Ойлау түрлері мен формаларының табиғатын талдаңыз

Ойлау ой операцияларымен қ оса, ой формаларынан да тұ рады. Ойдың бастапқ ы формасы болып ұ ғ ым есептеледi. ө ғ ым дегенiмiз - заттар мен қ ұ былыстар туралы ой. ө ғ ымда заттардың жалпы жә не негiзгi қ асиеттерi бейнеленедi. ө ғ ымдар жеке жә не жалпы болып бө лiнедi. Бала мектепке келгесiн ғ ылыми ұ ғ ымдарды мең гере бастайды, оның бiлiм, дағ дыларының арта тү суi ғ ылым негiздерiн мең геруге қ олайлы жағ дай туғ ызады. Сондық тан ұ ғ ымдарды мең геруге адамның бiлiм ортасындағ ы тү рлi ғ ылымдар негiздерiн игеру ә сер етедi. Сол барысында адамның қ оршағ ан дү ние заттарының ұ ғ ымдары жө нiнде бiлiмдерi қ алыптасады.Шындық тағ ы заттардың қ арапайым байланысы пiкiрлерден кө рiнедi. Пiкiр - бұ л бiр зат туралы мақ ұ лдау не оны жоқ қ а шығ аруда кө рiнетiн ойлаудың формасы. Мысалы: ң Астана - Қ азақ станның астанасың шындық қ а сай пiкiр.Саналау мен тү сiну ойлаудың негiзгi белгiсi болып табылады.Адамның ойлау ә рекетiнде шындық тағ ы заттар мен қ ұ былыстардың негiзгi қ асиеттерiн, ерекше белгiлерiн, мә нiн тү сiне бiлудiң маң ызы зор. Бiз айналамыздағ ы заттардың себеп-салдарлы байланыстарын, бiр-бiрiне тә уелдiлiгiнiң шығ у тегi мен даму жолын тү сiну арқ ылы ғ ана ажыратамыз. Тү сiнушындық тағ ы заттар мен қ ұ былыстармен танысудан, кө рiп-бiлуден басталады. Ө йткенi, қ андай да бiр нә рсенi ұ ғ ыну ү шiн оны эмпирикалық жолмен зерттеу қ ажет.Тү сiну сө з арқ ылы берiлетiндiктен, тү рлiше формаларда тұ жырымдалады. Тү сiну қ ысқ аша, жалпы, кең, деталдi жә не т.б. болып келуi мү мкiн.Тү сiнудiң екi тү рi бар. Бiрiншiсi – тiкелей тү сiну. Тiкелей тү сiну - жанама тү рдегi ой операцияларын керек етпейтiн, қ абылдауғ а ұ қ сас процесс. Ал екiншi тү рi – жанама тү сiну. Жанама тү сiну – тү рлi фазалардан тұ ратын, ой операцияларын қ ажет ететiн, кө мескi нә рсенi айқ ын етiп бейнелеуде бiрнеше ой қ орытындыларынқ ажет ететiн процесс.Жалпы, ойлау дегенiмiздiң ө зi - мә селенi шешу, оның мә нiсiн тү сiне бiлу деген сө з.Ойлаудың ең кү рделi жә не жоғ арғ ы формаларының бiрi – ой қ орытындылары. Ой қ орытындылары дегенiмiз - бiрнеше пiкiрлерден жаң а пiкiрлер шығ ару тә сiлi. Қ орытынды шығ ару ү шiн оны белгiлi тә ртiпке бiр-бiрiмен байланыстыруымыз қ ажет. Ой қ орытындысының негiзгi ү ш тү рi бар:

1) дедукциялық, 2) индукциялық, 3) аналогиялық ой қ орытындысы. Дедукция дегенiмiз - жалпыдан жекеге қ арай жү ретiн ой қ орытындысы. Мысалы: бiз тiрi организмдер оттегi жоқ жерде тiршiлiк ете алмайды, ал балық тiрi организмнiң бiрi десек, олай болса, балық оттегi жоқ жерде тiршiлiк ете алмайды деген қ орытындығ а келемiз. Индукция - жекеден жалпығ а қ арай жасалатын ой қ орытындысы. Гү лдер сусыз ө мiр сү ре алмайды, ағ аштар да сусыз ө мiр сү ре алмайды десек, осы айтылғ андардан жалпылап, сусыз ө сiмдiктер тiршiлiк ете алмайды деген қ орытындыны жасаймыз. Аналогия дегенiмiз - ұ қ састық бойынша ой қ орытындыларын жасау. Мә селен, И. Ньютон бү кiл ә лемдiк тартылыс заң ын тапқ анда, аналогиялық ой қ орытындысына сү йенген. Ол жер ү стiндегi денелердiң қ озғ алуы, ә сiресе қ ұ лауы мен аспан денелерiнiң қ озғ алуы арасындағ ы ұ қ састық ты тү сiндiруде аналогияны келтiрдi. Аналогия ғ ылыми болжамдарды жасаудың маң ызды алғ ышарты болып табылады.