Həqiqətən də, Allah təqvalılar və yaxşı işlər görən­lər­lədir”.

Ey Muhə mmə d! Sə birli ol, ç ü nki sə birlilik ç ə tin anda sə nə yardı mç ı olar və ruhunu sabitlə ş dirə r. Ç ağ ı rı ş ı na cavab vermə kdə n boyun qaç ı ran gü nahkarlara gö rə də kə də rlə nmə. Hə qiqə tə n, qə m sə nə heç bir xeyir gə tirmə z. Onlar sə nin ə leyhinə bə dxah fitnə -fə sadlar qursalar da kə də rlə nmə! Hə qiqə tə n, kafirlə rin hiylə gə rliyi onları n ö z ə leyhinə ç evrilə cə kdir. Sə n Allahdan qorxur və yaxş ı lı qlar edirsə n, Fö vqə luca Allah isə tə qvalı olanlara və xeyirxahlı q edə nlə rə hə miş ə kö mə k edir və doğ ru yol gö stə rir. Belə mö minlə r kü frdə n və itaə tsizlikdə n ehtiyat edir, Allaha sə mimiyyə tlə elə ibadə t edirlə r ki, sanki Onu gö rü rlə r və ə gə r onlar onu gö rmə sə lə r də, onlar ç ox gö zə l mə lumdur ki, Allah onları mü ş ahidə edir. Bununla yanaş ı, onlar Allahı n mə xluqları na yaxş ı lı q edir və onlara xidmə t gö stə rmə k ü ç ü n ə llə rində n gə lə ni yerinə yetirirlə r. Ey Rə bb! Bizi də tə qvalı lardan və xeyirxahlı q gö stə rə nlə rdə n biri et!

[1] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[2] Fö vqə luca Allah – Mü qə ddə s Allahı n mü barə k ad və sifə tlə rində ndir. Azə rbaycan dilində indiyə də k “ali”– (2: 55; 4: 34 и д р) “ə la”– (87: 1; 92: 20); “mutə ali – ( 13: 9) sö zlə ri yeganə bir “uca” ifadə si ilə tə rcü mə edilirdi ki, bu hə min sö zlə rin incə və də rin mə naları nı tam ə ks etdirmirdi. Allaı n bu adı nı n tez-tez ç ə kilmə si onun daha mü vafiq və dolğ un bir istilahla ə və zlə nmə sini zə rurilə ş dirirdi. Hə m də dilimizdə ki “uca” sö zü ə rə b dilində ki bü tü n mə naları vermirdi. Rus dilində «В с е в ы ш н и й» ifadə si “Allah-tə ala” – ya daha yaxı ndı r. Bü tü n bu ö zə lliklə ri nə zə rə alaraq dilimizdə iş lə k sö z axta­rı ş ı nda “fö vqə ladə ” sö zü ü zə rində dayanmalı oldum. Ə vvə lə n, o, hə r ş eyin fö v­qü ndə, hə r ş eydə n hü ndü rdə və ucadan da uca olmaq mə nası nı verdiyi ü ç ü n, “Uca Allah” ifadə si ə və zinə “Fö vqə luca Allah” – mü rə kkə b sö z birlə ş mə sini seç mə yi mə q­sə dyö nlü saydı m. Ç ü nki bu, Mü qə ddə s Allahı n ə n ucaları n da fö vqundə olduğ unu ifadə edir və buna gö rə Allahı n ş an-ş ö hrə tinə daha yaraş andı r və mə qsə də uyğ undur. F.S.

[3] İ slamı m dö rdü ncü xə lifə si

[4] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[5] Dinsiz və cahil mü ş riklə rlə hansı mü qavilə də n danı ş maq olar? Fasiqlə r ü ç ü n mü qə ddə s sayı lan və yerinə yetirilmə si mü tlə q vacib olan bir ş ey varmı? F.S.

[6] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[7] Yə ni, mə sciddə namaz qı lmağ a layiq olanlar. F.S.

[8] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[9] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[10] İ ndiki İ ran İ slam Cumhuriyyə ti ə razisinin qə dim adları ndan biridir. F.S.

[11] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[12] Vacib. F.S.

[13] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[14] Qiymə tli ə ş yalar, daş -qaş, qı zı l-gü mü ş və b. F.S.

[15] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[16] Bü tpə rə stlə r. F.S.

[17] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[18] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[19] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[20] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[21] İ kiü zlü lü yü nü. F.S.

[22] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[23] Ə llə rinə cü zi bir bə hanə dü ş ə n kimi namaz qı lmaqdan asanlı qla tə xirə salı rlar. Tə rc. F.S.

[24] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[25] Rus dilində ki tə rcü mə də “Fadı ha” “İ fş aedici” («Р а з о б л а ч а ю щ а я») kimi verilmiş dir. Tə bə ri Tə fsirində isə “Tö vbə ” surə si “Rü svay edə n” (“Fadı ha”) kimi gö stə rilmiş dir. Ə slində də, surə də mü nafiqlə rin rü svay edildiyi bildirilir (Ə bu Cə fə r Muhammə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, Hisar Yayı nevi, TC, 4/317). Tə rc. F.S.

