. Мысал ретінде темірдің карбиді жә не хромды жатқ ызады. Ол тот баспайтын болаттын технологиялық кезең дерінде пайда болады. Кейбір металлдардың химиялцық қ осылыстары нә зіктік жә не қ аттылық пен ажыратылды. Осындай химиялық байланыстың тү рлері ө зінің қ ұ рамы жағ ынан тұ рақ ты болмайды.

Қ ортпалардың қ асиеттері жә не оларғ а қ ойылатын клиника-технологиялық талаптар

Стоматологиялық мақ сатта қ ажетті сапамен қ асиетке ие қ ортпалар қ олданылады, қ ортпағ а қ ажетті технология негізделген. Оғ ан балқ у температурасы, ағ ымдылық, иілімділік жә не басқ а да медико-санитарлы талаптар жатқ ызылады. Мық тылық пен иілімділік қ атынастары дұ рыс келгенде қ атты ерітінді материалдардың ө ң деуін жең ілдетеді, сонымен қ атар ә р тү рлі бұ йымдар дайындағ анда жеткілікті мық тылық қ а ие болады. Қ ортпағ а қ ойылатын басты талаптардың бірі сұ йық кү йдегі ағ ымдылық балқ ытылғ ан металл пішінді дұ рыс толтыру қ асиетімен негізделген. Балқ ытылғ ан металлдың температурасын одан ә рі жоғ арылатса, оның ағ ымдылығ ы да жоғ арылап, тұ тқ ырлығ ы тө мендейді. Бірақ температураны балқ у нү ктесіне 100-150 градус жоғ ары кө теруге болмайды, ө йткені бұ л жағ дайда газдардың сің уі артады да, қ ортпада газ кө піршіктері пайда болады. Қ ортпа ерітіндісі біртекті зат. Бірақ та, қ атқ ан уақ ытта қ ұ рамының біртұ тастығ ы бұ зылады. Бірнеше салдардың ә серінен қ ортпа қ атқ аннан кейін пайда болатын біртұ ткас еместікті ликвация деп атайды. Ликвацияғ а алып келетін негізгі факторлардың бірі қ ортпаны салқ ындату жылдамдығ ы. Ликвация салдарынан қ ортпаның қ асиеті ә р жерде ә р тү рлі болуы мү мкін. Қ атты ерітінді қ ортпаларындағ ы осындай қ ұ былыстармен кү ресудің негізгі ә дісі тез арада салқ ындату болып табылады. Металл қ атқ аннан кейін қ ортпаның ішінде шө гу кө піршіктері деп аталатын бос жерлар қ алыптасады. Олар қ атқ ан металл кө лемінің кішіреюі салдарынан пайда болады. Негізгі шө гу процессі кристалл торшалардың пайда болу кезең інде, яғ ни қ атаю кезең інде жү реді. Қ алыпқ а қ ұ йылғ ан сұ йық металлдың беткі қ абатынан бастап қ атаю процессі жү реді жә не бірнеше уақ ытқ а дейін қ ұ йманың бетіне қ атты қ абыршық тар тү зіліп, оның астында ә лі сұ йық металл орналасады. Сұ йық металл қ атая келе кө лем кішірейіп кең істікті толығ ымен толтырмайды, сондық тан да қ атты қ абыршық пен металл арасында кө піршіктердің пайда болуы жү реді. Кейбір жағ дайда шө гу кө піршіктерінің орнында қ ортпаларда ішкі кернеу пайда болады, олар ә сіресе қ ортпаның жің ішке бө лігінен жуан бө лігіне ө ткен жерлерде пайда болады. Ө йткені қ ортпаның жұ қ а бө ліктерінде металл ерте кристаллданады (қ атаяды). Осылай пайда болғ ан кернеу салдарынан қ ортпаның мық тылығ ы тө мендейді жә не кейде оның біртұ тастығ ы бұ зылуы мү мкін. Бұ ндай жағ дайды біз доғ алы протез дайындағ анда (ілмектер, ө сінділер) жұ қ а жә не қ алың бө ліктерін бір уақ ытта қ ұ йғ анда есте ұ стағ ан жө н. Шө гу кө піршіктерін алдын алу ү шін қ ортпадан тыс металл артық шылығ ын қ алыптастырғ ан жө н, ол жерден металл пішінге барып қ ұ йылады.

