Йнектер шамамен 670 жыл бұрын Венециядан екі километр жердегі Мурано

Аморфты материалдар” лекциялары курсы

Лекция № 1

Аморфты материалдар туралы жалпы мә ліметтер

Алғ ашқ ы адамзат танысқ ан кристалды емес қ ұ рылымды диэлектриктер ­­– шынылар

(ә йнектер) жанартаулық негізді болғ ан. Жанартаулық шыны немесе абсидиан

сирек кездеседі. Бұ рынғ ы ССРО-да оның біршама мол мө лшері Арменияда болғ ан.

Ол жақ сы емес қ ара немесе сұ р тү сті жә не нашар ө ң деледі. Бұ л жасанды

шыныларды жасау қ ажеттілігіне ә кеп соқ ты. Шыныларды жысау бес жарым

мың нан астам жыл бұ рын игерілген. Сонау заманда египеттіктер тек кү ң гірт,

мө лдір емес шыныларды, яғ ни ә йнекейлерді (глазурлер) жасауды білген.

Ә йнекейлермен сазды қ ұ мыраларды су ө ткізбейтін, қ олдануда ың ғ айлырақ ә рі

кө ркемірек болу ү шін қ аптағ ан. Сосын ә некейлер мен тұ рмыстық бұ йымдарды

ә йнекейдің ө зінен жасайтын болғ ан. Негізінен шыны моншақ тар, вазалар,

қ ұ мыралар жә не т.б. Шыныдан жасалғ ан бұ йымдарды дайындау ө те кө п ең бекті

талап ететіндіктен, Ежелгі Египетте мұ ндай бұ йымдар ө те сирек ә рі асыл тастардан

кө п арзан болмағ ан.

Ә йнекті (шыны) бұ йымдарды жасау біздің дә уірімізге дейінгі I ғ асырда белгісіз

римдік шебердің бір ұ шы ұ лғ айғ ан жә не келесі ұ шы кү юден ағ аш мундштукпен

қ орғ алғ ан шыны ү рлегіш (стеклодувная) темір тү тікшені ойлап табуымен

айтарлық тай артты. Мұ ндай тү тікше бздің заманымызғ а дейін еш ө згеріссіз дерлік

сақ талғ ан. Римдіктер шыны жиынтығ ын арнайы шынық айнатқ ыш пештерде

дайындағ ан, онда температура жеткілікті жоғ ары болғ аны соншалық ты тү рлі-тү сті

жә не рең сіз мө лдір ә йнектер алуғ а болатын. Олар тек шыны ыдыстар мен

ә шекейлер дайындау ү шін ғ ана емес, мозаикалык суреттер мен шыныдан жасалғ ан

ө рнектерді де жасау ү шін қ олданылғ ан. Алайда римдіктер терезе ә йнегі мен

айнаны білмеген.

Алғ ашқ ы терезе ә йнегі мен айнағ а жарамды тегіс ә рі мө лдір диск тә різдес

йнектер шамамен 670 жыл бұ рын Венециядан екі километр жердегі Мурано

қ аласында жә не шамамен осы мерзімде Францияда да дайындалғ ан. Сол жылы

ү лкен айналар жасау ә дісі де ашылғ ан болатын. Айналық ә йнек терезелік ә йнекпен

салыстырғ анда сапасы жоғ ары, анағ ұ рлым мө лдір, біртекті, тегіс бетті. Ә детте

мұ ндай ә йнектер автомобильдердің, ұ шақ тардың терезелерін дайындауғ а, дү кен

кө рмелерін жә не айна жасауғ а қ олданылады. Сұ р-алқ ызыл айна ә йнегінен адам

беті сұ лулырақ ә рі жас кө рінетін айна жасауғ а болады.

Хрустальді шыны 370 жыл бұ рын алынғ ан. Мұ ндай шынының компоненттерінің

бірі болып қ орғ асын қ ос тотығ ы (PbO₂), ал қ арапайым қ ұ м орнына таза

кварцтық қ ұ м не кремень қ олданылады. Бұ л шынылар кварц (тау хрусталі)

сияқ ты мө лдір ә рі рең сіз жә не флинт (ағ ылшыншадан flint-кремень) деп аталады.

Кейінірек флинттер секілді жоғ ары сапалы шыныларды қ орғ асын оксидінің

қ оспасынсыз ала бастады. Бұ л шыныларды крондар деп атады. Крондар мен

флинттер негізінен оптикалық аспаптар бө лшектерін дайындауғ а жә не қ ымбат

хрусталь ыдыстар дайындауғ а қ олданылады.

Қ ұ рамында бор оксидінің (B₂O₃) кө п мө лшері бар шынылардың термиялық ұ лғ аю

коэффициенті (ТҰ К) ө те аз болғ андық тан температураның ү лкен алмасуларына

тө зімді болады. Мұ ндай шыны пирекс деп аталады. Бұ дан да аз ТҰ К-не таза

кв арцтық шыны ие. Бұ дан жасалғ ан бұ йымдарды қ ызыл болғ анғ а дейін қ ыздырып

суғ а салсақ олар шағ ылмайды. Кварцтық шыны жоғ ары механикалық беріктігі бар.

Беріктігі бойынша кварцтық шынығ а шынық тырылғ ан шыны жақ ын келеді.

Мұ ндай шынылардың кейбір сорттары оқ ө ткізбейді жә не сол себепті кө ліктің

арнайы тү рлерінің терезелерін жасауда қ олданылады.