Бұқаралық шаралардың түсінігі және түрлері.

Бұ қ аралық шаралардың сипаттамасы.

Бұ қ аралық шара дегеніміз «Кө пшілікке арналғ ан шаралар» ұ ғ ымы мен термині «жаппай ә рекет» деген сө зден шық қ ан – яғ ни халық тың ү лкен кө пшілігі қ атысатын кө пшілікке арналғ ан жаппай оқ иғ а. [16, 216 б.]

Осы ұ ғ ымғ а «манифестация» - бір нә рсені табу, кө рсету, жариялау, мысалы: патриоттық сезімдерді; кө пшілік алдында – жаппай сө з сө йлеулер, шерулер ұ ғ ымы жақ ын тү седі.

Келтірілген анық тамаларда кө пшілікке арналғ ан шаралардың ұ йымдастыру-қ ұ қ ық тық аспектілеріне ерекше назар аударылады. Осы анық тамаларда қ ұ зіретті мемлекеттік органдардың немесе қ оғ амдық ұ йымдардың белсенді ә рекеттер жү ргізуін міндетті тү рде ұ йымдастыруғ а немесе санкция беруге тікелей сілтеме жасалады.

Сол анық тамада кө пшілікке арналғ ан шара – бұ л ө з еркін білдіруді, ө зінің қ ұ қ ық тары мен еркіндіктерін, заң ды мү дделерін қ орғ ауды, экономика, саяси, ә леуметтік –мә дени жә не басқ а да материалдық жә не рхани салалардағ ы қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруды кө зделген адамдардың ү лкен кө пшілігінің (топтардың) белсенді ә рекеттерінің ұ йымдастырылғ ан, санкция берілмеген нысаны деп атап ө теді. [21, 48 б.]

Осы анық тамада кө пшілікке арналғ ан шараның жоғ арыда белгіленген негізгі белгілері бар, бірақ бұ л жерде ең бастысы кө пшіліктің немесе топтардың ә рекеттерінің, бә рінен бұ рын, жариялық, ә леуметтік белсенділік категориясы арқ ылы тү сінілетіндігіне, бұ дан адамдар субъектілер жә не ә леуметтік маң ызды нормаларды, идеалдарды, мү ддедерді жә не басқ а да адами қ ұ ндылық тарды тасымалдаушы ретінде шығ атын қ оғ ам ө міріне деген олардың ә рекетшіл қ арым-қ атынасын тү сінуге болады.

Кө пшілікке арналғ ан щаралардың мә нін, ұ ғ ымын жә не мазмұ нын аса терең зерттеу мақ сатында негіздер бойынша оларды жіктеу қ ажет. Жіктеу дегеніміз «оларғ а іштей тә н бірізділікке сә йкес», ұ қ састық пен айырмашылық тың маң ызды белгілері негізінде зерттеліп жатқ ан қ ұ былыстардың бейімділігі.

Біздің жағ дайда- бұ л аса сансыз кө п жә не алуан тү рлі кө пшілікке арналғ ан шаралар. Оларды сол немесе басқ а топқ а жатқ ызу олардың ә рқ айсысының жіктеу жү йесіндегі ә леуметтік мақ саты мен орнын дұ рыс тү сінуге кө мектеседі. Кө пшілікке арналғ ан шаралардың жеткілікті толық жіктелуін тек теориялық қ ана емес, сонымен қ атар ү лкен тә жирбелік мә ні бар, соның ішінде мемлекеттік органдардың атап айтқ анда, кө пшілікке арналғ ан шараларды ө ткізу кезінде заң дылық пен қ оғ амдық тә ртіпті қ амтамасыз ету жө ніндегі Ішкі істер органдарының жұ мысын ары қ арай жетілдіру ү шін маң ызды. В.Т.Ковалевтің кө пшілікке арналғ ан шараларды ажыратуғ а қ атысты кө зқ арасы жеткілікті тиімді болып табылады. Оның пікірінше бұ ндай ажыратуды жү ргізуге мү мкіндік беретін негізгі белгі кө пшілікке арналғ ан шаралардың ә рбір тү ріне тә н функция болып табылады[22, 118 б.]

Арнайы ә дебиетті жә не нормативтік актілері зерделеу кө пшілікке арналғ ан шаралардың кө бінесе ірі блоктарғ а – қ оғ амдық – саяси, мә дени- жаппай жә не т.б. блоктарғ а жіктелетіндігін, жә не тек жеке жұ мыстарда ғ ана осы блоктардың мазмұ нын ашу ә рекеті жасалатындығ ын кө рсетті. Кө пшілікке арналғ ан шараларды жіктеу туралы мә селе бойынша тү рлі пікірлерді талдау белгілі бір тұ жырымдар жасауғ а мү мкіндік береді [23, 125 б.]

Кө пшілікке арналғ ан шараларды жіктеудің негізгі қ иындығ ы олардың мазмұ ны мен сипаттамасына ық пал ететін мә н-жайлардың ө те кө птігінде. Олардың мазмұ ны мен бағ асына ық пал ететін мә н-жайларды бір-бірінен ажыратып қ растыруғ а болмайтындығ ын есте сақ тау керек; егер бұ л сақ талмаса, онда жіктеу белгілі бір бірбеткейліктен азап шегеді. Бұ дан басқ а ә р жіктеудің шынайы негізі мен ғ ылыми – тә жірибелік мағ ынасының болуы ө те маң ызды. Кө пшілікке арналғ ан шараларды жіктеу белгілі бір бірбеткейліктен азап шегеді. Бұ дан басқ а ә р жіктеудің шынайы негізі мен ғ ылыми-тә жірибелік мағ ынасының болуы ө те маң ызды. Кө пшілікке арналғ ан шараларды жіктеу аздап шартты сипатқ а ие, бірақ негізсіз жә не кездейсоқ бола алмайды. Ол жіктелетін жә не жү йеленетін ә кісшілік-қ ұ қ ық тық материалда тамырланып жатқ ан маң ызды белгілер мен айрық ша ерекшеліктерге негізделуі керек.

Бірақ, бірге кө рінгендей, ә ң гіме кө пшілікке арналғ ан шараларды жітеудің барғ ан сайын жаң а белгілерін іздеуде емес, олардың ішінен кө пшілікке арналғ ан шаралардың ә р тобын аса айқ ын шектеуге жә не солай болғ ан соң, оны зерделеуге мү мкіндік беретіндерін сұ рыптауда.

Жиналыстардың сипатына байланысты кө пшілікке арналғ ан шаралар тобыр-кездейсоқ жиналыс, жиын – жасырын жиналыс, шын мә ніндегі жиналыс-егер оны белгілі бір жерде тұ ратын адамдар заң ды тү рде жасаса, жә не съезд немесе конференция – егер жиналысты ә ртү рлі жерлерде тұ ратын адамдар жасағ ан жағ дайда бө лінеді.