Қ ортпалардың негізгі қ асиеттерін толығ ымен білген жө н. Ө йткені клиника-технологиялық талаптарды дұ рыс сақ тамаса сапасыз бұ йымдар шығ арылады.

Қ ортпалардың негізгі қ асиеттері:

механикалық қ асиетінің жоғ ары болуы (иілімділік, қ аттылық, тығ ыздылық, тозуғ а қ арсылық тың жоғ ары болуы)

ө ң деу технологиясы жеткілікті жә не жақ сы болуы (штамптау, қ ұ ю, дә некерлеу, жалтырату, созу)

шө гу процесінің тө мен болуы

физикалық процесінің жоғ ары болуы (балқ у температурасы жә не тығ ыздығ ы жоғ ары емес)

аз концентрацияда қ ышқ ылдар мен сілтілерге химиялық тұ рақ ты болуы, яғ ни коррозияғ а тұ рақ ты болуы.

Аталғ ан талаптарғ а жауап беретін стоматологияда келесі қ ортпалар қ олданылады:

алтын қ ортпасы

кү міс паллади қ ортпасы

хром-кобальт қ ортпасы

хром-никель қ ортпасы (тот баспайтын болта)

уақ ытша қ олдануғ а арналғ ан қ осымша қ ортпалар-алюмини жә не қ ола қ ортпалары

тез иілгіштік қ асиетке ие қ орғ асын жә не қ алайы негізіндегі техникалық қ ортпа.

Қ ортпаларды алу технологиясын білу ү шін оларды легирлеу процессін білген жө н.

Легирлеу бұ л – қ ортпалардың қ ұ рамына басқ а элементтерді қ осу қ ұ рамы мен қ асиетін ө згерту мақ сатында белгілі концентрацияда енгізілген арнайы элементтерді легирленген элементтер деп атайды. Мысал ретінде, қ ортпаның қ ұ рамында 0, 05-0, 1 пайыз ваннади немесе 0, 1 пайыз титан болса, онда ол титанды немесе ваннадиді легирленген деп атайды. Алтын кө п жағ дайда кү міспен, мыспен, платинамен легирленеді. Алтынның қ ұ рамында еріген элементтер қ ортпаның балқ у температурасына ә серін тигізеді. Платина алтынның балқ у температурасын айтарлық тай жоғ арылатады, сондық тан да негізгі металлды жағ ып жібермеу ү шін лигатураны қ андай температурада қ осу керектігін білген жө н. Бұ л мағ лұ маттар дә некер дайындағ анда ерекше ө зектілікке ие болады, ө йткені оның қ ұ рамында тез ерігіш кадми болады.

Қ ортпаларды ө ң деу технологиясы.

Иілімділік дефформациясы металл қ ұ рылымының тұ рақ сыздық жағ дайына алып келеді. Металлды тұ рақ ты иілімділік дефформация жағ дайына алып келу ү шін, қ ыздыру арқ ылы кристаллды торшаларын бұ зу қ ажет. Бұ л жағ дайда жоғ арғ ы температура қ ажет емес, ө йткені бұ л уақ ытта атомдардың шамалы ө згеруі жү реді. Қ ұ рышты 400-500 градусқ а дейін қ ыздырғ анда торшалар бұ зылып металл ішінде ішкі кернеу азаяды.

Рекристаллизация немесе жаң адан тү зілу жоғ ары температура кезінде пайда болады. Рекристаллизация температурасының тә жірибелік маң ызы жоғ ары. Қ ыздырылғ ан металлдың қ ұ рамы мен қ асиетін қ алыптастыру ү шін оны рекристаллизация температурасынан жоғ арылату қ ажет. Бұ ндай ө ң деу жасыту деп аталады. Кристаллизация температурасынан тө мен қ ысыммен металлды ө ң дегенде буынтық пайда болады да, оны суық ө ң деуден ө ткізу деп атайды. Егерде ө ң деу барысында буынтық пайда болмаса оны ыстық ө ң деуден ө ткізу деп атайды.

