Күштер мен әсерлер. Мөлшерлiк және есептiк күштер

Конструкцияның жұ мыс iстеу қ абiлетi негiзiнен кү штер жә не ә серлерге байланысты, сонымен бiрге материалының берiктiгiне, пайдалану жағ дайына, жұ мыс iстеу ерекшелiгiне байланысты. Мө лшерлер бойынша конструкцияның жұ мыс iстеуiне мү мкiндiк беретiн кү штер мә нiн мө лшерлiк кү штер деп атайды. Мұ ндай мө лшерлік сыртқ ы кү штерге конструкция тарапынан пайда болатын iшкi мө лшерлiк кү штер сә йкес келедi. Мысалы: -мө лшерлiк сыртқ ы кү ш, -мө лшерлiк момент, - мө лшерлік бойлық кү шi жә не т.с.с.

Кенеттен кү штердiң мө лшерлiк мә нiнен қ олайсыз жақ қ а ө згерісін кү ш бойынша сенiмдiлiк коэффициентi арқ ылы ескереді.

Есептiк кү штер формуласымен анық талады

мұ ндағ ы - кү ш бойынша сенiмдiлiк коэффициентi.

Сыртқ ы есептiк кү штерге сә йкес келетiн iшкi кү штер есептiк iшкi кү штер деп аталады, мысалы: . Конструкциялар есебіндегі кү штердің мө лшерлерi 2.01.07-85 “Кү штер мен ә серлер. Жобалау мө лшерлерi” деп аталатын қ ұ рылыс мө лшерлерi жә не ережелерiнен (Қ МжЕ-ден) алынады.

Кү штер мен ә серлер - тұ рақ ты жә не уақ ытша болып бө лiнедi.

Тұ рақ ты кү штер (ө здерiнiң бағ ыты мен орналасу орындарын ө згертпейтiн) деп кө тергiш, шектегіш конструкциялардың салмақ тары, топырақ тың салмағ ы мен қ ысымы жә не алдын-ала кернеуленудiң ә серi есептеледi.

Уақ ытша кү штер уақ ыт бойынша тұ рақ сыз, олардың белгiлi бiр уақ ытта ә сер етпеуi де мү мкiн, сол сияқ ты орны ауысып отырады. Уақ ытша кү штер ұ зақ мерзімді, қ ысқ а мерзімді жә не ерекше болып бө лiнедi. Уақ ытша ұ зақ мерзімді кү штерге тұ рақ ты қ ондырғ ылардың, сұ йық тар мен қ атты денелердiң (қ оймалардағ ы мен кiтапханалардағ ы жә не дә н қ оймаларындағ ы) салмақ тары, жабынғ а, қ абырғ ағ а тү сетiн кү штер, газдар мен сұ йық тардың, тө гiлетiн денелердiң салмақ тары, кейбiр, қ ары кө п жататын аудандар ү шiн қ ар жабынының салмағ ы жатады.

Бұ л кү штердi “Қ ұ рылыс мө лшерлерi жә не ережелерi”, каталог, стандарттар бойынша қ абылдайды.[1, 2]

Қ ысқ а ә сер ететiн кү штерге адамдардың, жиһ аздардың, жең iл қ ондырғ ылардың, кө тергiш транспорттық қ ондырғ ылардың салмақ тары, атмосфералық - қ ардың, желдiң ә серлерi жатады. Қ ардың ә серiнен болатын кү штер, негiзiнен, белгiлi бiр жердегi қ ар жабынының қ алың дығ ына жә не ү й тө бесiнiң пiшiнiне байланысты.

Метеорологиялық қ ызметтiң зерттеулерi бойынша ТМД территориясы 6 ауданғ а бө лiнген.

Ә рбiр аудан ү шiн қ ардан болатын мө лшерлiк кү штер:

;

мұ ндағ ы, - 1м² жер бетiндегi қ ар салмағ ы, ол қ ұ рылыс мө лшерлерi мен ережелерiнде берiледi; - ү й тө бесiнiң пiшiнiне байланысты жер

бетiндегi (жазық беттегi) қ ар жабынынан пайда болатын кү штен, тө бедегi қ ар жабынынан болатын кү шке кө шу коэффициентi; - ә ртү рлi тө бе пiшiндерiне байланысты алынатын коэффициент, оның мә ні ең іс жә не тік тө бе пішіндері ү шін, сә йкесінше, , болғ анда, жә не , ал мә ндері интерполяциямен алынады.