Д.К.Нечевин кө пшілікке арналғ аншараларды мынадай белгілер бойынша жіктейді:

а) Маң ыздылығ ы бойынша: халық аралық, жалпы мемлекеттік, аймақ тық жә не жергілікті;

б) Ө ткізілетін жері бойынша: ғ имараттарда, қ ұ рылыстарда, қ ұ рылыстарда, спорттық кешендерде, ашық жерде ө ткізілетін шаралар;

в) Ө ткізу мерзімділігі бойынша: бір реттік, қ айталама, кү н сайын;

г) Қ атысу мү мкіндігі бойынша: қ атысушылардың санын шектеумен, кө пшілік қ олды;

д) Қ атысушылардың қ ұ рамы бойынша: жаппай шаралар қ атысушылардың аралас қ ұ рамымен шараларғ а дифференциалануы, не болмаса ерекше ә леуметтік мә ртебеге ие қ атысушылармен ұ сынылуы мү мкін;

е) Мазмұ ны бойынша: қ оғ амдық -саяси, мә дени-кө ріністік, спорттық -жаппай, діни;

ж) Кө лемі бойынша: халық аралық, жалпы мемлекеттік, аймақ тық жә не муниципальдық мә нді [19, 56 б. ]

Жиналыс – бұ л азаматтардың қ андай да бір қ оғ амдық маң ызы бар мә селелерді ұ жым болып талқ ылау ү шін арнайы тағ айындалғ ан немесе осығ ан бейімделген жерде бірге болуы.

Митинг – азаматтардың кө бінесе қ оғ амдық -саясат сипаттағ ы ө зекті мә селелерге қ атысты қ оғ амдық пікірін кө пшіліктің алдында білдіру белгілі бір жерде жаппай болуы.

Демонстрация – жү рген кезде плакаттарды, транспараттарды жә не кө рнекі насихаттың басқ а да қ ұ ралдарын пайдаланумен бір топ азаматтардың қ оғ амдық кө ң іл-кү йлерді кө пшілік алдында ұ йымдасып білдіруі [13, 112 б.]

Шеру – қ андай да бір мә селелерге назарын аудару мақ сатында алдын ала белгіленген бағ ыт бойынша азаматтардың жаппай жү ріп ө туі.

Пикетке шығ у – плакаттарды, транспараттарды жә не кө рнекі насихаттың басқ а да қ ұ ралдарын бір немесе одан да кө п азаматтарды пикетке шығ атын объекттің жанына орналастыру арқ ылы қ озғ алыссыз жә не дыбысты кө бейтетін техникалық қ ұ ралдарды пайдаланусыз іске асырылатын пікірлерді кө пшілік алдында білдіру нысаны.

Кө пшілікке арналғ ан шараның тү ріне байланысты оларды ө ткізу кезіндегі қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аудың ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ ұ ралдарының арсеналы ә ртү рлі. Бұ дан басқ а, И.С.Полянская атап ө ткендей, «кез-келген кө пшілікке арналғ ан шара мақ саттрағ а тә уелсіз тыныш болуы керек, яғ ни зорлық пен азғ ыру сипатына ие болмауы керек» [24, 87 б.]

Ал В.В.Ивановский ХХ ғ асырдың басында егер жиналысты ашуғ а жол берілсе, онда мынадай жағ дайларда:

1) Жиналыс оның қ ызметтерінің нысанынан ауытқ ығ ан кезде;

2) Жиналыста халық тың бір бө лігінің екінші бө лігіне қ арсы ө шпенділікті қ оздыратын пікірлер айтылғ ан кезде;

3) Жиналыста рұ қ сат етілмеген ақ ша жинау жү ргізілген кезде;

4) Онда жиналысқ а жіберілмейтін қ аруланғ ан адамдар, ә скерилер, тө менгі шендер, ал егер жиналыс саяси болса, онда ә скери атағ ы бар барлық адамдар, тө менгі жә не орта оқ у орындарының оқ ушылары болғ ан кезде;

5) Бұ ліншік бастамамен, не қ ылмысты мадақ тайтын немесе ақ тайтын мә лімдемелермен немесе билікке бас имеуге шық ыруғ а еліктіретін мә лімдемелермен немесе қ оғ амдық тыныштық пен қ ауіпсіздікке қ ауіп тө ндіретін мә лімдемелермен жиналыстың тә ртібі бұ зылғ ан кезде оны полицей шенеунік жабуы керек[7, 147 б.]

Азаматтардың кө пшілікке арналғ ан ә р тү рлі шараларғ а қ атысуы- олардың Қ азақ стан Республикасының Конституциясында бекітілген қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын іске асыру нысандарының бірі екендігі тү сінікті. Бұ ндай шараларғ а қ атысу барысында азаматтардың жеке жә не топтық бастаманы білдіруге, сол немесе басқ а саяси, ә леуметтік немесе ө зге оқ иғ ағ а, қ ұ былысқ а қ арым-қ атынасын кө рсетуге, қ ұ зіретті органдардан сол немесе басқ а мә селелерді шешуді талап етуге мү мкіндігі болады.

Азаматтардың демократия жағ дайларында кө пшілікке арналғ ан шараларғ а қ атысу нысанын ары қ арай дамыту кө пшілікке арналғ ан шаралар мә селелердің ұ ғ ымдық -терминологиялық аспектісін жете зерделеу мен нақ тылауды талап етеді, бұ л осы шараларғ а дайындалу мен оларды ө ткізу кезіндегі қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық актілерді жетілдіруге мү мкіндік береді.

Қ оғ амдық демократияландыру азаматтардың қ оғ амдық белсенділігін, сонымен қ атар, кө пшілікке арналғ ан шараларғ а қ атысу арқ ылы кө теру ү шін жағ дай жасайды, бұ л азаматтардың еркін білдіруінің сандық факторын активтендіру жә не оны білдірудің жаң а нысандарын жасау ү шін мү мкіндік тудырады. Қ оғ амдық белсенділіктің ө суін статистика кө рсетеді.

«Қ оғ амдық жер» секілді категорияны анық тамай жатып, жиналыстар, митингтер мен демонстрациялар, шерулер мен пикетке шығ улар ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аудың ә кімшілік -қ ұ қ ық тық қ ұ ралдарын зерттеу толық болмайтын еді. Бұ л кө пшілікке арналғ ан шаралардың, ә деттегідей, қ оғ амдық жерлерде ө ткізілетіндігімен байланысты.