Бірінші реттік жасыту бұ л – металлды қ ыздырудың термиялық тү рі, алғ ашқ ы ө ң деу салдарынан тұ рақ сыз жағ дайынан металлды тұ рақ ты жағ дайғ а алып келеді.

Шынық тыру бұ л – термиялық ө ң деу металлды жоғ арғ ы температурағ а дейін қ ыздырып, оны тез арада суытады, қ ортпаның тұ рақ сыз қ ұ рылымдық жағ дайын алу ү шін. Бұ л термиялық ө ң деулерден басқ а бір-бірінен ө згеше екі ә діс бар онда термиялық ө ң деу металлургиялық немесе механикалық ө ң деумен бірге қ осылады: химико-термиялық жә не термомеханикалық ө ң деулер деп атайды.

ДӘ РІС

Тақ ырыбы: „Полимерлер. Жалпы мінездемесі, жіктелулері“

TPDT 2232 «Тіс протезін дайындау технологиясы» пә ні

Мамандық 051302 «Стоматология»

Курс: 2 (3 семестр)

Уақ ыты (ұ зақ тығ ы) 1 сағ ат

Қ арағ анды 2008

Курс отырыснда талқ ыланып бекітілді

Хаттама № __10___«__ 01 _»____ 04 ________2008ж.

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты м.ғ.к. _______ А.М.Ахметжан

Тақ ырыбы: Полимерлер. Жалпы мнездемесі, жіктелулері

Мақ саты: Пластмассалық қ аптама астына пішіндеу негіздеріне тү сініктеме беру.

Дә ріс жоспары:

1. Полимерлердің тү рлері.
2. Пластмассаны полимеризациялау ережесі

Пластмасса дегеніміз табиғ и заттардан химиялық жолдармен алынатын немесе тө менгі молекулалық заттардан синтез арқ ылы тү зілетін кү рделі органикалық заттар. Табиғ атта пластмассаның негізін қ ұ райтын заттар: табиғ и газ, тас кө мір, мұ най, торф жә не басқ а табиғ и заттар.

Пластмассалар жеке (плексиплас, полистирол) жә не бірнеше полимерлердің (аминопластмассалар, фенопластар жә не сополимерлер) қ осындысынан тұ руы мү мкін. Жоғ арғ ы температураның пластмассаның физикалық, механикалық жә не химиялық қ асиеттеріне тигізетін ә серіне байланысты пластмассалар термопластикалық жә не термореактивтік болып екіге бө лінеді.

Термопластикалық пластмассалар жоғ арғ ы температурада жұ мсарады. Ал температура тө мендегенде ө зінің қ ұ рамын ө згертпестен, қ айтадан қ атаяды. Термопластикалық полимерлерге мына материалдар жатады полиметилметакрилат, полистирол, капрон, поливинихлорид, полиэтилен, полипропилен, фторопласт, поликарбонат. Полиэтилен мен полипропиленнің қ ұ рамы біртұ тас.

Жоғ арғ ыда кө рсетілген металдар физикалық, механикалық қ асиеттерінің акрилаттармен салыстырғ анда артық болғ андарына қ арамастан, техникалық қ иыншылық тарғ а байланысты стоматологияда қ олданылмайды. Мысалы: В.Н.Копейкиннің басшылығ ымен поликарбонатты полимерден алмалы-салмалы жасанды тістердің негізінде қ олданылатын материал карбонет алынғ ан болатын. Тістерді жасау технологиясының кү рделігіне жә не оның технологияылық қ ұ рал-жабдық тары ө те қ ымбатқ а тү суіне байланысты карбодент іс жү зіне кең қ олдау таппады.

Стоматологияда кең қ олданылатын пластмассалар акрилаттар. Олар акрильді жә не метакрильді қ ышқ ылдардың полимерлерін немесе сополимерлері. Термореативті полимерлерге бакелит, аминопласт, фенопласт жатады. 1940 жылғ а дейін бакелиттен (иксолан, стомалит, эфнелит) негізгі материалдар жасалынғ ан. Кейін бұ л заттар кейбір кемістіктеріне байланысты жаппай қ олданылудан ығ ып қ алғ ан.

