Берілген терминдерге түсінік беріңіз: делимитация, демаркация, меморандум.

Шекараны делимитациялау (лат. delimitatio – белгілеу) – келіссө здер арқ ылы мемлекеттер арасында шекара сызық тарының жалпы (ортақ) бағ ытын анық тау. Делимитациялау туралы қ аулылар ә детте мемлекеттік шекараларды белгілеу немесе ө згерту туралы бейбіт шарттарды немесе арнайы келісімдердің қ ұ рамдас бө лігі болып табылады. Делимитациялау барысында уағ даласушы мемлекеттер (қ ағ ида бойынша, шекара маң ында жұ мыстар жү ргізусіз, карта бойынша) шекара сызық тарының ө туіне сипаттама жасайды, ол шарттың ө зінде немесе оның қ осымшасында дербес бап болуы мү мкін. Осылайша белгіленген шекара сызығ ы шартқ а қ осымшаланатын Арнайы дипломатиялық терминологиякартағ а тү сіріледі. Делимитациялау материалдары шекараны анық таудың – оны жер аумағ ына жү ргізудің келесі кезең і ү шін негіздеме болып қ ызмет атқ арады.

Шекараны демаркациялау (лат. demarkatio – межелеу) – арнайы шекаралық таң балармен белгілеу арқ ылы жер аумағ ына мемлекеттік шекараны жү ргізу. Демаркацияны паритеттік (тепе-тең дік) бастамаларда қ ұ рылатын бірлескен комиссиялар шекараны делимитациялау туралы қ ұ жаттардың (шарт, карта, шекараның сипаттамасы) негіздемесінде жү ргізеді. Демаркация бойынша жұ мыстар жасау кезінде топографиялық суретке тү сіру немесе жерді аэрофотолық суретке тү сіру жү ргізіліп, соның негіздемесіне сә йкес шекара жолағ ының ірі масштабты топографиялық картасы жасалады, шекаралық таң балар белгіленеді жә не олардың координаттары айқ ындалады. Демаркация қ ұ жаттары уағ даласушы тараптардың заң намасына сә йкес бекітілгеннен кейін кү шіне енеді.

Мемлекеттік шекаралар – БҰ Ұ Жарғ ысы мен 1975 жылғ ы ЕҚ ЫҰ Қ орытынды актісі бойынша бекітілген халық аралық қ ұ қ ық тың іргелі қ ағ идаларының бірі болып саналады.

Осы қ ұ жаттарғ а сә йкес мемлекеттер ә скери басып алулардан, халық аралық қ ұ қ ық ты бұ затын басқ а да тікелей немесе қ осымша кү ш кө рсету шараларын жасауғ а немесе осындай шараларды жү зеге асыру қ орқ ынышымен мақ саттарына жетуден бас тартуы қ ажет.

Шекараның ө згеруі халық аралық қ ұ қ ық қ а сә йкес тек қ ана бейбіт жолмен жә не ө зара келісім негізінде жү зеге асады. Шекараның бұ зылмаушылығ ы елдің егемендігі мен территориялық тұ тастығ ының белгісі ретінде қ ызмет етеді жә не де халық аралық қ ұ қ ық тың субъектісі ретіндегі мемлекет тү сінігімен тығ ыз байланысты.

Қ азақ стан Республикасы, Тү ркмен Республикасы жә не Ө збекстан Республикасы арасындағ ы ү ш елдің мемлекеттік шекараларының тү йіскен нү ктесі аймағ ы туралы келісімге қ ол қ ою жоспарланғ ан.

Мемлекеттік шекараның жалпы ұ зындығ ы шамамен 13 200 шақ ырымды қ ұ райды (Каспий тең ізіндегі шекараны қ оспағ анда), оның ішінде:

- Қ ытай Халық Республикасымен – шамамен 1 782, 75 шақ ырым;

- Қ ырғ ыз Республикасымен – шамамен 1 241, 58 шақ ырым;

- Ө збекстан Республикасымен – шамамен 2 351 шақ ырым;

- Тү ркменстанмен – шамамен 426, 08 шақ ырым;

- Ресей Федерациясымен – шамамен 7 591 шақ ырым.

МЕМОРАНДУМ - (лат. memorandum - есте сақ тау керек нә рсе) - ә детте ноталардың басында жә не соң ында болатын сыпайылық ілтипатсыз, қ ол қ ойылмайтын, мө р басылмайтын дипломатиялық қ ұ жат^[1]. Меморандум ә детте нотағ а немесе ауызша ә ң гімеге толық тыру тү рінде^[2] жү реді жә не іс жү зінде мә селенің дә йектемелік, қ ұ жаттық немесе заң намалық жағ ын қ арастырады. Меморандум сө зін кейде жадығ ат деп те аударады.