Қ оғ амдық жерлер кез -келген елді мекендерде, ауылдарда да, сол сияқ гы қ алаларда да бар, бірақ нақ адамдар ү лкен топ болып жиналатын ірі қ алаларғ а қ атысты олар қ оғ амдық тә ртіп мә селесін ө зекті етеді жә не оның қ орғ алуына жағ дай жасайды. Қ оғ амдық тә ртіптің қ оғ амдық жерлермен байланысты екендігі шындық. А.П.Коренев атап ө ткендей, заң намада «қ оғ амдық жер» ұ ғ ымы анық талмайды. Алайда қ оғ амдық жерлердің ү лгі тізбесі бар: кө шелер, аландар, саябақ тар, вокзалдар, ә уежайлар [32, 183 б].

Ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу механизмінің қ ұ қ ық тық реттеу механизмімен диалектикалық бірлікте болғ андығ ына қ арамастан, сонда да, мағ ыналық тұ рғ ыдан ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу механизміне оны қ ұ қ ық тық реттеудің дербес бағ ыты етіп кө рсетуге мү мкіндік беретін ө зінің де ө згеше ерекшеліктері тә н. Заң ә дебиетінде «қ ұ қ ық тың ә р саласының негізінде қ оғ амдық қ атынастардың ө згеше, сапалы ерекше тү рі бар» делінген.

Механизмнің қ ұ рылымына:

- ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары мен оның қ ағ идаларын;

- ә кімшілік қ ұ қ ық нормаларын тү сіндіру актілерін;

- ә кімшілік қ ұ қ ық нормаларын қ олдану актілерін;

- ә кімшілік -қ ұ қ ық тық қ атынастарды қ осады [32, 119 6].

Ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу механизмінің ә р элементі адамдардың мінез-қ ұ лқ ы мен оның негізінде туындайтын қ оғ амдық қ атынастарды реттеудегі ө зінің ерекше міндетін атқ арады.

Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық реттеу мә нінің ерекшелігіне ерекше кө ң іл аудармай, ә кімшілік қ ұ қ ық нормаларының азаматтар мен атқ арушы билік органдарының, сондай-ақ ә кімшілік кұ қ ық тың басқ а субъектілерінің арасындағ ы тү рлі қ оғ амдық қ атынастарды регламенттейтіндігін атап ө тейік.

Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық реттеу механизмінің, кұ қ ық тық реттеу механизмі секілді, ө з қ ұ рылымы бар, яғ ни жеке элементтерден тұ рады. Атап кеткендей, ә кімшілік-кұ қ ық тық реттеу механизмінің ә р элементі жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ улар ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а байланысты туындайтын қ оғ амдық қ атынастарды реттеуде ө зінің ерекше рө лін атқ арады.

Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ұ йымдастыруга жә не ө ткізуге байланысты туындайтын когамдық катынастарды қ ұ қ ыктық реттеу механизмінің конструкциялык элементтерінің бір уакытта тиісті кө пшілікке арналган шараларды ө ткізу барысында қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а байланысты туындайтын қ оғ амдык қ атынастарга ә кімшілік - кү кыктык ық пал етудің заң дық қ ұ ралдары ретінде болатындыгы туралы сө з болып отыр. Қ ұ қ ық тық амалдардың, ә кімшілік-қ ұ қ ық тық реттеу механизмінің қ ұ рама бө лшектері секілді реттеу процесіне белгілі бір бірізділікпен қ осылатындыгымен келісу қ ажет [68, 76 6]..

Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық реттеу дегеніміз «қ оғ амдық қ атынастарғ а катысушылардың мінез-қ ұ лқ ын реттеу мақ саттарына қ ол жө ткізуге арналган ә кімшілік -қ ұ қ ық тық ә дістерді бірізді қ олдану ү рдісі».

Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ улар ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау саласында қ альштасатын коғ амдық қ атынастарды ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу механизмінің негізін қ алаушы элемент ә кімшілік қ ұ қ ық нормасыболып табылады.

Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а байланысты қ алыптасатын қ оғ амдық қ атынастарды ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу механизміндегі ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары туралы айта отырып, осы нормаларды жіктеу мә селелерін қ озғ амауғ а болмайды. Жіктеу осы механизмде ә рекет ететін ә кімшілік қ ұ қ ық нормаларыйың алуан тү рлілігін кө руге мү мкіндік береді. Сонымен, жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау саласында ә рекет ететін ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары айтарлық тай алуан тү рлі, жә не осығ ан байланысты оларды мыналар: реттеу мә ні; қ олдану саласы; жарыса бағ ынушылығ ы; реттеу ә дісі; ұ йгарым нысаны; ә рекет шегі; кұ рылымы бойынша жіктеуге болады.

Реттеу мә ні бойынша жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау механизміне жұ мылдырылғ ан ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары былай кө рінеді. Олар материалдық жә не процессуалдық болуы мү мкін. Материалдық нормалар тиісті қ атынастардың мә нісін, реттеу мә нін анық тайды. Атап айтқ анда, ә кімшілік қ ұ қ ық тың материалдық нормалары жиналыс, митинг, шеру жә не т.с.с. дегеннен нені тү сінуге болатындығ ын анық тайды, ә кімшілік қ ұ қ ық тың материалдық нормалары осы саладағ ы ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу қ ағ идаларын бекіткен жә не т.б..

Бұ қ аралық шаралар кезінде қ оғ амдық тә ртіп пен қ оғ амдық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етудің ұ йымдастырушылық -қ ұ қ ық тық негіздері.

Қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауда кешенділікке оның ә р қ атысушысы жиналыстар, митингтер, демонстрациялар жә не пикетке шығ улар ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауды ұ йымдастыру саласында материалдық жә не іс жү ргізу нормаларын ә рдайым іске асырғ ан жағ дайда ғ ана қ ол жө ткізуге болады.

«Ұ йымдастыру» термині:

1) оның ішкі қ ұ рылымымен шарттасқ ан, тұ тастық тың азды-кө пті дифференциаланғ ан жә не дербес бө лшектерінің ішкі реттілігін, келісілгендігін, ө зара ә рекеттестігін;

2) тұ тастық тың бө лшектерінің арасындағ ы ө зара байланысты қ алыптастыру мен жетілдіруге апаратын процестердің немесе ә рекеттердің жиынтығ ын;

3) бір бағ дарламаны немесе мақ сатты бірлесіп іске асырушы жә не белгілі бір ережелердің немесе рә сімдердің негізінде ә рекет етуші адамдардың бірлестігін білдіреді.

Ұ йымдастыру процесінің ө зі дұ рыс реттелген жү йеде белгілі бір тә ртіпте кезектесіп келетін, сө йтіп басқ арушылық цикл тү зейтін элементтерге бө лінеді. В.Г.Афанасьев ә р жеке циклді іске асыру барысында, оның қ оғ ам ө мірінің қ андай саласында іске асырылатындығ ына тә уелсіз, басқ ару субъектісінің ә рекеттері жә не, сә йкесінше, басқ арушылық циклдің кезек -кезек алмасатын сатылары басқ ару қ ызметін білдіреді, ал бұ л қ ызметтердің жиынтығ ы -басқ арушылық процестің мазмұ нын білдіреді деп атап ө теді [35, 124 6].

