Ерітінділер технологиясы

Ерітінділер – бұ л сұ йық гомогенді жү йе, бір немесе бірнеше компоненттен жә не еріткіштен тұ рады.

Ерітінділер басқ а дә рілік формаларғ а қ арағ анда бірқ атар артық шылығ ы бар. Себебі мұ нда дә рілік заттар ион жә не молекула тү рінде болады, ал олар ішекке тез сорылады. Кемшілігі болып олардың ү лкен кө лемі болып табылады. Ерітінділер технологиясын білу басқ а дә рілік заттарды дайындауда маң ызы зор, себебі олар қ олданылатын жартылай ө нім немесе қ осымша компонент болып табылады.

Қ олданылатын еріткішке байланысты ерітінділерді мына топтарғ а бө леді: сулы, спиртті, глицеринді, майлы, сироп, ароматты су.

Ерітінділерді алу келесі сатылардан тұ рады: дә рілік заттарды алу, механикалық қ осындылардан тазарту, стандартизаця, фасовкалау жә не қ аптамалау.

Дә рілік заттарды дайындауда мына процестер арқ ылы ө теді: ө лшеу, ұ сақ тау, себу, фильтрлеу, сү зу.

Еріту – дифузионды–кинетикалық процесс, еріткіш пен ерітілетін заттардың ә рекеттесуі арқ ылы жү реді. Ерітінділерді ұ нтақ тан, қ атты, газды, сұ йық заттардан алады. Қ атты заттарды еріту кү рделі процесс. Ерітуді мына сатыларғ а бө луге болады:

1)қ атты заттың еріткішпен ә рекеттесуі, мұ нда адсорбция жү реді;

2)еріткіш молекулаларының заттармен қ атынасы, мұ нда молекулалар жә не иондар сольвациясы жү реді;

3) молекулалар жә не иондар сольвациясының сұ йық фазағ а ауысуы;

4)еріткіштегі концентрацияның бір дең гейге бірдейленуі.

Тө рт сатының ұ зақ тылығ ы диффузионды процестің қ арқ ындылығ ына байланысты. Ерітуді жеделдету ү шін температура режимін ө згертуге болады. Бұ л процесстерді жылытқ ыш пары, араластырғ ышы, суытқ ышы бар қ ондырғ ыларымен қ амтылғ ан реакторда жү ргізіледі.

Сұ йық тық тың гетерогенді масса алмасуы қ атты фазада ә ртү рлі тә сілдер арқ ылы жү зеге асырылады. Тікелей тә сілде жылдамдық сұ йық тық тың жылдамдығ ына байланысты.

Сұ йық фазада араластыру мына тә сілдерден тұ рады: механикалық – ә ртү рлі араластырғ ыштары арқ ылы, пневматикалық – ауа жә не инертті газ арқ ылы, гравитационды, акустикалық жә не циркуляциялық.

Кө бінесе кең таралғ ан тү рі араластырғ ыштары бар қ ұ рылғ ы. Олар айналу жылдамдығ ы бойынша ажыратылады. Араластырғ ыштар лопасты, пропеллерлі, турбинді болып бө лінеді.

Лопасты араластырғ ыштар екі немесе одан да кө п лопастерден тұ рады, олар оське перпендикулярлы орналасқ ан. Айналу жылдамдығ ы 1-5 м̸ с. Лопасты араластырғ ыштарғ а якорлы, рамалы, планетарлы араластырғ ыштар жатады.

Якорлы араластырғ ыштар диаметрі аппарат диаметріне жақ ын.

Рамалы араластырғ ыштар бірнеше лопастерден тұ рады.

Планетарлы араластырғ ыштар орталық жә не бү йір араластырғ ыштардан тұ рады. Олар бірдей, ось бойынша айналып тұ рады.

Пропеллерлі араластырғ ыштар винт тә різдес иілген лопастерден тұ рады.

Турбинді араластырғ ыштар ашық жә не жабық тү рде болады. Олар араластыруды интенсивті тү рде жү ргізеді.