Меморандум дипломатиялық қ ұ жат тү рі жә не ол Дипломатиялық нотағ а қ осымша. Нотағ а қ оса жолданатын жадығ ат нота қ ағ азына басылады.

Меморандум – Шетелдердің органдары арасында, мемлекеттердің ү кіметтерінің арасында, бір мемлекеттің органының ішінде ө зара жазысқ ан хат-хабарларлар кезінде қ олданылатын ресми қ ұ жат.

Меморандум нота, жаднама жазбадан ө згеше. Меморандум осы қ ұ жатта карастырылатын мә селе туралы ақ паратты толық кө лемде қ амтиды. (Меморандум, в отличие от других документов такого типа (памятные записки, ноты и т.д.) содержит наиболее полный объем информации по отдельному, обсуждаемому в нем, вопросу, в том числе анализ соответствующих фактических данных, обоснованную позицию государства – адресанта и аргументированный вывод. Кроме того, меморандум может включать обратную полемику с доводами от другой стороны).

Меморандум жеке қ ұ жат немесе нотағ а қ осымша ретінде болуы мү мкін. меморандум Нотағ а қ осымша болғ анда осы нотаның мазмұ нын ашып, ол туралы толық ақ парат береді.

Меморандумның нотадан басты айырмашылығ ы: меморандум сыпайылық формасының формуласы басталмайды жә не аяқ талмайды, қ ол қ ойылмайды.

10.Берілген терминдерге тү сінік берің із: коммюнике, консенсус, персона грата

Коммюнике – (француз тілінен – communique, латын тілінен – cоmmunicatio –мә лімдеу, хабар) – Халық аралық келіссө здер, келісімдер, мемлекет ө міріндегі маң ызды оқ иғ алар барысы немесе нә тижелері туралы ресми хабарлама. Мысалы, ә скери операциялардың, саммиттердің, кездесулердің барысы жө нінде.

Консенсус (лат. consensus — келісім, бірауыздық, ынтымақ тылық) — келіссө здер барысында қ андай да бір мә селе бойынша дауыс берусіз ортақ шешімге келу. Консенсус саясатта саяси басқ ару мен ық палдасудың қ ұ ралдары мен ә дістерін қ оғ амдық мойындау тә сілі. Саяси консенсус арқ ылы саяси ү стемдікті шынайы, іс жү зінде заң дастыру жү зеге асырылады. Келісім дең гейі неғ ұ рлым жоғ ары болса, саяси жү йе соғ ұ рлым тұ рақ ты.

Консенсустың субъектілері, дең гейі жә не мазмұ ны ә ркелкі, оны қ алыптастыру ә дістері, тұ рақ ты жә не тұ рақ сыз қ оғ амдық жү йелерде қ олдау табуы дә л солай ажыратылады. Ә детте, азаматтардың ық тимал келісімдер мен мү мкін болар шиеленістерінің ү ш нысанын бө ліп кө рсетеді: кө зқ арастар жү йесінің қ ұ рылымын қ ұ райтын соң ғ ы мақ саттары; " ойын ережелері" немесе процедуралар; нақ тылы ү кіметтер жә не ү кіметтік саясаттар. Бұ л нысандар ө з кезегінде консенсустың ү ш дең гейіне ө згеруі мү мкін:

· 1) қ ауымдастық дең гейіндегі консенсус (яғ ни, негізгі консенсус);

· 2) тә ртіп дең гейіндегі консенсус (процедуралық консенсус);

· 3) ү кімет жә не оның саясаты дең гейіндегі консенсус.

Демократиялық ережелер мен процедураларды қ олдану саяси консенсус аймағ ын кең ейтуге мү мкіндік туғ ызады.

Персона грата - (лат. persona grata - қ алаулы адам, " қ ұ тты қ онақ ") - дипломатиялық ө кілдік басшысы ретінде тағ айындалғ анына қ абылдаушы елдің ризалығ ын алғ ан дипломатиялық ө кіл; немесе қ абылдаушы елге кіруге рұ қ сат (кіру визасын) алғ ан дипломатиялық қ ызметкер.

11. Берілген терминдерге тү сінік берің із: депозитарий, виза, консул.