Осығ ан байланысты Ішкі істер органдарының жиналыстар, митингтер, демонстрациялар жә не пикетке шығ улар кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау саласындағ ы қ ызметін ұ йымдастыруын зерттеу аса маң ызды міндет болып табылады.

Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар жә не пикетке шығ улар кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауды ұ йымдастыру қ ажеттілігі мынадай шынайы мә н -жайлармен:

-жеке қ ызметтердің жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіп пен қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету саласында туындайтын тү рлі мә селелерді оқ шауланып шешуінің мү мкін еместігімен;

- тар салалық тә сілге тә н кемшіліктермен (Ішкі істер органдарының жеке қ ызметтерінің жә не бө лімшелерінің тұ тас мә селені қ абылдамауы, сондай-ақ басқ а да ұ йымдастырушылық, нормативтік жә не психологиялық сипаттағ ы кедергілер);

- Ішкі істер органдары қ ызметтерінің жә не бө лімшелерінің нақ ты бір жерде жә не белгілі бір уақ ыт ішінде бірлескен ә рекеттерінің заң ды тү рде бекітілген міндеттілігімен шарттасқ ан, ө йткені жаппай шаралар жиі, сол жақ тан кү штер мен қ ұ ралдарды бұ рып жіберу салдарынан, олар тікелей ө ткізілетін аймақ тарда жә не жанама ө ткізілетін басқ а да аймақ тарда жедел жағ дайларды жиі кү рделендіреді.

Атап ө ткеніміздей, жаппай шаралар-бұ л қ атысушылардың, туристтердің, қ онақ тардың жә не жергілікті тұ рғ ындардың кө п мө лшерін тартатын, ә детте ірі қ алаларда ө ткізілетін, бірақ оғ ан іргелес жатқ ан елді мекендерді де, сондай -ақ аймақ тарды да қ амти алатын ірі қ оғ амдық -саяси, спорттық, мә дени жә не басқ а да шара. Демек, мазмұ ны мен бағ ыттылығ ы бойынша жаппай шараларды қ оғ амдық -саяси, мә дени-кө ріністік, спорттық, діни жә не тағ ы басқ а деп бө луге болады.

Соң ғ ы жылда біздің елімізде болғ ан демократиялық ө згерістер Қ азақ стан қ оғ амының ө міріне ө те маң ызды ө згерістер ә келді. Алайда, демократиялық ө згерістердің барлығ ы объективті де, сол сияқ ты субъективті де сипаттағ ы тұ тас бірқ атар себептердің арқ асында оң нә тижелерге ие болды. Қ азіргі Қ азақ станның демократиялык табыстарының бірі азаматтардың тыныш жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, пикетке шығ улар ұ йымдастыруы мен ө ткізуіне қ ұ қ ығ ын іске асыру болып табылады.

Азаматтардың тыныш жаппай бұ қ аралық шараларды ұ йымдастыруы мен ө ткізуіне қ ұ қ ығ ын жү зеге асыру ү шін тұ тас бірқ атар заң намалық жә не басқ а да нормативтік қ ұ қ ық тық актілер қ абылданды. Алайда, қ азіргі кезде азаматтардың тыныш жиналыстар ө ткізуіне қ ұ қ ығ ын іске асырудың тиімді ә кімшілік-қ ұ қ ық тық механизмі қ алыптастырылды деп айтуғ а ә зірше болмайды. Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар жә не басқ а да кө пшілікке арналғ ан шараларды ұ йымдастырумен жә не ө ткізумен байланысты туындағ ан қ оғ амдық қ атынастарды ә кімшілік қ ұ қ ық тық реттеу механизмінде жеке мә селелерден басқ а, кө пшілікке арналғ ан шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аумен байланысты бірқ атар ұ йымдастыру мә селелері де бар [14, 94 6].

Қ оғ амдағ ы ә леуметтік жә не саяси шиеленіс азаматтардың ә леуметті қ орғ алмағ ан топтары, экстремистік ниеттегі жастар тарапынан наразылық акциясының ө суіне себепші болады. Жаппай кө пшілікке арналғ ан шаралардың барысында топтасып бұ зу жиі орын алады. Қ оғ амдық тә ртіпті жаппай бұ зуды тасалаудың астында жаппай акция ө ткізіліп жатқ ан жерге кездейсоқ тура жақ ын тұ рғ ан азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ына қ астандық жасалады, жеке жә не заң ді тұ лғ алардың жеке меншігіне қ ол сұ ғ ылады жә не т.б..

Осығ ан байланысты қ азіргі уақ ытта жиналыстарды, митингтерді, демонстрацияларды, пикетке шығ уларды жә не басқ а да жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аудың ә кімшілік -қ ұ қ ық тық механизмін қ алыптастырудың заң ын іске асыру механизмдерін жетілдірудің шынайы қ ажеттілігі бар.

Жаппай шаралардың ауқ ымы ол ө ткізілетін аймақ пен, оғ ан қ атысушылардың жә не қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а жұ мылдырылғ ан Ішкі істер органдарының кү штері мен қ ұ ралдарының мө лшерімен анық талады. Аймақ тық белгісі бойынша жаппай шаралар аудандық, ауданаралық, қ алалық, облыстық, республикалық жә не мемлекеттік ауқ ымды болуы мү мкін. Жаппай шараның мә ні саяси жә не басқ а да бағ ыттылығ ымен, қ атысушы тұ рғ ындардың санымен, қ атысып отырғ ан басшылық тың, шетел делегацияларының жә не ө кілдіктердің дең гейімен анық талады.

«Қ азақ стан Республикасында бейбіт жиналыстар, митингілер, шерулер, пикеттер жә не демонстрациялар ұ йымдастыру мен ө ткізу тә ртібі туралы» Қ азақ стан Республикасының 2004 жылы 20 желтоқ сан айындағ ы заң ына сай кө пшілікке арналғ ан шараны ө ткізу туралы хабарламаны (бір қ атысушы ө ткізетін жиналыстар мен пикетке шығ уларды қ оспағ анда) оны ұ йымдастырушы жазбаша тү рде кө пшілікке арналғ ан шара ө ткізілетін кү нге дейін 15 кү ннен ерте емес жә не 10 кү ннен кеш емес мерзімде Қ азақ стан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органына немесе жергілікті ө зін - ө зі басқ ару органына береді. Бір топ адамдар пикетке шығ у ө ткізген кезде кө пшілікке арналғ ан шараны ө ткізу туралы хабарлама ол ө ткізілетін кү нге дейін 3 кү ннен кешіктірмей берілуі мү мкін.