[26] Mü cahid deyir ki: “Mü nafiqlə r ö z araları nda mü sə lmanları n ə leyhinə danı ş ı r və sonra da deyirdilə r ki, “Yə qin ki, Allah bu dediyimiz gizli sö zlə ri aş kar etmə z”. Ayə də də buna iş arə edilir. (Ə bu Cə fə r Muhammə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, Hisar Yayı nevi, TC, 4/317). Tə rc. F.S.

[27] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tnində qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[28] Tə bə ri Tə fsirində deyilir ki: “Mü nafiq kiş ilə r və mü nafiq qadı nlar iman gə tirdiklə rini sö ylə diklə ri halda kafir olduqları nı gizlə tmə lə ri baxı mı ndan eynilə bir-birilə rinə bə nzə yirlə r. Onlar Allahı və Onun Peyğ ə mbə rini (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) inkar etmə k kimi yaramaz ə mə llə ri baş qaları na qə bul etdirmə k istə yirlə r”. (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, TC, Hisar Yayı nevi, 4/319). F.S.

[29] “Onlar bu dü nyada da ə zab və fə lakə tlə rə uğ radı lacaqlar... Ç ü nki inkarç ı lı ğ ı n və ikiü zlü lü yü n cə zası budur.” (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, TC, Hisar Yayı nevi, 4/319). F.S.

[30] Gö rkə mli mü fə ssir ə s-Sə ə dinin bu ş ə rhini Peyğ ə mbə rimiz Muhə mmə din (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) aş ağ ı dakı hə disi də tə sdiq etmə kdə dir: “Canı m qü drə t ə lində olan Allaha and iç irə m ki, siz də sizdə n ə vvə lki ü m­mə tlə rin yolunu qarı ş -qarı ş, arş ı n-arş ı n, qulac-qulac tə krarlayacaqsı nı z. Belə olacaq ki, onlar kə rtə nkə lə nin girdiyi də liyə giriblə rsə, siz də oraya girə cə ksiniz”. (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, TC, Hisar Yayı nevi, 4/320). F.S.

[31] Tə bə ri bu barə də ö z Tə fsirində belə yazı r: “Mə gə r bu mü nafiqlə rə ö zlə rində n ə vvə l yaş amı ş bu xalqları n nə yə mə ruz qoyulduğ u xə bə ri gə lib ç atmamaı ş dı mı? Nuhun (ə) xalqı bı tufanla boğ madı qmı? Ad xalqı nı ş iddə tli uğ ultu ilə ə sə n və hə r ş eyi mə hv edə n gü clü kü lə klə rlə hə lak etmə dikmi? Sə mud xalqı nı qorxunc bir sarsı ntı ilə yox etmə dikmi? İ brahimin (ə) xalqı ndan verdiyimiz nemə tlə ri alaraq, onları n padiş ahı olan Nə mrudu mə hv etmə dikmi? Mə dyə n xalqı nı da, Ş ueybi (ə) yalanç ı ç ı xarı nca, onlara kö lgə salan buludlu gü nü n ə zabı ilə yaxalamadı qmı? Lutun (ə) xalqı na ə zab ə mrimiz gə lə n kimi, yaş adı qları ö lkə nin altı nı ü stü nə ç evirmə dikmi? Ü stlə rinə niş anlanmı ş yanar daş lar yağ dı rmadı qmı? Allah onları n heç birini nahaq yerə hə lak etmə miş dir. Onlar Allah itaə tsizlik etdiklə rinə və Onun peyğ ə mbə rlə rini yalanç ı saydı qları na gö rə cə zaya layiq gö rü lmü ş və ö zlə ri ö zlə rinə zü lm etmiş lə r. Ey mü nafiqlə r, eyni ş eylə rin sizin də baş ı nı za gə lmə yə cə yinə ə minsinizmi? ” (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, TC, Hisar Yayı nevi, 4/320-321). F.S.

[32] “Bə yə nilə n ş eylə rə də və t” dedikdə, Tə bə riyə gö rə, İ slama də və t, “qı nanı lan ş eylə r” adı altı nda isə insanları bü tlə rə və ş eytanlara ibadə t etmə kdə n ç ə kindirmə k nə zə rdə tutulur. (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, TC, Hisar Yayı nevi, 4/321-322). F.S.

[33] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[34] Abdullah b. Mə suda gö rə, Fö vqə luca Allah bu kə rim ayə də Allahı n Elç isinə (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!): “Mü nafiqlə rə qarş ı hə m sö zlə, hə m də silahla mü barizə etmə sini ə mr etmiş dir”. (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Tə bə ri Tə fsiri, TC, Hisar Yayı nevi, 4/322-324). F.S.

[35] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir.

[36] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[37] Yə ni, İ slam dininin ə sas mü ddə aları ndan (prinsiplə rində n) irə li gə lə n tə rkib hissə lə ri. F.S.

[38] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[39] Tə bə ri Tə fsirində isə iki ə zab deyildikdə, mü nafiqlə rin bu dü nyada uğ radı lacaqları mə nə vi və cismani ə ziyyə tlə r və qə birdə verilə cə k iş gə ncə lə r nə zə rdə tutulur ki, bunlar Axirə t hə yatı nda Cə hə nnə mə - ə n bö yü k ə zaba atı lmaqla sonuclanacaq. Bax: Tə bə ri Tə fsiri, Tö vbə surə si, 9/55.

