Бизнес-инкубатордың Қазақстанда дамуы

Шағ ын кә сіпкерліктің табысты дамуы негізгінен дамығ ан жә не қ алыптасқ ан инфрақ ұ рылымының болуына байланысты болады. Нарық тың қ алыптасу жағ дайында отандық шағ ын кә сіпкерлік жү йесін қ ұ ру жә не қ олдау – Ү кіметтің маң ызды мә селелерінің бірі.

Қ азіргі кезең де республикада шағ ын кә сіпкерлікке қ ызмет кө рсететін бизнес-инкубатор, технопарк жә не бизнес орталық тары қ алыптасуда. Бұ л инфрақ ұ рылым элементтері шағ ын кә сіпкерлікке қ олдау кө рсету арқ ылы шағ ын кә сіпорындардың кө беюіне, отандық жаң а технологияларды қ ұ рып игеруге, жоғ ары тиімділіктегі ө німдер ө ндіруге жағ дай жасайды.

«Бизнес-инкубатор» тү сінігі “business”, “incubator” ағ ылшын сө здерінен туындады. Ал біздің тү сінігімізде инкубатор қ ұ с шаруашылығ ындағ ы жылы жаймен, яғ ни жылы жайда балапан ө сірумен байланыстырылады. Осындай жағ дайлардың жаң адан қ ұ рылатын кә сіпорындарғ а жасалуын қ арастырсақ, бизнес-икубаторды- жаң адан қ ұ рылатын кә сіпорындардың бизнес жасау тә жірибесін алатын, болашақ тағ ы дамуына, нарық тағ ы орнын нығ айтуғ а жан-жақ ты кө мек алатын орны деп тү сінуге болады. Дамуын тиісті дең гейге жеткізгеннен кейін, кө біне 3 жылдан кейін, фирма инкубатор қ арамағ ынан шығ ып, олардың кө мегінсіз ө з еркімен жұ мыс атқ арады. Ал фирманың босағ ан орнына бизнесті жаң адан бастайтын фирмалар келеді.

Ә дебиеттерде бизнес-инкубаторғ а ә ртү рлі анық тамаларды кездестіруге болады. Бір авторлар бизнес-инкубаторды шағ ын кә сіпкерлікке тө мен тө лемдермен жалғ а берілетін ғ имарат деп қ арастырса, келесі авторлар жаң а жұ мыс орындарын қ ұ ру мақ сатында шағ ын кә сіпкерліктің дамуына жағ дай жасайтын инструмент деп қ арастырады. Ал ү шінші авторлар пікірінше бизнес-инкубатордың тек ғ ана кә сіпкерлердің ғ имаратты пайдалануымен шектелмейтіндігін, яғ ни бизнес-инкубатор кә сіпкерлерге бизнесін дамытуғ а менеджмент, қ аржы, бухгалтерлік есеп т.б. экономикалық мә селелерден жан-жақ ты кең ес, кө мек беретін қ ұ рылым деп атайды.

Бизнес-инкубатор – жаң адан қ ұ рылғ ан кә сіпорындарғ а шаруашылық қ ызметін жү ргізуге қ ажетті ө ндірістік, офистік т.б. алаң дармен қ амтамасыз ету, бизнес тө ң ірегінде офистік қ ызмет кө рсету (экономика, қ аржы, заң, ұ йымдастыру жә не технология мә селелері бойынша кең ес беру) жә не бизнеске қ ажетті қ аражат іздестіруге кө мек беру арқ ылы қ олдау кө рсететін шаруашылық кешендері формаларының бірі.

Бизнес-инкубаторлар дамығ ан елдерде, яғ ни АҚ Ш, Франция, Германия, Швеция, Англия, Жапония жә не Қ ытай елдерінде кең тарағ ан.

Бизнес-инкубаторлар кө біне жабық ғ имараттарда, тө ң ірегінде бизнесті жаң адан бастаушы бірнеше фирмаларды орналастырады. Нә тижесінде бизнесті бастаушы фирмалар инкубатордың ғ имараттарын, қ ондырғ ыларын, қ ызметін бір дең гейде пайдаланады.

Бизнес-инкубаторлардың негізгі ресурстары:

· инкубатор персоналы, оның ішінде кең ес беруші қ ызметкерлері;

· қ ондырғ ылары, оның ішінде оргтехникасы (ксерокс, факсимильді аппараттары, компьютерлері т.б.);

· 1 ай мерзіміне жалғ а берілетін ғ имараты жә не жиhазы, қ ажет болғ ан жағ дайда келісім-шарт мерзімі ұ зартылады.

Бизнес-инкубаторлардың тиімді қ алыптасуы тө мендегі топтардың қ ызметіне байланысты болады:

· спонсорлар;

· кең ес берушілер;

· аппарат басшылары мен қ ызметкерлері;

· инкубатордың кә сіпорын-клиенттері;

Спонсорлары – инкубатордың жеке бизнес ретінде дамуына қ аражат қ ұ юшы жеке азаматтар жә не ұ йымдар. Спонсорлық кө мек кейбір жағ дайларда инкубаторғ а тү сетін барлық қ аражаттың 1/3 ү лесіне дейін жетеді. Кейбір ұ йымдар немесе университеттер қ аражат қ ұ ймай-ақ бизнес-инкубатордың дамуына ә сер ете алады, жә не спонсоры болып есептеледі.