Пайдалану ә кімшілік қ ұ қ ық нормасын іске асыру нысаны ретінде ә кімшілік қ ұ қ ық субъектісінің жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ұ йымдастыру мен ө ткізу саласында сол немесе басқ а субъективтік қ ұ қ ық тарды іске асыруғ а байланысты заң ды ә рекеттерді ө з еркімен жасауымен сипатталады. Азаматтар, саяси

партиялардың мү шелері, оғ ан ө з еркімен қ атысатын, басқ а да қ оғ амдық бірлестіктер мен діни бірлестіктердің мү шелері мен қ атысушылары кө пшілікке арналғ ан шарағ а қ атысушылар болып танылады. Жиналыстарғ а, митингтерге, демонстрацияларғ а, шерулерге жә не пикетке шығ уларғ а қ атысуғ а мә жбү рлегені ү шін ә кімшілік жауапкершілік кө зделген.

Қ олдану ә кімшілік қ ұ қ ық нормасын іске асыру нысаны ретінде мемлекеттік-ө ктемшіл, атқ арушы-басқ арушы сипатпен сипатталады. Ә кімшілік - қ ұ қ ық тық нормаларды қ олданудың мә ні мемлекеттің қ ұ зыретті органдары мен олардың лауазымды тұ лғ аларының тиісті ә кімшілік кұ кыктык нормага нақ ты, заң дық мә ні бар фактіні шығ ару бойынша ә рекеттерінен жә не мемлекеттік-ө ктемшіл шешім қ абылдаудан, яғ ни ә кімшілік-қ ұ қ ық тық нормапар негізінде жеке - нақ ты басқ арушылық істерді щешуден тұ рады.

Кө пшілікке арналғ ан шараны ұ йымдастырушы:

1) Қ азақ стан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органына немесе жергілікті ө зін - ө зі басқ ару органына қ азіргі занда белгіленген тә ртіпте кө пшілікке арналғ ан шараны ө ткізу туралы хабарлама беруге;

2) кө пшілікке арналғ ан шара (бір қ атысушы ө ткізетін жиналыстар мен пикетке шығ уларды қ оспаганда) ө ткізілетін кү нге дейін 3 кү ннен кешіктірмей Қ азакстан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органына немесе жергілікті езін - езі басқ ару органына кепшілікке арналган шараны ө ткізу туралы хабарламада кө рсетілген, кепшілікке арналган шараны ө ткізетін жерді жә не (немесе) уақ ытты езгерту туралы оның ұ сынысын қ абылдагандыгы (кабылдамағ андыгы) туралы жазбаша тү рде ақ парат беруге;

3) кө пшілікке арналган шараны ө ткізу туралы хабарламада керсетілген немесе Қ азақ стан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органымен немесе жергілікті ө зін - ө зі басқ ару органымен келісу нә тижесінде ө згертілген кө пшілікке арналган шараны ө ткізу шарттарын сақ тауды қ амтамасыз етуге;

4) кепшілікке арналган шарага қ атысушылардан қ оғ амдық тә ртіп пен кө пшілікке арналғ ан шараны ө ткізу регламентін сақ тауды талап етуге міндетті. Кепшілікке арналғ ан шараны ұ йымдастырушының заң ды талаптарына бағ ынбағ ан адамдар осы кепшілікке арналган шара ө ткізіліп жатқ ан жерден шыгарылуы мү мкін;

5) ө з қ ұ зыреті шегінде кө пшілікке арналган шараны ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіп пен азаматтардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етуге, қ азіргі заң мен кө зделген жағ дайларда, осы міндетті Қ азақ стан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органының немесе жергілікті езін -ө зі басқ ару органырың уә кілетті ө кілімен жә не ішкі істер органының уә кілетті ө кілімен бірлесіп атқ аруғ а, сонымен қ атар олардың заң ды талаптарын орындауга;

6) кө пшілікке арналғ ан шарага қ атысушылар қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекеттер жасағ ан жағ дайда оны тоқ тата тұ руғ а немесе қ ысқ артуғ а;

7) Қ азақ стан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органымен немесе жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органымен белгіленген кө пшілікке арналган шара ө ткізілетін жердегі аймақ тың (бө лменің) ақ ырғ ы толу нормаларын сақ тауды қ амтамасыз етуге;

8) кө пшілікке арналғ ан шара ө ткізілетін жердегі жасыл желектердің, бө лмелердің, ғ имараттардың, қ ұ рылыстардың, жабдық тардың, жиһ аздардың, дү ние -мү ліктердің жә не басқ а да мү ліктердің бү тіндігін қ амтамасыз етуге;

9) кө пшілікке арналғ ан шарағ а қ атысушыларга Қ азақ стан Республикасы субъектісінің атқ арушы билік органының немесе жергілікті ө зін -ө зі басқ ару органының уә кілетті ө кілінің кө пшілікке арналган шараны тоқ тата тұ ру немесе қ ысқ арту туралы талабын білдіруге;

10) кө пшілікке арналғ ан шараны ұ йымдастырушыны ерекшелейтін белгісіне ие болуғ а міндетті. Бұ дан басқ а, мә ні бойынша жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а байланысты қ алыптасатын қ оғ амдық қ атынастарды ә кімшілік -қ ұ қ ық тық реттеу механизміне жұ мылдырылган ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары ә кімшілік қ ұ қ ық тың жалпы нормалары мен арнайы нормаларына дифференциаланады. Арнай нормалар ортақ ережелерден қ андайда бір ерекшеліктерден тұ рады, атап айтқ анда, бұ ндай ерекшеліктер ерекше кұ қ ық гық режимдерді жү ргізу кезінде мү мкін болады.

Колдану саласы бойынша жиналыстар, митингтер, демонстрациялар,

ө ткізу кезінде коғ амдық тә ртіпті қ орғ аудың ә кімшілік - қ ұ қ ық тық механизміне жұ мылдырылғ ан ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары жалпы нормалар, арнайы нормалар жә не ерекше нормалар болып бө лінеді.

Сө йтіп, Ішкі істер органдарының жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау жө ніндегі қ ызметі кө бінесе олардың тү ріне, ауқ ымына, мағ ынасына жә не басқ а да факторларғ а байланысты болады.

Қ азақ стан Республикасының ІІМ - нің қ олданыстағ ы нормативтік актілеріне сә йкес жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ амтамасыз етуде мынапар:

•полицияның патрульдік - бекеттік қ ызметінің жасақ тары;

•полиция учаскелік инспекторлары;

•лицензиялық - рұ қ сат беру жү йесінің қ ызметкерлері;

•кә мелетке толмағ андардың істері бойынша полиция учаскелік инспекторлары;

•кө ліктегі полиция бө лімшелері;

•Ішкі істер органдары жанындағ ы ведомстволық қ орғ аудан тыс бө лімшелер;

•қ ылмыстық ізге тү су бө лімшелері;

•ұ йымдасқ ан қ ылмыстылық қ а қ арсы кү рес жө ніндегі бө лімшелер;

•тергеу жә не анық тау бө лімшелері;

•Қ азақ стан Республикасының ІІМ - нің Ұ лттық Ұ лан бө лімшелері;

•Қ азақ стан Республикасының ІІМ жү йесіндегі оқ у орындарының тың даушылары қ олданылады.

