Кәсіпкерлік түсінігі. Кәсіпкерлік қызметтің субъектілері. Кәсіпкерліктің жіктелуін сипаттаңыз.

Кә сіпкерлік – азаматтар мен олардың бірлестіктерінің пайда немесе ө зіндік табыс алуғ а бағ ытталғ ан бастамашылық дербес қ ызметі.(Рамазан л_х). Кә сіпкерлікті азаматтар ө з атынан, ө зінің мү ліктік жауапкершілігі кепілдігімен немесе заң ды тұ лғ аның (кә сіпорынның) атынан жә не соның жауапкершілігі кепілдігімен жү зеге асырады. Кә сіпкерлік кә сіпорынның ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысаны арқ ылы айқ ындалатын шектегі мү ліктік жауапкершілікті кө здейді. Қ азақ стан азаматтары мен шет мемлекеттердің азаматтары, сондай-ақ, азаматтардың бірлестіктері кә сіпкерлік субъектілері болып табылады. Кә сіпкерлік жалдамалы ең бекті қ олданбай немесе жалдамалы ең бекті қ олданып, заң ды тұ лғ а қ ұ рмай немесе заң ды тұ лғ а қ ұ рып жү зеге асырылады. Жалдамалы ең бекті қ олданбай жү зеге асырылатын кә сіпкерлік жеке ең бек қ ызметі ретінде тіркеледі, жалдамалы ең бекті қ олдану жолымен жү зеге асырылатын кә сіпорын ретінде тіркеледі.

Кә сіпкерлік – кә сіпкерлік бизнестің неғ ұ рлым жекеше жағ дайы. Қ ызметтің бұ л тү рі, кө бінесе, адамның жеке басымен – кә сіпкермен байланысты. Ол жаң а істі қ олғ а алады, жаң а енгізілімді іске асырады, тә уекелдікке бас тігеді. Кә сіпкердің мә ртебесі мемлекеттік тіркеуге алу арқ ылы қ уатталады, онсыз кә сіпкерлік қ ызметке тыйым салынады. Кә сіпкердің ең бегіне ақ ы тө леу нысаны, тә ртібі мен талаптары шартпен айқ ындалады, жеке табысқ а салық салынуғ а тиіс. Шаруашылық қ ызметтің барлық тү рлері, оларғ а заң намалық актілерде тыйым салынбағ ан болса, мысалы, коммерциялық делдалдық, сату-сатып алу, инновациялық, кең ес беру, тағ ы басқ ақ ызметтер, сондай-ақ, бағ алы қ ағ аздармен жасалатын операциялар кә сіпкерлікке жатады. Нарық тық жү йеде толымды кә сіпкерлік қ ызметке жол ашылады жә не ол мемлекет меншікті қ оса, меншіктің барлық нысандарына тә н. Меншікті мемлекет иелігінен алу, кә сіпорындарды жекешелендіру кә сіпкерлік ү шін қ олайлы жағ дай туғ ызатын экономикалық ү дерістер болып табылады. Қ азақ станда кә сіпкерлік мә ртебесі, мұ ндай қ ызметті жү ргізуге кепілдік заң жү зінде баянды етілген.

Кә сіпкерлік қ ызметтің субъектілері мыналар болып табылады:

- Қ азақ станның азаматтары;

- Шетел мемлекеттерінің азаматтары;

- Адамдардың бірігуі (кә сіпкерлер ұ жымы, біріккен серіктестер, акционерлік қ оғ амдар, шаруашылық ассоциациялары, қ ожалық тар, ә р тү рлі бірлестіктер, корпорациялар т.б.).

Отандық жә не шетелдік экономикалық ә дебиеттерде кә сіпкерлік қ ызметті жіктеудің нақ ты жү йесі анық талғ ан жоқ. Оны ә р тү рлі белгілері бойынша жіктеуге болады. Кә сіпкерлік қ ызметтің негізгі жіктемелік белгілерін 3.1-сурет тү рінде кө рсетуге болады.