Пластмассаны қ олдану ү шін оғ ан қ ойылатын негізгі талаптарды білу қ ажет. Пластмассалар организм ү шін оның зиянсыз болуы, ауыз қ уысының шырышты қ абық тарын тітіркендірмей жә не ауыз сілекейімен реакцияғ а тү спеуі, ауыз қ уысының кілегей қ абығ ымен тү стес болып жә не ө зінің тү сін ұ зақ уақ ыт ө згертпеуі, технологиялық алу жолдарының оң ай жә не қ ұ нының арзан болуы, кейбір физикалық жә не механикалық кө рсеткіштерінің талапқ а сай болуы, басқ а материалдармен оң ай жә не берік байланысуы, металмен жә не басқ а пластмассалармен химиялық байланысқ а тү спеуі, пластмассадан жасалғ ан жасанды тістер сынғ ан жағ дайда оң ай жө нделуі қ ажет.

Тә уелсіз мемлекеттер бірлестігінде шығ атын жасанды тіс жасау ү шін шығ арылатын ө німдердің ішінде жоғ арғ ы талаптарғ а сай материалдар акрилатты полимерлер болып отыр. Қ азіргі уақ ытта стоматологияда кең қ олданылатын материалдар: этакрил немесе АКР – 15, фторакс, акронил, бакрил.

Бұ л материалдардың бір-бірінен айырмашылығ ы олардың физикалық, механикалық немесе химиялық қ асиеттерінде. Мысалы: фторакстың беріктігі, мық тылығ ы, соқ қ ығ а тұ рақ тылығ ы жә не басқ а кө рсеткіштері этакрилден 1, 5-2 есе жоғ ары. Технологиялық алу жолдары бірдей болса да, температуралық ереже жоғ арыда кө рсетілген заттардың физикалық жә не механикалық кө рсеткіштеріне ә р тү рлі ә сер етеді.

Полимерлі материалдарды химиялық байланыстарғ а байланысты ү ш тү рге бө леді: жазық тізбекті полимерлер, тігілген полимерлер, егілген полимерлер.

Бірінші топтағ ы матреиалдардың полимерлерінің немесе сополимерлерінің молекулаларының структурасы ұ зын тізбектелген мономерлерден тұ рады, мысалы метилметакрилат бө лшектері. Тізбектелген молекулалар иіліп оралып жатады. Материал ө зіне тә н еріткіштерде еруге бейім. Бұ л топтағ ы материалдарғ а Этакрил жатады.

Екінші топтағ ы материалдардың полимерлерінің молекулаларының структурасы ұ зын тізбектеліп, бір-бірімен кейбір жерлерде байламдар арқ ылы жалғ асқ ан, мысалы глинольдің диметакрил эфирі. Тізбектер бір-брімен жалғ асқ андық тан еркін орын алмастыра алмайды. Бұ ндай материалдар ешбір еріткіштерде ісінеді. Бұ л топтың ө кілі ретінде Акрелді айтуғ а болады.

Ү шінші топтағ ы материалдардың полимерлерінің молекулаларының ұ зын тізбектері қ ұ рамында фторы бар каучуктермен жалғ астырылғ ан. Егілген сополимерлердің ө те ұ сақ бө лшектері бұ л топтың материалдарына соқ қ ығ а тө зімділік жә не эластикалық сияқ ты қ асиеттер береді. Бұ л топтың негізгі ө кілдері ретінде «Фторакс», «Акронил» сияқ ты материалдарды келтіруге болады.

Стоматологияда қ олданылатын акрилатты пластмассалар екі заттың қ оспасынан тұ рады. Полимер – ұ нтақ жә не мономер – сұ йық. Этакрилдің ұ нтағ ы ү ш эфирдің сополимері: метил жә не этил эфирлерінің меракрилді қ ышқ ылдарымен, акрил қ ышқ ылының метил эфирінің қ осындылары. Қ атынастары 89: 8: 2. Этакрилдің мономері метилакрилат жә не метилметакрилаттың қ осындыларынан тұ рады. Қ атынастары 89: 8: 2. Мономердің қ ұ рамында ингибитор гидрохинон (0, 005%) жә не пластификатор дибутилфталат (1%) бар.