Бү дан басқ а, жағ дайғ а байланысты жеке кү зет кә сіпорындарының ө кілдері, қ ұ қ ық қ орғ ау бағ ытындағ ы қ оғ амдық қ ұ рамалар жә не басқ а да кү штер тартылуы мү мкін. Барлық осы кү штердің ө зіндік ведомстволық бағ ыныштылығ ы жә не ө зіндік тікелей міндеттері бар. Сонымен қ атар олар ө здерінің бекеттері мен бағ дарлары ауданындағ ы қ оғ амдық тә ртіпке қ ол сұ ғ ушы қ ылмыстар мен ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тардың алдын алу мен оларғ а жол бермеуді қ амтамасыз етеді [8, 269 б].

Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ уларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті ә кімшілік -кұ қ ық тық қ орғ ау мә селелерін зерттеу белгілі бір тұ жырымдар жасауғ а жә не осының негізінде кө пшілікке арналғ ан шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аудың ә кімшілік-кұ қ ық тық механизмін жетілдіруге бағ ытталғ ан ұ сыныстарды қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді.

Тыныш жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ улардың еркіндігі -бұ л кез -келген демократиялық мемлекет азаматының кұ қ ық тық мә ртебесінің ажырамас жә не негізін қ алаушы элементі. Жоғ арыда аталғ ан кө пшілікке арналғ ан шаралардың мақ саты мемлекеттік билік органдарына жә не тұ тас барша қ оғ амғ а мемлекеттің ішкі немесе сыртқ ы саясатымен, оның жеке органдарының жә не лауазымды тұ лғ аларының ә рекеттерімен, сондай -ақ қ андай -да бір қ оғ амдық -саяси кү штердің ұ станымымен немесе ә рекеттерімен ұ жым болып келісетіндігін немесе келіспейтіндігін айтып білдіру болып табылады. Азаматтардың жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, шерулер жә не пикетке шығ улар ө ткізуі маң ызды демократиялық табыс болып табылады. Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар жә не басқ а да жаппай кө пшілікке арналғ ан шаралар барысында азаматтардың ө здерінің субъективтік кұ қ ық тарын қ орғ ауы іске асырьшады. Кө пшілікке арналғ ан шаралар арқ ылы азаматтар билік органдарының назарын маң ызды ә леуметтік мә селелерге аудара алады.

Бұ дан басқ а, кө пшілікке арналғ ан шаралар азаматтардың олардың тек ә леуметтік -саяси ғ ана емес, сонымен қ атар мә дени де кұ қ ық гарын іске асыру жә не қ анағ аттандыру қ ұ ралы бола алады.

Жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіп пен қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жө ніндегі жоспардың негізгі ережелері

Жаппай шаралар кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау тә жірибесінде ү лгі жоспарлар қ олданылады, бұ л оларды жасауғ а кететін уақ ытты қ ысқ артады, бірақ бұ л ә р нақ ты жаппай шара бойынша шешім қ абылдау қ ажеттілігін жоқ қ а шығ армайды.

Жаппай шараларды ө ткізу кезең інде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау жө ніндегі жоспарғ а:

•шараның мазмұ ны, ө ткізілетін уақ ыты, қ атысушылардың саны мен қ ұ рамы;

•шара ө ткізілетін жер, оның шекаралары;

•кү штер мен қ ұ ралдарды пайдалану (қ ызметке кү штер мен қ ұ ралдар қ андай мө лшерде, қ андай бө лімшелерден тартылады);

•қ осымша кү штер тарту жә не олардың міндеттері; қ осымша кү пггермен ө зара ә рекеттесу тә ртібі;

•алғ а қ ойылғ ан міндеттерді орындау тә сілдері, бө лімшелердің майданғ а қ анат жаю уақ ыты;

•аймақ секторлары, учаскелері бойынша шектеу, жасақ тардың тү рлері, жасақ тардың қ ұ рамы жә не олардың ерекше міндеттері;

•жасақ тарды басқ ару тә ртібі мен тармақ тары;

•кө лік пен жаяу жү ргіншілердің қ озғ алысына, қ атысушылар мен кө рермендер қ озғ алатын бағ ыттарғ а шектеулер енгізу жә не оларды реттеу тә ртібі;

•шара аяқ талғ аннан кейін кө лік пен жаяу жү ргіншілердің қ алыпты қ озғ алысын қ алпына келтіру;

•байланысты ұ йымдастыру, кү штер мен қ ұ ралдарды есептеу, шақ ыратын белгілер;

•медициналық жә не материалдық - техникалық қ амсыздандыруды ұ йымдастыру сызбасы;

•жеке қ ұ рамына қ ызметін атқ аруғ а даярлау тә ртібі;

•жағ дай қ иындағ ан жә не кү шпен маневр жасалғ ан кездегі Ішкі істер органдары ә рекеттерінің негізгі нұ сқ алары кіреді.

Жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіп пен қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жө ніндегі жедел штабты ұ йымдастыру мен олардың міндеттері

Жасақ тарды тікелей басқ ару ү шін қ абылданғ ан шешім негізінде алдағ ы барлық жұ мысты ү йлестіретін басқ ару органы ұ йымдастырылады. Ө ткізілетін шаралардың ауқ ымдарына байланысты бұ ндай орган жұ мысшылар тобы, жедел штаб немесе атқ арушы билік органдарының ө кілдері мен ұ йымдастырушылар кіретін ү йлестіру орталығ ы болуы мү мкін. Оны ішкі істер органының басшысы немесе оның орынбасары басқ арады. Жаппай шараларды дайындау мен ө ткізу кезең інде Ішкі істер органдарының кү штері мен қ ұ ралдарының, сондай-ақ басқ а да министрліктер мен ведомстволардың ө зара ә рекеттесуін қ амтамасыз ету ү шін жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ау барысында басшылық тың ү здіксіздігін, жеделдігін жә не икемділігін іске асыратын бірлескен жедел штабтар қ ұ рылады. Бірлескен жедел штабты қ оғ амдық тә ртіп пен қ оғ амдық қ ауіпсіздікті қ орғ ауды ұ йымдастыру, не болмаса арнайы шараларды ө ткізу тапсырылғ ан органның басшысы немесе басшының орынбасары басқ арады [43, 125 6].

