Дәріс тезисі

Сыртқ ы бет ә лпетіне бір рет қ араумен жақ тың сынуының басымдылығ ын анық тау мү мкін емес жә не диагнозды нақ тылау ү шін ауыз қ уысын зерттеу керек. Бү ндай жағ дайда жақ сынуының белгісі болып ә сіресе тө менгі жақ ты қ озғ алтқ анда ауырсыну, ақ ау болады, жақ сынығ ының ығ ысуы вертикальді немесе жазыктық та болады, ол окклюзияның бұ зылуы мен жә не тіс доғ асының пішінінің ө згеруімен кө рінеді. Соң ғ ысы тістердің толық емес тү йісуімен кө рінеді: тістердің бір тобы ө зінің антагонистермен тү йісуде болуы, ал басқ асы (сынық тын ығ ысуы) ө зінің антагонстеріменен тү йіспейді. Диагностикалау ү шін бимануальді ә дісті қ олдануғ а болады (дұ рыс емес қ озғ алғ ыштық белгісі): сұ қ саусақ ты тістің шайнау бетіне сынық тың ені жағ ына да қ ояды, ал ү лкен саусақ ты жақ тың қ ырына қ ояды да жә не оларды бір бірінен ажыратады: сол кезде сынық болғ ан жердегі тістер арасында саң ылау пайда болады.

Кейбір белгілердің қ атысты мағ ынасы болады (ақ ау, ауырсыну, шайнаудың бү зылуы) сонымен қ атар олар жарақ ат кезінде жақ тың сыныуынсыз орын алуы мү мкін, басқ а белгілері-дұ рыс емес қ озғ алғ ыштық, крепитация, сынық тың ығ ысуы, тіс қ атарының артикуляциясының бузылуы-жақ сынуының басымдылығ ын кө рсетеді. Жақ тардың диагностикасының ең тиімді ә дісі рентгенография болып табылады.

Альвеолярлы ө сіндінің сынуы, сонымен қ атар тіс қ атары бұ лшық етінен шеқ арасындағ ы жақ санылауы қ ызыл иектің ү зілуімен немесе сынық сызығ ында қ ызыл иек қ ырының тіс мойынан қ абаттануы болады сондақ тан бү л сынық тарды ашық немесе инфекцирленген тү бінде қ арайды. Жоғ арғ ы жақ сынығ ы қ аң қ а негізі сынығ ымен немесе милы тү зілістермен бірге жү реді, сондық тан анамнезді нақ ты анық тап жә не науқ асты зерттеу жү ргізу керек. Сұ растыру кезінде мынадай белгілерге кө ніл аудару керек: есінен тану, қ ұ су, басының ауруы, жұ лын –ми сү йық тығ ының ағ уына. Ө йткені олар қ анқ а негізінің зақ ымдалуымен сипатталады.

Беттің ақ ауы (ұ зару, ассиметрия), коньюктивағ а кө з ү сті (века) кеністігенең тері асты кеністігіне жә не кө з асты аймағ ына қ ан қ ұ йылу жоғ арғ ы жақ сынығ ының сызығ ы коз асты дең гейінде ө теді. Кө здің шығ ып туруы ретробульбарлы қ ан қ уйылудың кө рінісі, жастық ағ ыу ө зегі аймағ ындағ ы сү йектің белгісі болып табылады. Қ олдың кө мегімен пальпаторлы сынық тың орналасуын анық тауғ а болады. Мысалы жоғ арғ ы жақ тың алдың ғ ы тістерін қ олдың бір саусағ ымен басқ анда жә не екінші қ олдың саусағ ымен шық шыт доғ асы аймағ ындағ ы жұ мсақ тіндерді басып қ аң қ а-бет ажыратылымының шекарасын жә не сипаттамасын анық тайды. Жоғ арғ ы жақ жұ мсақ тіндерінің жә не мұ рынның сү йегінің қ озғ алғ ыштығ ы кезінде сынық сызығ ы алмұ ртә різді ойық тан жоғ ары денгейінде орналасады. Жоғ арғ ы жақ тың шық шыт ө сіндісімен бірге қ озғ алғ ыштығ ында ол шық шыт доғ асы дең гейінде ө теді. Жоғ арғ ы жақ тың сагитальды сынығ ында зық ымдалғ ан жақ тағ ы алдың ғ ы тіс топтарын таң дай жағ ынан басқ ан кезде бір жағ ынан ғ ана орталық кү рек тістер арасындағ ы қ уысты кеністіктең ұ лғ айуын шақ ырады.

Альвеолярлы ө сіндінің сынығ ы кезінде жақ сынығ ының бір немесе бірнеше тістері аймағ ында қ озғ алуы (сынғ ан орында) жә не пальпация кезінде ө тпелі қ атпар дең гейінде ауырсынады, бірақ бұ л кезде таң дай тігісі аймағ ындағ ы пальпация кезінде ауырсыну болмайды.

Жақ тың оң жарақ аты ә серінен зақ ымдалуында сынық ты диагностикалаудың қ иындығ ы жоқ, ойткені терен жарақ атта жақ тың

жә не сынық тарын кө руге болады. Кейбір жағ дайларда жақ зақ ымдалғ анда дейінгі науқ астарда тө менгі жақ тың сынық тары кө п болғ анда тістердің тү рін анық тау қ иынғ а соғ ады. Сонымен бірге тістесү ді дұ рыс анық тамай емдеу шараларын жү ргізгенде ас ә ртү рлі асқ ынуларғ а ә кеп соғ уы мү мкін.