Кә сіпкерлік қ ызмет тү рлеріне талдау жасаң ыз, олардың қ ызмет ерекшеліктеріне байланысты артық шылық тары мен кемшіліктерін анық таң ыз.

Кә сіпкерлік бірнеше тү рлері бар. Атқ аратын қ ызметіне қ арай былай бө лінеді: ө ндірістік, коммерциялық, қ аржылық жә не консультациялық.Меншік тү рлеріне бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен бірге қ оғ амдық қ ұ рылымдар меншігі.Меншіктер саны бойынша кә сіпкерлік іс жеке адамның немесе коллективтің қ ұ рамы болуы керек.

Кә сіпкерлік формасы бойынша екіге бө лінеді: ұ жымдық -қ ұ қ ық тық жә не ұ жымдық -экономикалық.Ұ жымдық -қ ұ қ ық тық кә сіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі жә не одан да кө п серіктестер болады. Олар ө з капиталдарын қ осады жә не ә рбір мү ше ө зінің капиталымен жеке жауап береді. Олар шексіз жауапкершілікті серіктестер, командитті (сенімге негізделген) серіктестер шектелген жауапкершіліктер.Ұ жымдар (қ оғ амдар) ө здерінің қ аражаттарымен бірігеді. Шектелген жауапкершілікті қ оғ ам мү шелері ұ жымның міндеттемелеріне жауап бермейді. Олардың жауапкершілігі ө здерінің қ осқ ан пайларының мө лшерінде болады. Ал қ осымша жауапкершілігі бар ұ жымдар ө здерінің барлық дү ние-мү лкімен жауапты.Акционерлік қ оғ амдар: ашық жә не жабық тү рде болады.

Кә сіпкерліктің ұ жымдық -экономикалық формалары.

Концерн – кө псалалы акционерлік қ оғ ам, ә р тү рлі компаниялардың бақ ылау пакеттерін сатып алады.

Ассоциация – экономикалық дербес кә сіпорындардың ерікті бірлестігі. Маманданғ ан кә сіпорынның негізгі мақ саты ғ ылыми-техникалық, ө ндірістік, экономикалық жә не ә леуметтік міндеттерді бірігіп шешу.

Консурциум – бұ л ірі қ аржы операцияларын істеу ү шін біріккен кә сіпкерлердің бірлестігі.

Сидикат – бір саланың кә сіпкерлерін тауар сатуғ а біріктіру.

Картель – тауар, қ ызмет кө рсету бағ асы, нарық аудандарын бө лу, ө ндіріс мө лшері жө нінде келісім.

Қ аржы — ө неркә сіп тобы – банк, сақ тандыру жә не сауда капиталының бірлестігі.Қ азір Қ азақ станда мынадай ұ жымдық -қ ұ қ ық тық формалары кә сіпкерліктер қ ұ рылуда. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мү шелері ө зара кә сіпорын қ ұ ру жө нінде келісімге қ ол қ ояды. Қ ұ руғ а керекті серіктес мү шелердің қ аражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайғ а қ арай бө лінеді. Ә рбір мү ше ө зінің табысына пайданы қ осып сонан салық тө лейді.Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мү шелері серіктестік атанғ ан іс жү ргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мү шелері зиянның тә уекелін ө здерінің қ осқ ан ү лестері мө лшерінде жауапкершілікке алады.Шектелген жауапкершілікті қ оғ амдар. Оның мү шелері қ оғ амның міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тә уекеліне ө здерінің ү лестерімен жауап береді.Қ осымша жауапкершілігі бар қ оғ ам міндеттемелеріне ө здерінің заттарымен жауап береді.

Ашық жә не жабық акционерлік қ оғ ам.Ө ндірістік кооперативтер – ерікті тү рде біріккен қ оғ амдар.Унитарлы кә сіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік қ ұ қ ығ ы жоқ. Унитарлық кә сіпорынның мү ліктері бө лінбейді. Унитарлық кә сіпорын тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кә сіпорын федералдық қ азына кә сіпорны болып есептеледі.