Жаппай шараларды дайындау мен ө ткізу кезең індегі жедел штаб жұ мысының негізгі бағ ыттары мынадай:

• жаппай шараларды ө ткізу кезіндегі ә рекеттердің жоспарын жасау мен нақ тылау. Ерекше жағ дайларда Ішкі істер органдарының ә рекеттерінің жоспарын жасау кү рделі шыгармашылық процесс болып табылады. Бұ л жоспарлаудың, ә деттегідей, ерекше жағ дайлардың туындау мү мкіндігі, олардың қ арқ ыны, уақ ыты, басталатын жері жә не т.б. туралы деректер жеткіліксіз кезде іске асырылатындығ ымен шарттасқ ан;

• жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а тартылатын кү штер мен қ ұ ралдардың дайындыгының жоғ арғ ы дең гейін қ олдауды бақ ылауды ұ йымдастыру мен іске асыру, оқ улар мен жаттығ улар жү ргізу;

• жеке қ ұ рамына моральдық жә не психологиялық тұ рғ ыдан даярлауды ұ йымдастыру жә не оны техникалық жә не арнайы қ ұ ралдарды пайдаланумен шынайы жағ дайда қ олданылатын епті, кә сіби ә рекеттерге ү йрету;

• Ішкі істер органдарының, Ұ лттық Ұ лан бө лімшелерінің, басқ а да министрліктер мен ведомстволардың органдары мен бө лімшелерінің сенімді ө зара ә рекеттесуін қ амтамасыз ету;

• тө тенше жағ дайлар туындағ ан кезде теріс салдарлардың алдын алу бойынша бірлескен шараларда жасау жә не т.б..

Штабтың қ ұ рамында қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ айтын, жол қ озғ алысының қ ауіпсіздігін, қ ылмыстық іздеуді, қ ұ жаттауды, ө ртке қ арсы қ ызметті, байланысты қ амтамасыз ететін топтар пайда болады.

Жедел штабтың басшысы кө рсетілген топтардың жұ мысын ұ йымдастырады, олардың қ ызметін ү йлестіреді, жасақ тарды орналастыруғ а ө згертулер енгізеді, жедел жағ дай қ иындағ ан кезде кү штерді шебер пайдаланады, қ ажет болғ ан жағ дайда резервтерді іске қ осады, кө лік пен жаяу жү ргіншілер қ озғ алысының кө зделген шектеулерін белгілеу мен алып тастау туралы нұ сқ аулар береді [37, 35 6].

Қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ айтын топ шепте, секторларда, зоналарда жә не учаскелерде қ ызмет атқ арып жү рген бө лімшелерді басқ арады; оғ ан бағ ынатын жасақ тарғ а нұ сқ амалар ұ йымдастырады жә не жү ргізеді; қ оршалғ ан аймақ тан бө тен азаматтарды шығ арып жіберуді жә не қ ұ қ ық бұ зушыларды ұ стауды, трибуналарғ а қ онақ тар мен кө рермендерді ө ткізуді қ амтамасыз етеді; жасақ тардың қ ызмет атқ аруын бақ ылайды; рұ қ сатнамалары жоқ азаматтарды қ оршалғ ан аймақ қ а жіберу туралы мә селелерді шешеді; жедел штабтың; басшысына полиция мен Ұ лттық Ұ лан резервтерін пайдалану туралы ұ сыныстар жасайды.

Жаппай шараларды ө ткізу барысында қ оғ амдық тә ртіпті топтасып бұ зулар пайда болғ ан жағ дайлардың ө суіне байланысты қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ айтын топтың қ ұ рамына жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіп пен қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету бойынша мә селелерді кү шпен шешуді қ амтамасыз ететін полицияның арнайы бө лімшелері қ осылады.

Жол қ озғ алысының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ететін топ қ оршалғ ан аймақ ты кө лікпен айналып ө туді ұ йымдастырады; айналып ө ту бағ ыттарында кө лік қ озғ алысының кү йін бақ ылауды іске асырады; шарағ а қ атысушылар жү ретін жолдардың кү йін тексереді; шерушілер мен кө рермендер жиналатын жерлердегі қ озғ алыс қ ауіпсіздігін бақ ылауды ұ йымдастырады; жаппай шаралардың қ атысушылары мен қ онақ тарын, берілген кү штер мен қ оғ амдық қ ұ рамаларды тасымалдауғ а тартылатын автокө ліктің дайындығ ын қ амтамасыз етеді; кіріс бағ ыттар мен тұ рақ орындарын дұ рыс қ ойылмағ ан, тастап кеткен автокө ліктен босатуғ а шара қ олданады.

Қ ылмыстық іздестіру тобы жаппай шараны дайындау мен ө ткізу кезінде шара ө ткізілетін аудандағ ы жә не қ атысушылар мен кө рермендер жү ретін бағ ыт бойынша салынып жатқ ан ғ имараттардың жертө лелерін, шатырларын тексеруді қ амтамасыз етеді; акцияғ а қ атысушылардың арасындағ ы қ ылмыстардың алдын алу мен оларғ а жол бермеуді, сондай -ақ олардың арасынан ұ йымдастырушылар мен жанжал шығ арушыларды анық тауды, қ ұ қ ық бұ зушылармен, шара ө ткізілетін ауданда ұ сталғ андармен талқ ылауды іске асырады.

Қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекеттерді қ ұ жаттайтын топ жаппай шарағ а қ атысушылар тарапынан қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекеттерді бекіту ү шін бағ даршы, кең кө лемді, жете, торапты кино -, фото - жә не бейне тү сірілім жү ргізеді. Тү сірілім таймері қ осылғ ан кү йі жү ргізіледі. Кейін алынғ ан материалдар дә лелдемелік негіз ретінде пайдаланылады.

Ө ртке қ арсы қ ызмет жаппай шара ө ткізілетін аймақ та жә не оғ ан іргелес жерлерде ө рт қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етеді; ө рт сө ндіру бө лімдерінің жоғ ары жауынгерлік ә зірлігін қ олдайды.

Байланыс қ ызметі секторлар мен учаскелердің ағ а жасақ тарымен, сондай - ак ІІМ, ІІМБ, ІІБ, қ алау органдардың кезекші бө лімдерімен басқ ару пунктінің байланыс сызбасын жасайды; сымды жә не радиобайланыс қ ұ ралдарының техникалық кү йін қ адағ алайды; басқ ару пунктері, бө лімшелер жә не қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ ауғ а жұ мылдырылғ ан қ ызметтік жасақ тар арасында ақ паратты қ абылдау мен беруді қ амтамасыз етеді.

Жедел жағ дайдың ө згеруіне немесе жасақ тардың кү шеюіне байланысты кенеттен туындағ ан мә селелерді шешу ү шін резервтерді пайдаланады. Резервтер іске тез кірісе алатындай жерлерде орналасады [44, 53 б].