[40] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[41] Tə bə ri tə fsirində qeyd olunduğ u kimi, bu “mə scid”, ə vvə llə r Allahı n Elç isinə (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) qarş ı mü haribə edə n Ə bu Amir ə l-Fasiq ü ç ü n mü ş ahidə aparmaqdan ö trü hazı rlanı b tə yin olunmuş xü susi bir tikili idi. Bax: Tə bə ri Tə fsiri, Tö vbə surə si 107-ci ayə sinin ş ə rhi (Ə bu Cə fə r Muhammə d b. Cə rir ə t-Tabə ri, Tə bə ri Tə fsiri, Hisar Yayı nevi: 4/358-360). F.S.

[42] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[43] Mü qayisə yə gə lmə z də rə cə də. F.S.

[44] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[45] Yə ni, ö lə n mü ş rik, bü tpə rə st, Allahla bə rabə r bü tlə rə sitayiş edə n ş ə xs. F.S.

[46] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[47] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[48] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[49] Bü tü n hallarda mü sə lmanları n silahlı mü barizə yə qoş ulması kortə bii halda, ayrı -ayrı fə rdlə r və ya ə lahiddə qruplar tə rə fində n deyil, mü sə lman ü mmə tinin rə hbə ri tə rə fində n hə yara keç irilmə lidir. Cihad haqqı nda ayə lə r ş ə rə fli Peyğ ə mbə rimizin (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) İ slam hakimiyyə tini bə rqə rar etdiyi dö vrdə nazil edilmə yə baş lamı ş dı və hə rbi ə mə liyyatları n keç irilmə si sə lahiyyə tli mü sə lmanlara (peyğ ə mbə rə, xə lifə yə və s.) aid idi. Bu və buna bə nzə r İ slam hö kmlə ri ilə ə laqə dar qeyd edilmə lidir ki, cihad (ilk nö vbə də bu ad altı nda, ç ox vaxt mü tlə q ş ə kildə, “mü qə ddə s mü haribə ” nə zə rdə tutulur. Halbuki, cihadı n digə r ə sas tə tbiq olunduğ u sahə insanı n, mü sə lmanı n nə fsidir. İ nsan ki, ö z nə fsi ilə mü qə ddə s mü haribə yə giriş mir və bu mü mkü n də deyil. Amma insan ö z nə fsi ilə mü barizə apara, yə ni cihad edə bilə r və etmə lidir. Bu, insanı n mə nə vi durumu ilə bağ lı mü ddə adı r və, bə zə n, “cihad” sö zü nü kabusa ç evirə rə k ondan ö z mə qsə dlə ri ü ç ü n istifadə edə nlə r də, xalqları n, millə tlə rin taleyinə biganə olmayanlar da bu elementar gerç ə kliyə xü susi diqqə t yetirmə lidilə r. Digə r tə rə fdə n “cihad” ifadə si heç də ş ok mə nbə yinə ç evrilmə mə li, fitnə karlı qlar tö rə tmə k ü ç ü n o, sə bə b kimi gö stə rilmə mə lidir. Eyni mahiyyə tli sö z və sö z birlə ş mə lə ri bü tü n dinlə rdə və dillə rdə var və heç kim onları bayraq edib mü sə llə yə ç ı xmı r. Allahı n buyuruğ u cihad dö yü ş mə nası nda fə rdlə r, qruplar və s. ü ç ü n nazil edilmə miş di. Bu gü n ə gə r cihadı “mü qə ddə s mü haribə ” kimi qə bul edə n varsa, o, onu da bilmə lidir ki, belə mü haribə nin baş ladı lası nı n və aparı lması nı n bü tü n sə lahiyyə tlə ri mü asir dö vlə tlə rin funksiyaları ç ə rç ivə sində dir və Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) ə qidə sinə sahib olanlar bu hə qiqə ti mü dafiə edir və hə r hansı dö vlə tin sə lahiyyə tinə qarı ş mağ ı yolverilmə z gü nah hesab edirlə r. F.S.

[50] Tə qvalı lı ğ a. F.S.

[51] Ayə nin mə tni qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[52] Ayə nin mə tni redaktə edilmiş dir. Bunun sə bə bi ayə nin Z. Bü nyadov və V. Mə mmə də liyev variantı nı n tə rcü mə sində “...sonra ə rş i yaradı b hö kmü altı na alan...” ifadə si Allahı n alə mlə rin mü tlə q hö kmdarı olması mü ddə ası nı və İ slamı n prinsipial ə sasları ndan birinin ş ü bhə altı na alı nması dı r. İ fadə də n belə bir mə ntiqi mə na ç ı xı r ki, gö ylə ri və yeri yaratmazdan ə vvə l bü tü n hü dudsuz alə m Onun hakimiyyə ti altı nda deyilmiş?! Bu mə ntiq Quran və Sü nnə yə mü xalif sə slə nir. Azə rbaycan dilində İ stifadə etdiyimiz Quranı n tə rcü mə edilmiş mə tninə bir sı ra redaktə sə ciyyə li tə shihlə r edilmə sinə baxmayaraq, mə n bu ə sə rdə, mö htə rə m tə rcü mə ç i alimlə rimizin ç ə kdiyi zə hmə ti yü ksə k qiymə tlə ndirə rə k, onları mə tnində n axı radə k istifadə etmə yi ö zü mə borc sayı ram, hə rç ə nd qarş ı mda alternativ variantlar da mö vcuddur. Tə rc. F.S.