Ультрадыбыс генераторы арқ ылы араластыру магнит немесе гидродинамикалық роторлы аппараттар арқ ылы жү зеге асырылады.

Гетерогенді жү йедегі сұ йық тық тарды бө ліп алу тқ ндыру, фильтрлеу немесе центрафуга арқ ылы жү зеге асырылады.

Тұ ндыру ауырлық кү ші арқ ылы жү реді. Тұ ндыруды периодтық, жартылай ү здіксіз немесе ү здіксіз аппараттарда жү ргізеді.

Кезенді жү йеде тұ ндыру сұ йық тық ты қ ұ йып алатын краны бар кө лемді ыдыстарды жү ргізеді. Тұ ндырудан кейін беткейіндегі сұ йық тық ты қ ұ йып алады.

Фильтрлеуде саң ылау арқ ылы сұ йық тық ө тіп, қ атты бө лшектер қ алады. Фильтр саң ылаулары бө лшектер диаметрі, химиялық тұ рақ тылығ ына жә не механикалық тө зімділігіне байланысты болады.

Фильтрлерді қ ұ рылымына байланысты екі топқ а бө леді: 1) иілгіш, мұ нда саң ылаулар кө лемі ө згер алады. 2)Иілмейтін, плита, диск немесе цилиндрлі трубалар ретінде кездеседі.

Қ ұ рылымы мен материалдар қ асиетіне байланысты фильтрлерді мына топтарғ а бө леді: 95% целлюлозадан тұ ратын табиғ и талшық тар, бельтинг, холст, марля жә не т.б. Бұ лар нейтралды, аз қ ышқ ылды жә не тө мен сілтілі қ оспаларғ а тө зімді болады.

Фильтрлеуші материалдарды қ олданар алдында ерігіш заттардан тазарту ү шін жуу керек.

Фильтрлерді қ ысымғ а байланысты мына топтарғ а бө леді: вакуум астында жә не қ ысым астында жұ мыс істейтін. Қ ысым астында жұ мыс істейтін фильтрлер воронкалардан, шынылардан тұ рады. Вакуум астында жұ мыс істейтін фильтрлер фаянс жә не керамикадан жасалынады.

Центрифугалауда центробежді кү ш арқ ылы гетерогенді заттарды бө ліп алу. Центрафугада ротордың айналуы арқ ылы центробежді алаң пайда болып, тұ нба тү зіле бастайды.

Этанолды алу кезінде ө рт қ ауыпсіздігін қ атаң сақ тайды, бө лек бө лмелерде жұ мыстарды жү ргізеді. Ерітінділерді герметикалық жабылатын реакторларғ а, жылытқ ышсыз сақ тайды. Друк-фильтрлер арқ ылы этанолды қ айнап кетуден сақ тап фильтрлейді.

Майлы ерітінділерді гидролиздейді, мысалы ауыр металдар тұ зын липаза арқ ылы, мұ нда бос май қ ышқ ылдары тү зіледі. Глицеринді жә не майлы ерітінлілерді алғ ан кезде оларды қ ыздырып фильтрлейді.

Ә дебиет: 1. Ахметсадыков Н.Н., Хусаинов Д.М. Дә рілік заттар

технологиясы. Алматы, 2004

2. Малдігерлік фармакология /З.Н. Кожабековтың ред/. Алматы,

2000.

3. Мұ хамбетов Д.Д., Мингилев В.П. Жалпы рецептура. Акмола, 1996

Зертханалық -тә жірибелік сабақ №13: Дә рілік ө сімдік шикізатын зерттеу: макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау.

Сабақ тың мақ саты: Дә рілік ө сімдік шикізатына /ДӨ Ш/ макроскопиялық жә не микроскопиялық талдау жасау ә дістерін игеру. ДӨ Ш морфологиялық зерттеу.

Ө ткізілетін орны: Ветериналық медицина кафедрасының зетрханасында

Сабақ тың ұ зақ тығ ы: 2 сағ ат