Фторакс – қ ұ рамында фтор бар акрилаттардың сополимері. Фторакс пластмассасының физикалық жә не химиялық қ асиеттері ө те жақ сы: химиялық тұ рақ тылығ ы жә не мық тылығ ы ө те жоғ ары. Ол жартылай мө лдір тү сі ауыз қ уысының жұ мсақ тканьдеріне мейлінше жақ ын.

Акронил – метилметакрилаттың сополимері, қ ұ рамында поливиниэтилал бар. Мономерінің қ ұ рамында пластмассаның молекулалық байланысы кү шейтетін диметакрилат триэтиленгликоль бар жә не ингибитор антиескірткіш қ осылғ ан. Акронил басқ а материалдармен салыстырғ анда технологиялық кө рсеткіштері жоғ ары жә не суда ісіну кө рсеткіші тө мен.

Бакрил – басқ а материалдармен салыстырғ анда ө те берік, мық ты алмалы-салмалы тістерді жасауғ а қ олданылатын негізгі акрилатты пластмасса. Бакрил полимерінің қ ұ рамында эластомер бар. Бакрилдің қ ұ рамында полимеризациядан кейінгі болатын мономердің қ алдығ ының дә режесі де тө мен 0, 2-0, 3%.

Полимер жә не мономер қ осылғ анда химиялық реакция – полимеризация жү реді. Полимеризация дегеніміз тө менгі молекулалы заттардың химиялық реакциясынан пайда болатын жоғ арғ ы молекулалы зат алу.

Бұ л пластмассаларды алудың ү ш технологиялық жолы бар: а) полимермен мономер қ осындысының қ амыртә різдес тү рінде ү лкен қ ысымның ә серімен полимеризациялау; ә) полимер мен мономер қ осындысын қ ыл тә різдес тү рінде қ ұ ю; б) полимер мен мономер қ осындысын қ ұ м тектес тү рінде қ ұ ю.

Пластмассаның химиялық, физико-механикалық кө рсеткіштеріне полимер мен мономердің салмақ қ атынастарының ә сері бар.

ДӘ РІС

Тақ ырыбы: „Ө здігінен қ ататын жә не ыстық та қ ататын пластамасса, қ ұ рамы, қ асиеті, қ олданылуы“

TPDT 2232 «Тіс протезін дайындау технологиясы» пә ні

Мамандық 051302 «Стоматология»

Курс: 2 (3 семестр)

Уақ ыты (ұ зақ тығ ы) 1 сағ ат

Қ арағ анды 2008

Курс отырыснда талқ ыланып бекітілді

Хаттама № __10___«__ 01 _»____ 04 ________2008ж.

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты м.ғ.к. _______ А.М.Ахметжан

Тақ ырыбы: Ө з бетімен жә не суық кү йінде қ атаятын пластмассалар. Қ ұ рамы, қ асиеті жә не қ олданулары.

Мақ саты: Студенттерді ө з бетімен жә не суық кү йінде қ атаятын пластмассалармен жә не олардың қ олданылуларымен таныстыру.

Дә ріс жоспары:

1. Ө з бетімен қ атаятын пластмассалар
2. Полимеризация

3. Қ ұ рамы, қ асиеті жә не қ олданулары.

Бұ л пластмассалардың қ рамына сыртқ ы температураның ә серіінсііз полимеризацияғ а кіретін акрилатты пласмассалар жатады. Егер де акрилатты пластмассалардың қ ө ұ рамында реакцияны тездеткіштер болса, сыртқ ы температураның ә серінсіз полимеризация реакциясы жү ргізіледі.

Ө з бетімен қ атаятын пластмассаларғ а протакрил, редонт 02, 03 норакрил, стадонт, карбопласт, акрилоксид жә не басқ алар жатады. Бұ лардың қ ұ рамында дисульфаномин жә не диметилпаратолуидин активаторлары бар.

Протакрил, редонт ортопедиялық стоматологияда сынғ ан алмалы-салмалы протездерді жө ндеу ү шін жә не қ озғ алғ ан тістерді бір-біріне байлап бекіту ү шін қ олданылады. Сонымен қ атар ортодонтиялық аппараттарды жасау ү шін кең інен қ олданылады.