[53] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[54] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir və bunun ə sas sə bə bi isə duanı n sonunda sö ylə nə n ifadə nin ixtisarla: ﮂ (ﮁ)kimi verilmə sidir (“və axiru” sö zlə ri yazı lmamı ş dı). Bu, ayə nin Z.B. və V.M. mə tnində: “...duası: “Hə md olsun alə mlə rin Rə bbi Allaha! ” sö zlə ridir ” kimi verilmiş di və dü zə ldib: “ və duası nı n sonu: “Hə md olsun alə mlə rin Rə bbi Allaha! ” sö zlə ridir” kimi vermiş və ayə də digə r tə shihlə r etmiş ə m. F.S.

Qeyd: Bə zə n ayə lə rin tə rcü mə sinə etdiyim qismə n və ya tam redaktə mü daxilə lə ri və bunları n oxucu ü ç ü n izahı na ehtiyac yarana bilə r deyə, yeri dü ş dü kcə, tə shihlə rin zə ruriyyə tini, Tə fsirin mə tninə mü daxilə etmə də n sə tiraltı qeydlə rdə mü xtə lif formatlarda aç ı qlamağ a ç alı ş ı ram. F.S.

[55] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[56] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[57] Bu ayə nin tə rcü mə sində n, ə sasə n, ayə nin ə sli mə tninə daxil olmayan ə lavə izahlara bu tə fsirdə ehtiyac olmadı ğ ı ü ç ü n, onlar ixtisar edilmiş dir. F.S.

[58] Nasslar dedikdə, Quran ayə lə rində n və Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin (s.ə.s.) hə dislə rində n ibarə t olan mə tnlə r nə zə rdə tutulur. F.S.

[59] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[60] Xü tbə - mö izə, ç ı xı ş, mü hzirə, tə bliğ at. F.S.

[61] Bax: Taberi Tefsiri, (tü rk dilində), EP, Yunus surə sinin 45-ci ayə sinin ş ə rhi, (Ə bu Cə fə r Muhə mmə d, b. Cə rir ə t-Tə bə ri, Taberi Tefsiri, Hisar Yayı nevi: 4/424). F.S.

[62] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[63] Son ə srlə rdə elmin və texnikanı n inkiş afı ilə ə laqə dar olaraq bir sı ra qabaqcı l elm adamları nı n tə xə yyü lü ndə belə bir fə rziyyə yaranmı ş dı r ki, baş verə n hə r ş ey, hə rə kə tlə r, hadisə lə r, bə ş ə r fə aliyyə ti istisnası z olaraq mü ə yyə n bir fö vqə ladi mə kanda ö z ə ksini tapmaqdadı r. Ş ə rh edilə n ayə də n isə aç ı q-aydı n gö rü ndü yü kimi, bu mü asir fə rziyyə, ə slində, lokallaş dı rı lmasa da, bir hə qiqə tdir. Hə r ş eyi qapsayan Fö vqə luca Allahı n bildirdiyi kimi, O, xə lq etdiyi dü nyalardakı, o cü mlə də n yer sə yyarə sində gedə n poseslə ri Kosmik Mə kan Lö vhə sində (ifadə və kursiv- F.S.) istisnası z ə ks etdirir. F.S.

[64] Tə rcü mə etdiyim rus dilində ki mə tndə hə min sö z «с в я т ы е у г о д н и к и» kimi yazı lmı ş dı ki, o, eynilə (adekvat) ç evrilmə li olsaydı “mü qə ddə slə r” kimi verilmə liydi (xristianlı ğ a xas olan termindir). Bu, İ slam ş ə riə tinə uyğ un olmadı ğ ı ü ç ü n sö z birlə ş mə sini “dostlar” ifadə si ilə vermə yi mə qsə də uyğ un saydı m. Bu qeyd Tə fsirin mə tnlə rini mü qayisə li formada oxuyanlar və ciddi tə rcü mə fə aliyyə ti ilə mə ş ğ ul olanlar ü ç ü n ə hə miyyə t kə sb edə bilə r. F.S.

[65] Ayə nin rus mə tnində n tə rcü mə si mə nimdir. F.S.

[66] Fö vqə luca Rə bbin eş itmə sifə tinin son də rə cə mü mü hü mlü yü, ö zü nü Quranı n ç oxsaylı ayə lə rində Ö zü nü n hə r ş eyi eş idə n olması nı Allahı n dö nə -dö nə tə krarlanması ilə və Allahı n Elç isinin (s.ə.s.) bunu namaza (Sə mi Allahu limə n hə midə h) ifadə sini daxil etmə silə gö stə miş dir. Bu ona gö rə belə edilmiş dir ki, insanlar Fö vqə luca Allahı n hə r ş eyi, hə r sə si, hə r sö zü (istə r dillə tə lə ffü z edilsin, istə rsə də ü rə kdə n keç irilsin) eş itmə yə qadir olduğ unu daima yadda saxlası nlar və nə zə rdə n qaç ı rması nlar. F.S.