Инновациялық кә сіпкерлік тү сінігі. Инновациялық кә сіпкерлік мақ саттары мен міндеттері. Теориялық талдау негізінде инновацияны талдау бойынша бірнеше кө зқ арасты тү сіндірің із.

Инновациялық кә сіпкерлік – бұ л ерекше жаң ашыл процесс, жаң а нә рсенің пайда болуы, оның негізінде ү немі жаң а мү мкіндіктерді іздеу мен инновацияғ а негізделу.Инновациялық кә сіпкерлікті жандандыруда венчурлік, лизингттік жә не франчайзингілік бизнестерді қ алыптастыру жә не дамыту бойынша механизмдерді жетілдірудің негізгі бағ ыттары болып табылады. Қ азақ станның дамуының басты бағ ыттары – ең жақ сы ө мір стандарттарын ұ сынатын, адамдардың ө зіндік таланттары мен қ абілеттерін жү зеге асыра алуғ а мү мкіндік беретін қ оғ ам қ ұ ру. Яғ ни инновациялық типті экономика қ ұ ру. Ең алдымен инновация деген терминге тоқ талып кететін болсақ, инновация бұ л – жаң а немесе жетілдірілген ө нім (жұ мыс, қ ызмет) немесе технологиялар тү рінде іске асырылғ ан, практикалық қ ызметте пайдалану кезінде сапалық артық шылық тарғ а ие ә рі экономикалық жә не қ оғ амдық пайдасы бар ғ ылыми-техникалық нә тиже. Инновациялық кә сіпкерлік қ ызмет субъектілері деп ғ ылыми-техникалық салада кә сіпкерлік қ ызметпен айналысатын жеке тұ лғ аларды, ө нертапқ ыштарды, технологтарды, конструкторларды жә не экономиканың тү рлі аймақ тарына жаң ашылдық жасап, оны енгізетін шығ армашыл тұ лғ аларды жатқ ызамыз.

Кә сіпкерлік – бұ л табысты алу мақ сатымен ө ндірістің барлық факторларын қ озғ алысқ а келтіретің жә не толық экономикалық жауапкершілікке негізделген, қ ауіптің жә не белгісіздіктің белгілі ү лесімен жанасатын, шаруашылық жү ргізуші субъектілердің ынталы, инновациялық қ ызметіне негізделген ө зін-ө зі ұ йымдастыру жә не ө зін-ө зі жаң арту процесі.

Инновациялық кә сіпкерлік қ ызметтің мақ саты:

- Жаң а идеяларды қ олдану

- Бастама кө теру жә не оларды бақ ылау

- Инновациялық ө німді нарық қ а шығ аруғ а

Инновациялық кә сіпкерліктің міндеттері:

- Индустриялды ин-лық стратегияны жү зеге асыру ү шін кә сіпкерліктің ин-лық тү рлерін қ аржыландыру.

- Мемлекет жә не жеке қ аржылық мү мкіндіктерді бірлікте қ олдау.

- И-лық тә уекелділік деігейін тө мендетудің бағ алау жү йесін қ ұ ру.

- Кә сіпіпкерліктің инн-лық тү рлерін жетілдіру ү шін инфрақ ұ рылымды қ алыптастыруда мемлкет рө лін анық тау.

Теориялық талдау негізінде ин-ны тү сіндіру бойынша бірнеше кө зқ арастар.

- Ин-я жаң а идеяларды жә не ү рдістер ретінде қ арастырылып, оны қ олдану арқ ылы сапалы ө німдер мен технологияны жасауғ а ә келетін қ оғ амдық -техникалық экономикалық ү рдіс.

- Ин-я тек жаң а енгізулер емес бұ л ө ндірістің жаң а қ ызметі. Бұ л ө нім ө ндіру технологиясын ө згерту немесе ұ йымдастырушылық қ аржылық салаларда жаң алық тар енгізу бойынша қ арастырылады.

- Ин-я тұ тыну тауарының жаң а тү рлерін жаң а ө ндірістік жә не тасымал қ ұ ралдарын нарық та пайдалану жә не ө неркә сіпті ұ йымдастыруды қ олдану.