А.А. Погодина тістесү ді анық тағ ан кезде фронтальды тістердің окклюзионды бетінің фасеткасының сипатына сү йенуді ұ сынады.

Тө менгі жақ тың денесі тағ а тә різді пішінді болып келеді, соның ә серінен жаракат кезінде ол қ ысылып немесе созылып кетуі мү мкін. Сыртқ ы ә сердің кү шіне байланысты жарақ ат орнын қ ысу немесе жақ сү йегін созу оның эластикалығ ының шегінен асып кетеді сондық тан жақ тын сынуы пайда болады.

Жақ сү йектерінің эластикалығ ының жә не нә зіктігінің дең гейі ағ задағ ы зат алмасу ү рдістерінің ө згеруіне, ә сіресе кальцидең (рахит, эндокринді жү йе корреляциясының бұ зылуы жә не басқ а) алмасуына байланысты.

Жақ сынық тары тік болады, егер де жақ тың сынуы жарақ ат орынында пайда болса немесе жарақ ат орны болғ ан жердегі қ ашық тық та болса. Тө менгі жақ та орналасуына байланысты ортанғ ы сынық ты ажыратады, егер жақ денесінің ортанғ ы бө лімінде оның ү шының иілетін ә серінде орналасса. Тө менгі жақ тың орталық сынығ ы иек асты аймағ ының (иек тө мпегі) сү йегінің мық тылығ ына қ арамастан салыстырмалы тү рде жиі кездеседі.

А.Я. Катц тө менгі жақ тың ортаң ғ ы сынығ ының пайда болуының механизімін тө менгі жақ тың кортикальды затының фибрилярлы қ ұ рылысымен байланысты: иектің ортаң ғ ы бө лімінде фибрилярлы талшық горизонтальды бағ ытынан вертикальдағ ы ө теді, ол берілген шекарада ү зілгенде сү йектің қ арсы тұ руы азаяды.

Тө менгі жақ сынығ ының орналасуының келесі орыны тіс жақ доғ асының ит тіс жә не кіші азу тіс аймағ ында иілетін жері. Осы берілген оймақ та жақ доғ асының мық тылығ ының ә лсіреуі ит тіс пен кіші азу тістің тө менгі қ исық шекарада жә не иеқ асты ойығ ында терең ұ яшық тың басып болуымен байланысты. Бұ л сынық тө менгі жақ тың иек асты сынуы жә не бү йір сынық атауына не болғ ан.

Одан кейін тө менгі жақ бұ рышы аймағ ындағ ы сынық ты ажыратады. Ал тө менгі жақ тың екінші рет иілуінен пайда болады-жақ денесінің бутақ қ а ө тетін орнында. Бұ рыш манындағ ы жақ тың сынуы алдығ а, артқ а жә не шайнау бұ лшық етінің бекітілген жерінде болады.

Бірінші жағ дайда тө менгі жақ сынығ ының вертикальды жә не горизонтальды жазық тық та ыгысуы (кішкене сынық мезиальды жақ қ а ығ ысады, ал ү лкен- латеральдығ а) сыртқ ы қ анат тә різді бұ лшық етінің сынық жағ ына куш ә серінен жә не шайнау бұ лшық етінің - қ арама қ арсы жағ ына кү ш тү сіруі ә серінен болады. Қ алғ ан жағ дайда жақ тың шайнау бұ лшық етіне бекітілген ә серінде жақ сынығ ының ығ ысуы болмауы да мү мкін, ө йткені жақ тың сынығ ы осы бұ лшық еттің сінірлі талшық тарында ұ сталып қ алады.

Жақ буын ө сіндісінің мойын аймағ ында сынғ анда, олар тура емес (айқ ын сынық та) тү рінде кездеседі. Бұ л сынық тар тө менгі жақ тың ү лкен сынығ ы; тө мен жә не тіс окклюзиясының фронтальды аймағ ында жә не окклюзиялы тү йісү дің 8/8 аймағ ында ығ ысуымен жү реді.

Жоғ арғ ы жақ та сынық тар жиі болатын аймақ тар болады. Бұ л зоналар: тө менгі альвеолярлы ө сінді дең гейінде (вестибулярлы бетінде альвеоланың қ абырғ асының жұ қ а болуынан), ортаң ғ ы- гаймор қ уысы жә не мұ рын қ уысы дең гейінде жоғ ары орбита жә не мұ рын сү йек дең гейінде.

Сынық сызық тары жие сү йек жігі жә не таң дай сү йегімен негізгі сү йектең қ анат тә різді ө сіндісінің қ осылғ ан аймағ ында ө теді.

Кө рсетілген аймақ тар бейбітшілік кездегі сынық тардың жоғ арғ ы жақ та орналасатын орны болып табылады. Оқ пен жарақ ат кезінде жоғ ары жақ тағ ы сынық тар оқ тиген жерде пайда болады. Жоғ арғ ы жақ зақ ымдалуының сипаттамасы оның қ ұ рылымдың ерекшеліктерімен байланысты.

Жоғ арғ ы жақ тың жұ қ а қ абырғ асы қ арама-қ арсылық кө рсетпейді, сондық тан оқ жарақ аты кезінде ойық ты сынық тар пайда болады.

Егер снаряд алдыдан артқ а тү ссе жоғ арғ ы жақ тың зақ ымдалуымен қ атар ө мірлік манызды орталық тар жарақ аттанады, қ аң қ а қ уысы омыртқ а, ойық жә не тағ ы басқ а.