[67] Yuxarı da (65-ci sə hifə altı da) ilahi ö zə llik Allahı n gö rmə qü drə tinə də mə xsusdur. Bir sö zlə desə k, Fö vqə luca Allahı n bü tü n sifə tlə ri Ö z yaratdı qları a gö rə mü tlə q kamilliyə malikdir.

Bir daha qeyd etmə yimiz yerinə dü ş ə rdi ki, Quranda və İ slam Peyğ ə mbə rinin (s.ə.s.) hə dislə rində Allahı n ad və sifə tlə rinin də fə lə rlə tə krarlanması bə ş ə riyyə tə yö nə ldilmiş xü susi mesaj, fö vqə ladə sadə və, mə xluqları n diqqə tini cə lb etmə k perspektivində n, bir o qə də r də mü hü m xatı rlatma vasitə sidir. Bir qə də r statistikadan da istifadə etmiş olsaq, gö rə rik ki, mü sə lman gü n ə rzində beş fə rz namazı n qı lı nması zamanı 17 fə rz və 12 sü nnə rü kə tində (digə r nafilə namazlar nə zə rə alı nmamaqla) 29 də fə: “Allah Ona hə md edə nlə ri eş idir” ifadə sinin tə krarlanması hə m Mü qə ddə s Allahı n və hə m də Onun Elç isinin (s.ə.s.) buna necə misilsiz də rə cə də bö yü k ə hə miyyə t verdiklə rinin parlaq və ibrə tamiz də lilidir. F.S.

[68] Nö qsan cə hə tdə n. F.S.

[69] Ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tni qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[70] 96-cı ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tni tam, 97-cininkinin isə qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[71] Ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tni qismə n redaktə edilmiş dir.

[72] Bu tə rcü mə də istifadə etdiyim mö cü zə və ayə istilahları, ə slində, ç ox hallarda, ş ə rhin mə tninə gö rə istisnası z olaraq hə r iki mə nanı ehtiva edir, yə ni, oxucu mö cü zə adı altı nda ayə, ayə adı altı nda da mö cü zə dü ş ü nə bilə rlə r. F.S.

[73] Ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[74] Ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[75] Gü nahkarlardan. F.S.

[76] Ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tni qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[77] Mə tn qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[78] İ raq Respublikası nı n ə razisində ş ə hə r adı dı r. F.S.

[79] Mü ş rik – ç oxallahlı q tə rə fdarı. F.S.

[80] Ayə nin tə rcü mə edilmiş mə tninin son fraqmenti redaktə edilmiş dir. F.S.

[81] Mü ə llif burada demə k istə yir ki, Allahı n bü tü n elç ilə ri ancaq tö vhid dinini, yə ni Allahdan baş qa haqq mə budun olmaması ə qidə sini bə ş ə riyyə tə aş ı layan yeganə bir dini – İ slamı tə bliğ edirdilə r. İ slam ə rə b sö zü dü r və tə kcə bir Allaha tə slim olmağ ı, ibadə t və sitayiş etmə yi ifadə edir. F.S.

[82] Burada: “xarü qə ladə ə lamə t” ifadə si ilə Fö vqə luca Allahı n hə r ş eyə qadir olan elminin və qü drə tinin canlı ə lamə ti, rə mzi nə zə rdə tutulur. F.S.

[83] Yə ni, siz o quyudan nö vbə ilə su gö tü rə cə ksiniz: bir gü n də və quyudan su iç ə cə k, sə hə risi gü n quyudan siz istifadə edə cə ksiniz.. F.S.

[84] Yə ni, rastlaş arkə n bir-birinə “salam” demə k (vermə k). F.S.

[85] Kursiv mə nimdir. F.S.

[86] İ ordan ç ayı nı n mə nsə bində və ya Ö lü də nizin qə rb sahilində yerlə ş ə n iki ş ə hə rdə n biridir, ə halisi ə xlaqsı zlı q batağ lı ğ ı na ç ö kmü ş dü lə r və bu yaramazlı qları na Fö vqə luca Allahı n hö kmü ilə bü sbü tü n mə hv edilib yer ü zü ndə n silinmiş lə r. F.S.

[87] Yə ni, sə birliliyi və tə mkinliyi ilə tanı nan adam – sə nsə n?! F.S.

[88] Ayə nin tə rcü mə sinin mə tni redaktə edilmiş dir. F.S.

[89] Kursivlə yazı lmı ş feli sifə t nü munə lə ri “sevə n” (feli sifə t) və “sevilə n” (qayı dı ş feli sifə t) sö zlə ri Fö vqə luca Allahı n “ə l-Və dud” sifə tinə mə xsus olan gö zə l keyfiyyə tlə rdir. Tə rcü mə etdiyim mə nbə nin mə tnində ki ifadə lə r bö yü k də yiş ikliyə uğ radı lmadan, hə rfi mə naya yaxı n tə rzdə ç evrilmiş dir. F.S.