Кең ес берушілер - ә ртү рлі эксперттер, яғ ни тегін немесе шамалы тө лемақ ығ а кең ес берумен айналысатын ғ алым, заң гер, банкир, бухгалтер, технологтар т.б.

Қ азақ станда тө мендегідей типте бизнес-инкубаторлардамуда:

· арзан жал тө лемімен бос қ алғ ан алаң дарда аз қ ызмет тү рімен айналысатын инкубатор;

· ірі кә сіпорын тө ң ірегінде орналасқ ан инкубатор, яғ ни шағ ын кә сіпорындармен қ арым-қ атынаста болу нә тижесінде қ осымша табыс алынады;

· ірі ғ ылыми, білім беру кешені негізінде қ ұ рылғ ан инкубатор немесе ғ ылыми парк.

Қ азақ станда бизнес-инкубаторлардың даму ерекшеліктері:

· кө пшілігі халық аралық қ орлар мен ұ йымдардың қ олдауымен қ ұ рылды;

· ішкі донорлардың аз болуы;

· клиенттерін сату-сатып алу қ ызметтеріне жә не қ ызмет кө рсету аясына бағ ыттау;

· университет негізінде қ ұ рылғ ан инкубаторлардың аз болуы;

· технопарктердің жетіспеушілігі;

· инкубатор туралы ү гіт жұ мыстарының жә не ақ параттардың жетіспеушілігі.

Республикада 44 бизнес-инкубатор жә не 36 кә сіпкерлерді дайындау орталық тары қ алыптасуда:

Бизнес-инкубатор тиімділігінің негізгі кө рсеткіші дайындап шығ арғ ан кә сіпкерлер саны жә не кә сіпорын-клиенттері жасағ ан жаң а жұ мыс орындарының саны. Яғ ни, бизнес-инкубатордың тиімділігі оның табыстарымен, материалды-техникалық базасының жағ дайымен бағ аланбайды, арендатор-клиенттерінің қ ызмет нә тижелерімен бағ аланады.

Бизнес-инкубаторлар қ ызметін бағ алаудың негізгі критерийлері:

· инкубатор арқ ылы қ ұ рылғ ан экономикалық тұ рақ ты шағ ын кә сіпорындар;

· қ ұ рылғ ан жаң а жұ мыс орындарының саны;

· бюджетке салық жә не басқ а тө лемдер тү сімдері.

11.1 кесте

Қ азақ станда бизнес-инкубаторлардың кө рсеткіштері

Соң ғ ы 3 жылда бизнес-инкубаторлар қ ұ рғ ан жұ мыс орындарының саны 3 еседен артық ө скені байқ алады.

11.2 кесте

Бизнес-инкубатордың 1 клиенті ү лесіне келетін орташа

статистикалық кө рсеткіштер

1 шағ ын кә сіпорынды қ ұ руғ а қ ажетті қ аражат - орташа 1800-2500 доллар; ең бек ө німділігінің орташа ө сімі - 23%; жұ мыс орындары санының ө сімі - 12% қ ұ райды.

2002 ж. шағ ын бизнесті қ олдауғ а жә не дамуына бө лінген қ аражат «Астана инновация» бизнес-инкубаторын қ ұ руғ а жұ мсалды.

Ақ мола облысындағ ы бизнес-инкубатор арқ ылы жыл сайын 10-15 клиенттері қ олдау алады, оның ішінде бизнесті жаң а бастайтын тендер негізінде таң далатын қ ала-ауыл кә сіпкерлері бар. Ауыл кә сіпкерлері кө біне ауыл шаруашылығ ы ө німдерін ө ндіру жә не ө ң деуге кө мек алады. Тендер негізінде алдымен ө ндіріс процесімен айналысатын бастаушы кә сіпкерлер таң далады.

Инкубатор арқ ылы жыл сайын бастаушы кә сіпкерлерге жең ілдетілген несиелер беріледі.

Шағ ын кә сіпкерлік бизнес-инкубаторларының жү йесі:

1. Ә леуметтік бағ ыттағ ы инкубатор қ ызметін тиісті ә леуметтік топтарғ а бағ ыттайды;

2. Халық аралық бизнес-инкубатор қ аржы жә не технология тү ріндегі шетелдік инвестицияғ а негізделеді;

3. Ө неркә сіптік бизнес-инкубатор ірі кә сіпорындармен байланысты болады, яғ ни олардың ө німдерін сатушы ролін атқ арады;

4. Салалық бизнес-инкубатор тиісті саланың қ ажеттілігін қ амтамасыз етуге бағ ытталады;

5. Технологиялық бизнес-инкубатордың негізгі клиенттері -білікті инженерлері, ойлап шығ арушы мамандары бар ірі кә сіпорындар;

6. Университеттік бизнес-инкубатор ғ ылыми жұ мыстарды коммерциялаумен айналысады;

7. Базалық бизнес-инкубатор спутниктердің бизнес-инкубаторларын қ олдаумен айналысады;

8. Сервистік бизнес-инкубатор оқ ызмет кө рсету аясындағ ы шағ ын кә сіпорындарды біріктіреді;

9. «Қ абырғ асыз» («без стен») бизнес-инкубатор бизнеске консалтингтік жә не маркетингтік қ ызмет кө рсетуге мамандандырылады.