Желден болатын мө лшерлiк кү ш жел жылдамдығ ы қ ысымына байланысты анық талады:

,

мұ ндағ ы, - жел жылдамдығ ы қ ысымының 10 м биiктiктегi мө лшерлiк кө рсеткiші. Мө лшерлер бойынша жел кү шiне байланысты ТМД территориясы 7 ауданғ а бө лiнедi, I-VII аудандар ү шiн жел кү шi аралығ ында ө згередi; -жел жылдамдығ ы қ ысымының жер бетiнен биiктiгiнiң ө суiне қ арай алынатын тү зету коэффициентi: биiктiкте ; биiктiкте ; м -ден ү лкен немесе тең биiктiкте -ге тең деп алынады; - қ ұ рылыс объектiсiнiң кескiнiне жә не жел кү шiнiң схемасына байланысты алынатын аэродинамикалық коэффициент; мә нi мө лшерлерде берiледi.

Ерекше кү штерге жататындар: сейсмикалық кү штер, технологиялық процестiң кенеттен бұ зылуынан, жарылыстан пайда болатын кү штер. Қ ұ рылыс конструкциялары кү штердiң тү рлiше бiрiгiп ә сер етуiне есептеледi. Қ ұ рылыс конструкцияларын есептеуде кү штердiң ең қ олайсыз бiрiгуi алынады.

Кү штердiң бiрiгуi екi тү рге бө лiнедi: негiзгi бiрiгу, ерекше бiрiгу.

Тұ рақ ты кү ш пен ұ зақ мерзімді уақ ытша кү штiң жә не ең бiр маң ызды қ ысқ а мерзімді кү штiң бiрiгуiн негiзгi бiрiгу деп атайды.

Ерекше бiрiгу - тұ рақ ты кү ш, ұ зақ мерзімді жә не мү мкiн болатын қ ысқ а мерзімді уақ ытша кү штер мен бiр ерекше кү штен тұ рады.

Егер негiзгi бiрiгуде бiр қ ысқ а мерзімді кү ш алынса, онда бiрiгу коэффициентi бiрге тең болады. Егер екi немесе ү ш қ ысқ а мерзімді ететiн кү штер алынса, бiрiгу коэффициентi -ғ а тең, тө рт не одан да кө п қ ысқ а мерзімді кү штер алынса, бiрiгу коэффициентi -ге тең.

Ерекше бiрiгуде бiрiгу коэффициентi -ге тең.

Бiрiгу коэффициентi бiр уақ ытта бiрнеше қ ысқ а мерзімді кү штiң ә сер етуi мү мкiн еместiгiн ескередi.

Қ ұ рылыс конструкцияларын есептеуде қ ұ рылыс конструкциясы материалы берiктiгiнiң қ асиетi оның мө лшерлiк кедергiсiмен - анық талады, ал оның мә нi ү лгiлердi сынау арқ ылы алынады. Тастан қ аланғ ан конструкция ү шiн - тiкелей анық талмайды, себебi ол конструкция тас пен ерiтiндiден тү рады.

Ал бiркелкi конструкциялар, мысалы, металдар ү шiн мө лшерлiк кедергi сынақ арқ ылы анық талады. Қ ұ рылыс конструкцияларын есептеуде, есептiк кедергi қ олданылады, ол

формуласымен анық талады, мұ ндағ ы, - конструкция сенiмдiлiгiн арттыру мақ сатында қ олданылатын, конструкцияның материалы бойынша сенiмдiлiк коэффициентi.

Конструкциялар есебінде шектiк жағ дай пайда болуының маң ыздылығ ы ескерiлiп, - тағ айындалу бойынша сенiмдiлiк коэффициентi қ олданылады.

Тағ айындалуы бойынша объектiлер 4 топқ а бө лiнедi:

1. Ө те маң ызды халық шаруашылық объектiлерi АЭС, телемұ наралар, театрлар, мектептер, ауруханалар, олар ү шiн - ;

2. Маң ызды халық шаруашылығ ы объектiлерi - ө неркә сiп орындары, ауыл шаруашылық объектiлерi, тұ рғ ын жә не азаматтық ү йлер, олар ү шiн - .

3. Шектелген халық шаруашылық объектiлерi, бес жылдан артық жұ мыс iстейтiн қ оймалар, уақ ытша ү йлер, олар ү шiн - .

4. 5 жылғ а дейiн жұ мыс iстейтiн уақ ытша ү йлер, олар ү шiн - .