[90] Dini ə də biyyatda və Azə rbaycan dilinə edilə n tə rcü mə lə rdə “ş ə riə tin fə rdi hö kmlə ri” ə və zinə “ş ə riə tin ikinci də rə cə li hö kmlə ri” ifadə si iş lə dilir ki, mə n bu sö z birlə ş mə sini “fə r’i” istilahı nı n qarş ı lı ğ ı kimi vermə yi mə qsə də uyğ un sayı ram, ç ü nki ə rə b ə slində sö hbə t ikinci də rə cə li hö kmlə rdə n deyil, ə sas mə na kə sb etmə yə n və xü susi hallar ü ç ü n tə yin edilmiş, nə zə rdə tutulmuş (“fə r’i”) hö kmlə rdə n bə hs edilir. Belə liklə, belə ş ə riə t hö kmlə rinin ikinci də rə cə li adlandı rı lması dilimizdə ö zü nü doğ rultmur. Qı saca olaraq bunu da qeyd etmə liyə m ki, ş ə riə t hö kmlə ri (Ş amil İ slam Ensiklopediyası nı n tə rifinə gö rə) ə sli və fə r’i olaraq iki hissə yə bö lü nü r.

Ə sas (ə sli) hö kmlə r imanı n ə sasları na aid olan hö kmlə rdir. Bu hö kmlə r yozulmağ a, ü zə rində ictihad etmə yə ehtiyac olmayan aç ı q hö kmlə rdir. Ə sas hö kmlə rin istinad etdiyi də lillə r Qurana və sə hih Sü nnə yə ə saslanı r.

Fə r’i hö kmlə r isə (mə nim tə klifimdə isə - “fə rdi” kimi verilmiş dir), namaza, oruca, hə ccə, zə kata və bunlara bə nzə r ibadə tlə rə, nikah, talaq, sü d ə mizdirmə, ticarə t və onlara bə nzə r cari mə sə lə lə rə dair hö kmlə rdir ki, onları n tə fə rrü atna aid bir sı ra tə rə flə ri mü ctə hid imamları n ictihadı ilə ə laqə dar olur. Lakin onları (xü susilə, namaza, oruca, hə ccə, zə kata aid olanları) ikinci də rə cə li adlandı rmaq yolverilmə zdir və bu hallar lü ğ ə vi xə ta hesab oluna bilə r. Zamanı gə ldikcə, fə r’i istilahı nı n dilimizdə daha uyğ un bir sö zlə ə və z edilmə si dilş ü nasları mı zı n ö hdə sinə dü ş ü r. F.S.

[91] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[92] Tə hə ccü d və vitr namazları nə zə rdə tutulur. F.S.

[93] Bunlar hə m də sü nnə lə r (yə ni, Peyğ ə mbə rimizin (s.ə.s.) fə rz (vacib) namazlardan baş qa daima qı ldı ğ ı) – ə lavə namazlarlardı r. Bu namazları n sü nnə adlandı rı lması nı n sə bə bi hə min ə rə b mə nş ə li sö zü n mə nası ilə ə laqə dardı r. Ş amil İ slam Ensiklopediyası nda (Tü rkiyə Respublikası nə ş ridir) “sü nnə sö zü nü n aş ağ ı dakı mə naları verilir: yol, gediş, tə biə t, ş ə riə t, ü z, ü zü n gö rü nə n hissə si, adə t edilmiş yol və s. Bu sö zlə İ slam Peyğ ə mbə ri Muhə mmə din (s.ə.s.) kə lamları, ə mə llə ri, hə rə kə t tə rzinin və Onun (s.ə.s.) sə habə lə rində gö rü b tə qdir etdiyi hə rə kə tlə rinin mə cmusu ifadə edilir. (Hə min mə nbə: Ş İ E, “S” hə rfinə bax). F.S.

Bu “sü nnə ” sö zü ilə ə laqə də r qeyd edilmə si son də rə cə zə ruri olan bir ö zə lliyi mö htə rə m oxucuları n nə zə rinə ç atdı rmaq burada yerinə dü ş ə rdi. Belə ki, Azə rbaycanda uzun illə r boyu bə zi İ slam terminlə ri İ slam dininin ə leyhdarları nı n qə rə zkar sə ylə ri nə ticə sində və hə m də mü kə mmə l ş ə riə t savadı olmaması ü zü ndə n bir ç ox insanlar tə rə fində n yanlı ş mə nada baş a dü ş ü lmü ş “sü nnə ” və “Sü nnə ” istilahları tə hrif olunmuş və onlara ə slinə xas olmayan mə nalar verilmiş dir. Bu gö zə l sö zlə rin “İ slam Peyğ ə mbə rinin yolu”, “İ slam Peyğ ə mbə rinin hə dislə r toplusu” mə naları nə zə rə alı nmayaraq, onlara yad olan anlamlar ilhaq edilmiş dir. Mə iş ə timizdə bə zə n iş lə dilə n hə min tə hrif sö zlə ri dilə gə tirmə yə lü zum gö rmə yə rə k, bildirmə k istə yirə m ki, yuxarı da qeyd etdiyim iki sö z və iki mə na, artı q ö zü nü z də ş ə xsə n ə min olduğ unuz kimi, İ slam dü nyagö rü ş ü nü n, Peyğ ə mbə rimizin (s.ə.s.) ş ə riə tində istifadə olunan ə n fundamental istilahlardan və anlayı ş lardandı r. Bu qeydlə rimin mə qsə di – onları insanları ­mı ­za hə qiqi mə naları nda ç atdı r­maq, onlara sayğ ı gö stə rmə k və onları mü sə lman bacı -qardaş lara sevdirmə kdir. F.S.

