Вера як слуханне і бачанне

29. Зважаючы на тое, што пазнанне веры звязана з Запаветам з верным Богам, які робіць больш цеснай повязь любові з чалавекам і скіроўвае да яго Слова, Біблія прадстаўляе яго як слуханне; асацыіруе яго з пачуццём слыху. Св. Павел выкарыстаў формулу, якая стала класічнай: fides ex auditu – «вера – ад пачутага» (Рым 10, 17). Пазнанне, звязанае са словам, заўсёды з’яўляецца асабістым пазнаннем, якое распазнае голас, якое дабравольна адкрываецца на яго i паслухмяна ідзе за ім. Таму св. Павел кажа пра «паслухмянасць веры» (пар. Рым 1, 5; 16, 26)²³. Больш за тое, вера – гэта пазнанне, звязанае з хадою часу, якога патрабуе слова, каб быць выказаным: гэта пазнанне, якому вучымся толькі на шляху наследавання. Слуханне дапамагае добра паказаць сувязь паміж пазнаннем і любоўю.

Калі гаварыць пра пазнанне праўды, то слуханне супрацьпастаўляецца часам бачанню, уласціваму быццам бы для грэцкай культуры. Калі з аднаго боку святло дапамагае сузіраць цэласнасць, да якой чалавек заўсёды імкнуўся, то з другога боку, гэта быццам бы не пакідае месца для свабоды, бо зыходзіць з неба і даходзіць непасрэдна да вока, не патрабуючы, каб вока адказвала. Больш за тое, святло быццам бы схіляе да статычнага сузірання, без аднясення да канкрэтнага часу, у якім чалавек цешыцца і церпіць. Паводле гэтай канцэпцыі, біблійны падыход да пазнання як бы супрацьпастаўляецца грэцкаму падыходу, які ў пошуку абсалютнага разумення рэчаіснасці звязаў пазнанне з бачаннем.

Аднак жа ясна, што гэтая ўяўная апазіцыя не адпавядае біблійным фактам. Стары Запавет лучыў абодва віды пазнання, бо слуханне Божага слова звязана з жаданнем сузіраць аблічча Бога. Такім чынам стаў магчымым дыялог з эліністычнай культурай, дыялог, які належыць да істоты Святога Пісання. Слуханне ўказвае на асабістае пакліканне i паслухмянасць, a таксама на факт, што праўда аб’яўляецца ў часе; позірк дае магчымасць поўнасцю ўбачыць усю дарогу і дазваляе ўключыцца ў вялікі Божы план; без гэтага бачання мы мелі б толькі асобныя фрагменты невядомага цэлага.

30. Сувязь паміж бачаннем і слуханнем як прыладамі пазнання веры вельмі выразна бачная ў Евангеллі св. Яна. У чацвёртым Евангеллі верыць значыць слухаць і адначасова бачыць. Слуханне ў веры адбываецца згодна з формай пазнання, уласцівай любові: гэта слуханне асобы, якое адрознівае і распазнае голас Добрага Пастыра (пар. Ян 10, 3-5); гэта слуханне, якое загадвае наследаваць, як у выпадку першых вучняў, якія «пачулі … і пайшлі за Езусам» (Ян 1, 37). З другога боку, вера звязана з бачаннем. Часам бачанне знакаў, якія здзяйсняў Езус, апярэджвае веру, як у выпадку габрэяў, якія пасля ўваскрашэння Лазара, «… бачылі, што ўчыніў Езус, і паверылі ў Яго» (Ян 11, 45). У іншых выпадках менавіта вера вядзе да больш глыбокага бачання: «… Калі будзеш верыць, убачыш славу Божую?» (Ян 11, 40). Урэшце, вера і бачанне пераплятаюцца: «Хто верыць у Мяне, не ў Мяне верыць, а ў таго, хто паслаў Мяне. І хто бачыць Мяне, бачыць таго, хто паслаў Мяне» (Ян 12, 44-45). Дзякуючы гэтай лучнасці са слуханнем, бачанне становіцца следаваннем за Хрыстом, а вера становіцца дарогай бачання, на якой вочы прызвычайваюцца ўглядацца ўглыб. Такім чынам, у велікодны ранак, ад Яна, які, калі было яшчэ цёмна, перад пустым гробам «убачыў і паверыў» (Ян 20, 8), пераходзім да позірку Марыі Магдалены, якая ўжо бачыць Езуса (пар. Ян 20, 14) i хоча Яго затрымаць, але Езус заахвочвае яе сузіраць Яго на Ягоным шляху да Айца, аж да поўнага вызнання самой Магдалены перад вучнямі: «бачыла Пана» (Ян 20, 18).

Як можна дасягнуць гэтай еднасці слухання і бачання? Гэта магчыма тады, калі за пункт выйсця бяром канкрэтную асобу Езуса, якога бачым i слухаем. Ён – Слова, якое сталася целам, хвалу якога мы бачылі (пар. Ян 1, 14). Святло веры – гэта святло Аблічча, у якім мы бачым Айца. Праўда, якую разумее вера, у чацвёртым Евангеллі з’яўляецца аб’яўленнем Айца ў Сыне, у Яго целе, а таксама ў Яго зямных чынах; гэтую праўду можна акрэсліць як «яснеючае жыццё» Езуса²⁴. Гэта азначае, што пазнанне веры не заахвочвае нас да бачання чыста ўнутранай праўды. Праўда, якую перад намі адкрывае вера, з’яўляецца праўдай, сканцэнтраванай на сустрэчы з Хрыстом, на сузіранні Яго жыцця, на заўважанні Яго прысутнасці. У гэтым сэнсе св. Тамаш з Аквіну кажа пра oculata fides Апосталаў – пра веру, якая бачыць! – перад Уваскрослым, якога бачаць у целе²⁵. Убачылі ўваскрослага Езуса на ўласныя вочы і паверылі, гэта значыць змаглі пранікнуць углыб таго, што бачылі, каб вызнаць Божага Сына, які сядзіць праваруч Айца.

31. Толькі так, праз Уцелаўленне, праз удзел у нашай чалавечай натуры, адпаведнае пазнанне любові магло дасягнуць паўнаты. Святло любові нараджаецца тады, калі ўзрушана нашае сэрца, і праз гэта мы прымаем унутраную прысутнасць умілаванага ў нас, якая дазваляе нам пазнаць Яго таямніцу. Таму мы разумеем, чаму разам са слуханнем і сузіраннем для св. Яна вера становіцца дотыкам, як сцвярджае ён у сваім Першым пасланні: «Тое, што […] мы чулі […], што бачылі на свае вочы, на што глядзелі і да чаго дакраналіся нашыя рукі» (1, 1). Праз сваё ўцелаўленне і прыйсце Езус дакрануўся да нас, i дакранаецца таксама і сёння праз сакрамэнты. Такім чынам, перамяняючы нашыя сэрцы, Ён дазволіў i надалей дазваляе нам распазнаваць Яго i вызнаваць як Божага Сына. Праз веру і мы можам дакрануцца да Яго і атрымаць моц Яго ласкі. Св. Аўгустын, каментуючы фрагмент пра жанчыну, якая цярпела ад крывацёку i якая дакранулася да Езуса, каб Ён вылечыў яе, (пар. Лк 8, 45-46), сцвярджае: «Вера – гэта дотык сэрца»²⁶. Натоўп ціснецца да Яго, але не датыкаецца да Яго асабовым дотыкам веры, які прызнае Яго таямніцу, тое, што Ён – Сын, які аб’яўляе Айца. Толькі калі прыпадабняемся да Езуса, мы атрымліваем адпаведныя вочы, каб убачыць Яго.