Депозитарий (фр. deposіtaіre – сақ тауғ а зат берілген тұ лғ а, сақ таушы) – салымшы, салым ақ ша салушы; депозиттер сеніп тапсырылғ ан заң ды немесе жеке тұ лғ а, Бағ алы қ ағ аздар нарығ ына кә сіпқ ой қ атысушы, депозитарлық қ ызметті жү зеге асырушы заң ды тұ лғ а. Депозитарий ең алдымен соманы қ азынашылық тың пайдасына немесе меншікті операциялар ү шін қ абылдауғ а мемлекет уә кілеттік берген банкілер мен басқ а да несие-қ аржы мекемелері. Айталық ‚ инвестициялық қ ордың депозитарийі – бағ алы қ ағ аздармен‚ соның ішінде жекешелендіру чектерімен‚ қ орғ а тиесілі ақ шалай қ аражатпен операцияларды жү зеге асыратын‚ қ ордың осы мү лкінің қ озғ алысы есебін жү ргізетін жә не инвестициялық қ ор мен депозитарий арасында жасасылғ ан басқ а да атқ арымдарды жү зеге асыратын банк немесе заң ды тұ лғ а. Депозитарий термині халық аралық кө п тарапты шарттың тү пнұ сқ а мә тінін сақ таушы мемлекет немесе халық аралаық ұ йым деген мағ ынада да қ олданылады. Бұ л ретте депозитарийді халық аралық шартқ а қ атысушы мемлекеттер айқ ындайды. Бекіту грамоталары‚ қ осылу туралы мағ лұ мдамалар‚ бір мемлекеттің екінші мемлекетке ө зара жасалғ ан шартының кү шін тоқ тату туралы хабарламалары жә не шартқ а қ атысты басқ а да қ ұ жаттар депозитарийге ө ткізіледі.

Виза (лат. vіsus – қ аралғ ан) – адамның паспортына не ө зге тө лқ ұ жатына қ ойылатын белгі. Ол қ ұ жат иесіне мемлекеттен кетуге не осы мемлекеттің шегіне келуге немесе оның аумағ ы арқ ылы ө туге рұ қ сат етілетіндігін айғ ақ тайды. Ол белгілі бір мерзімге беріледі.

Консул (лат. Сonsul) – 1) басқ а мемлекетте белгілі бір міндеттерді (ө з мемлекеті мен оның азаматтарының заң дық жә не экономикалық мү дделерін қ орғ ау істерін) орындау ү шін тұ рақ ты ө кіл ретінде тағ айындалғ ан лауазымды адам. Консулды тағ айындағ ан мемлекет оғ ан жеке басын куә ландыратын патент береді жә не ол ө зі қ ызметке келген мемлекеттің рұ қ сатынан (экзекватура) кейін ғ ана міндетіне кіріседі. Консул тағ айындалғ ан елінде ө з мемлекетінің заң ды тұ лғ алары мен жекелеген азаматтарының экономикалық жә не қ ұ қ ық тық мү дделерін қ орғ айды, тө лқ ұ жаттар мен кіру-шығ у рұ қ сатнамаларын береді, нотариалдық қ ызметтер, т.б. атқ арады.Консулдық мекеме басшылары ө здері басқ аратын консулдық тың класына қ арай Бас Консул, Консул, вице-Консул, консулдық агенті болып 4-ке бө лінеді. Қ азақ стан Консулдары ө з қ ызметінде Қ азақ стан Республикасы Конституциясын, Қ азақ стан Республикасы заң дарын, Ү кімет қ аулыларын, халық аралық конвенциялар мен келісімдерді, сондай-ақ, халық аралық рә сімдерді басшылық қ а алады. Шет ел Консулдарының еліміздегі қ ызметіне кірісуіне рұ қ сат беру тә ртібі жә не олардың қ ұ қ ық тары, пайдаланатын жең ілдіктері мен иммунитеті “Қ азақ стандағ ы басқ а мемлекеттердің дипломатиялық жә не консулдық ө кілдері туралы ереже” бойынша жү зеге асырылады; 2) Ежелгі Римде болғ ан жоғ арғ ы мемлекеттік лауазымдардың бірі. Консул 1 жылғ а, алғ ашында тек ақ сү йектерден ғ ана (патриций) сайланғ ан. Кейін ақ сү йектер мен кедейлердің кү ресі нә тижесінде плебейлер де Консулғ а сайлана алатын болғ ан. Консулдар жоғ арғ ы азаматтық жә не ә скери ү кіметті ө з қ олдарында ұ стады. Орта ғ асырларда (11 ғ.) Батыс Еуропада Консул институты қ айта пайда болып, 19 ғ асырда бірте-бірте жойылып кетті. Онда Консулдар, негізінен, ақ сү йектер мен бай кө пестерарасынан сайланып, ә кімшілік, қ аржы, сот, ішінара заң шығ ару билігін ө з қ олдарында ұ стады.