[94] Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin (s.ə.s.) fə rz namazlardan ə lavə qı ldı ğ ı namazlar onun (s.ə.s.) sü nnə lə ri, baş qa adla isə fə rz namazları n sü nnə lə ri adlandı rı lı r. Bu sö z (sü nnə) İ slam terminologiyası sisteminin ə n mə hsuldar istilahları ndandı r. F.S.

[95] “Bunlar” (ﮤ) ifadə si ilə, bö yü k ehtimalla “Ə lif. Lam. Ra” ayə lə r kimi nə zə rdə tutulmaqla, ayə nin (12.1) mə tnində n də irə li gə lə n və ç ı xarı lması yeganə mü mkü n olan nə ticə - “bunlar”- ﮤ sö zü ilə “Ə lif. Lam. Ra” hə rfi muqattaları n ehtiva edilmə sidir. F.S.

[96] Mə tn redaktə edilmiş dir. F.S.

[97] Peyğ ə mbə rlə r Allahı n rizası ilə gö rü lə n yuxuları yozmaq və anlamaq qabiliyyə tinə malik olurlar ki, bu ö zə llik sevimli Peyğ ə mbə rimiz Muhə mmə d (s.ə.s.) ü ç ü n daha sə ciyyə viydi. F.S.

[98] Mü ə llif demə k istə yir ki, ş eytan insanları n bir-birinə bə slə diklə ri paxı llı q və ona bə nzə r mü nasibə tlə rində n sui-istifadə edə rə k, onları n arası nda dü ş mə nç ilik tö rə dir. F.S.

[99] Mə tn redaktə edilmiş dir. F.S.

[100] Ç ü nki cah-cə lal iç ində yaş ayan və iman sahibi olmayan zadə gan qadı nları nı n ə ksə riyyə ti ə xlaqi simaları ilə və zirin arvadı ndan heç də fə rqlə nmirdilə r. F.S.

[101] Ayə nin tə rcü mə si qismə n redaktə edilmiş dir. F.S.

[102] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[103] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[104] Yə ni, ağ ası nı n ş ə rabpaylayanı (saqisi) olacaq. F.S.

[105] Hə r iki ayə nin (45-46) tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[106] Ç ox qə ribə dir ki, Yusufla (ə) bağ lı bu epizod ayə nin ş ə rhində verilə rkə n onun (ə) Allahı n peyğ ə mbə ri olması faktı sanki unudulmuş kimidir. Bu mə tndə Yusufun (ə) yuxuyozumunun və onun (ə) yeddiillik hadisə lə ri ö ncə gö rü mü nü n Fö vqə luca Allah tə rə fində n və hy edilə bilmə sinə nə də nsə toxunulmur, bu yozumlar onun mü hakimə sinə, zə nninə ş amil edilir. Ə slində, ə sil mö cü zə olan bu yuxuyozumu, ə lbə ttə ki, Allahı n iradə si ilə peyğ ə mbə rinə və hy edilmiş dir. F.S.

[107] Ayə nin tə rcü mə si redaktə edilmiş dir. F.S.

[108] “Tam ö lç ü ilə ” ifadə si ilə, ehtimal ki, hə r minik sahibinə miniyin daş ı ya bilə cə yi yü kü n (taxı ­lı n) tam hə ç mi nə zə rdə tutulur. Bu bö lgü, Yusuf peyğ ə mbə rin (ə) qı tlı q dö vrü ndə qonş u ö lkə lə rə satacağ ı taxı lı da ə dalə tli kvotayla ayı rması nı n nü munə sidir. F.S.

[109] Allahı n peyğ ə mbə ri olan Yusuf (ə) qı tlı q dö vrü ndə belə insanları n aclı q ç ə kmə mə si ü ç ü n ö z ö lkə sinin mə hsulunu qı tlı q iç ində olan ö lkə lə rin tacirlə rinə satarkə n ilahi ə dalə t prinsipini ə sas gö tü rmü ş və xarici mə mlə kə tlə rdə n gə lə n ticarə t karvanları na taxı lı (ə rzağ ı) onları n pulunun miqdarı na gö rə deyil, adambaş ı hesabı na verirmiş. Bunu ancaq Allahı n haqq peyğ ə mbə ri etmə yə qadir i

di. F.S.