Дайындық кезең інде тү рлі қ ұ қ ық бұ зушылық тар ү шін ұ сталғ ан адамдарды жө ткізу ү шін Ішкі істер органдары анық талады. Оларда кү шейтілген тергеу топтары қ ұ рылады, олардың қ ұ рамына учаскелік полиция инспекторлары, қ ылмыстық іздестіру қ ызметкерлері, анық гаушылар кіреді.

Митинг, демонстрация, шеру немесе басқ а да жаппай акция ө ткізер алдында мынадай шаралар іске асырылады:

•тө ң ірекке алдын ала қ осымша барлау жасау жү ргізіледі;

•қ ызметтік автокө лікті қ оятын жер анық талады;

•қ ұ қ ық тық тә ртіпті қ орғ ауғ а қ атысатын қ ызметкерлер радиоетанциялардың, электрмегафондардың, қ олмен металл тапқ ыштардың қ ажетті мө лшерімен қ амтамасыз етіледі;

•нұ сқ амалар жү ргізіледі.

Нұ сқ ама жү ргізу кезінде жеке қ ұ рама қ ырағ ылық ты жоғ арылатуғ а, лаң кестің актілер мен экстремистік акциялардың алдын алу бойынша қ осымша шаралар қ абылдауғ а, иесіз жә не бө тен заттарды табуғ а, жарылғ ыш қ ұ ралдарды қ оюы мү мкін жерлерді ү немі қ адағ алауғ а, контейнерлерді, қ ораптарды, сауыттарды тексеруге, тө зімділік пен салқ ынқ андылық танытуғ а, азаматтармен сыпайы жә не ә депті, жү мыста мә дениетті болуғ а, дө рекілік пен ә депсіздікке жол бермеуге беттенеді. Жаппай акцияларғ а қ атысушылар тарапынан азғ ыруларды болдырмау жә не олармен шебер тү рде қ ұ қ ық гық диалог жү ргізу мақ сатында кә сіби сауатты жә не ойластырылғ ан ә рекеттерге жеке қ ұ рамның назары ерекше аударылады, қ ызметін атқ арып жатқ ан учаскелерде жеке қ ұ рамамен жаттығ улар ө ткізіледі, олардың барысында жедел жағ дай қ иындағ ан кездегі жасақ тардың ә рекеттерінің нұ сқ алары игеріледі.

Соң ғ ы жылда біздің елімізде болғ ан демократиялық ө згерістер Қ азақ стан қ оғ амының ө міріне ө те маң ызды ө згерістер ә келді. Алайда, демократиялық ө згерістердің барлығ ы объективті де, сол сияқ ты субъективті де сипаттағ ы тұ тас бірқ атар себептердің арқ асында оң нә тижелерге ие болды. Қ азіргі Қ азақ станның демократиялық табыстарының бірі азаматтардың тыныш жиналыстар, митингтер, демонстрациялар, пикетке шығ улар ұ йымдастыруы мен ө ткізуіне қ ұ қ ығ ын іске асыру болып табылады.

Азаматтардың тыныш жаппай бү қ аралық шараларды ұ йымдастыруы мен ө ткізуіне қ ұ қ ығ ын жү зеге асыру ү шін тұ тас бірқ атар заң намалық жә не басқ а да нормативтік қ ұ кық тық актілер қ абылданды. Алайда, қ азіргі кезде азаматтардың тыныш жиналыстар ө ткізуіне қ ұ қ ығ ын іске асырудың тиімді ә кімшілік-кұ қ ық тық механизмі қ алыптастырылды деп айтуга ә зірше болмайды. Жиналыстар, митингтер, демонстрациялар жә не басқ а да кө пшілікке арналғ ан шараларды ұ йымдастырумен жә не ө ткізумен байланысты туындағ ан қ оғ амдық қ атынастарды ә кімшілік қ ұ қ ық тық реттеу механизмінде жеке мә селелерден басқ а, кө пшілікке арналғ ан шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аумен байланысты бірқ атар ұ йымдастыру мә селелері де бар.

Қ оғ амдағ ы ә леуметтік жә не саяси шиеленіс азаматтардың ә леуметті қ орғ алмағ ан топтары, экстремистік ниеттегі жастар тарапынан наразылық акциясының ө суіне себепші болады. Жаппай кө пшілікке арналғ ан шаралардың барысында топтасып бұ зу жиі орын алады. Қ оғ амдық тә ртіпті жаппай бұ зуды тасалаудың астында жаппай акция ө ткізіліп жатқ ан жерге кездейсоқ тура жақ ын тұ рғ ан азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ына қ астандық жасалады, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың жеке меншігіне қ ол сұ ғ ылады жә не т.б..

Осығ ан байланысты қ азіргі уақ ытта жиналыстарды, митингтерді, демонстрацияларды, пикетке шығ уларды жә не басқ а да жаппай шараларды ө ткізу кезінде қ оғ амдық тә ртіпті қ орғ аудың ә кімшілік -қ ұ қ ық тық механизмін қ алыптастырудың заң ын іске асыру механизмдерін жетілдірудің шынайы қ ажеттілігі бар [45, 187 6].

Тікелей бейне- жә не дыбысжазба, фотоаппаратура қ ұ ралдарын қ олданумен жаппай шараны ө ткізу алдында оны ұ йымдастырушылар жеке -дара (қ ол қ ою арқ ылы) жаппай шараларды ө ткізуді, азаматтардың қ ұ қ ығ ы мен еркіндігін регламенттейтін, пікір айтуғ а, конституция қ ұ рылымын еріксіз ө згертуге шақ ыруғ а, ә леуметтік, нә сілдік, ұ лттық жә не діни араздық ты ө ршітуге, зорлық пен соғ ыс идеяларын насихаттауғ а тыйым салатын заң дардың нормаларын қ атаң сақ тау қ ажеттілігі туралы ескертіледі. Шара толық аяқ талғ анғ а жә не оның қ атысушылары тарағ анғ а дейін ү немі болу міндетті. Спорттық шараларды ө ткізу кезінде жарысқ а қ атысушылар, жаттық тырушылар, судьялар кө рермендер тарапынан қ оғ амдық тә ртіпті топтасып бұ зуғ а, бұ зақ ылық қ а азғ ыруғ а қ абілетті қ андайда бір ә рекеттерге жол бермеу туралы қ осымша ескертіледі.

Шара басталғ анғ а дейін қ ызметтік иті бар инспектор-кинолог жарылғ ыш заттар мен жарылғ ыш қ ұ рылғ ыларды табу бойынша қ ызмет атқ аратын жерлерді, қ атысушылар жиналатын жерлерді, олар қ озғ алатын бағ ыттарды жә не шараның ө зі ө тетін жерді мұ қ ият тексеруді ұ йымдастырады. Осы тексерудің нә тижелері актімен рә сімделеді.