[110] Fö vqə luca Allahı n Yusuf peyğ ə mbə rə (ə) digə r mə sə lə rlə yanaş ı yuxuyozumunu da ö yrə tmə si haqqı nda bu və hy yuxuyozumunun mü hü m hə yati mə sə lə lə rdə n biri olası nı vurğ ulayı r və bu barə də Allahı n Elç isi Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin (s.ə.s.) ç oxsaylı hə dislə ri də bunu dolayı sı ilə tə qdir etmə kdə dir və zaman yaxı nlaş dı qca bu islami elmin ə hə miyyə tinin daha artacağ ı na baxmayaraq, bir sı ra mü asir ş ə riə t alimlə rinin mə sə lə yə mü xalif nə zə r nö qtə sində n yanaş ması və yuxuyozumunu inkar etmə si sayə sində bu vacib ş ə rh vasitə sinin tə hrif edilmiş formaları nı n saxtakarları n və fı rı ldaqç ı ları n ə linə keç mə si və bundan sui-istifadə edilmə si mü sə lmanlara xeyli ziyan vurur. F.S.

[111] Burada sö hbə t Fö vqə luca Allahı n yuxuyozumu qabiliyyə tini istə diyi kə sə ə ta etmə sində n gedir. F.S.

[112] Yusuf peyğ ə mbə rin (ə) onunla birgə zindanda olan gə nclə rin yuxuları nı yozması nı n onun (ə) ö z tə xə yyü lü nə ə sasə n izah edilmə si onun (ə) bu ş ə rhdə peyğ ə mbə rliyinin nə zə rə alı nmaması nı gö stə rir. Peyğ ə mbə rlə r yuxuları ö z dü nyə vi biliklə rinə uyğ un olaraq deyil, Allahı n onlara nazil etdiyi və hy vasitə silə gerç ə klə ş dirirdilə r. Ç ü nki ancaq və hy yolu ilə aç ı qlanan yuxular mü tlə q gerç ə kliyi ə ks etdirə bilə r. Gerç ə k yuxunun mahiyyə tini dü zgü n baş a dü ş ə n və ş ə rh edə n insan mü tlə q bir sı ra keyfiyyə tlə rə malik olmalı dı r. Bunlardan biri və ə sası doğ ruç uluqdur. İ nsanı n doğ ruç u olması ilə yanaş ı mü tlə q mö min olması ə sas ş ə rtdir. Yuxunun (rö yanı n) hə qiqiliyi və onun yozulması nı n gerç ə kliyinin də lillə ri Qurana və Allahı n Elç isi Muhə mmə din (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) ş ə riə tinə ə saslanı r. Mü qə ddə s Quranı n bu Ş ə rhində yuxu və onun yozumu ilə ə laqə dar ayə lə r ö z ə ksini tapmı ş dı r. Mə n isə Allahı n Elç isinin (s.ə.s.) sə hih hə dislə rində n bir neç ə nü munə gə tirmə klə gerç ə k də lillə ri mö htə rə m oxuculara tə qdim edirə m. İ mam Buxaridə n: “ Yuxuyozumu kitabı ”: Aiş ə də n (A.o.r.) rə vayə t edilmiş dir: “Allahı n Elç isinin ilk və hyinin baş lanğ ı cı sə hih yuxugö rmə si vasitə silə olmuş dur. Elə bir yuxu gö rmə zdi ki, o, iş ı qlı sə hə r kimi aydı n olması n...”. Ə bu Katadə də n rə vayə t edilə n bir hə disdə deyilir: “Xoş agə lə n və doğ ru yuxu Allah tə rə fində ndir (Yə ni, Allahı n nazil etdiyi nə fsi tə lqin və tə limdir.)”. Digə r bir hə disdə Allahı n Elç isi (s.ə.s.) buyurmuş dur: “Mö minin yuxusu peyğ ə mbə rliyin qı rxaltı cü zü ndə n bir cü zdü r”. Ə bu Said ə d-Xudridə n rə vayə t edilə n hə disdə buyurulur: “Saleh yuxu (burada mö min adamı n gö rdü yü yuxu nə zə rdə tutulur) peyğ ə mbə rliyin qı rxaltı cü zü ndə n biridir”. Ə bu Hureyrə rə vayə t etmiş dir: “Peyğ ə mbə rlikdə n sonra mü bə ş ş i­ratdan baş qa bir ş ey qalmayacaqdı r”. Sə habə lə r “mü bə ş ş iratı n” nə olduğ unu soruş duqda, Allahı n Elç isi (s.ə.s.) buyurmuş dur: “Saleh yuxulardı r”. Mü vafiq və daha ç oxsaylı yuxu və onun yozumu ilə bağ lı hə dislə r İ mam Buxaridə n baş qa, İ mam Mü slimdə və İ slamı n digə r gö rkə mli alimlə rinin ə sə rlə rində ö z ə ksini tapmı ş dı r. Qeyd etdiklə rimdə n aydı n olur ki, İ slam Peyğ ə mbə rinin (s.ə.s.) və fatı ilə Fö vqə luca Allah tə rə fində n ta qiyamə tə qə də r yer ü zü nə baş qa peyğ ə mbə rlə r yeni din və yeni ş ə riə tlə gö ndə rilmə yə cə k. Bu, mü vafiq ayə lə rlə tə sdiq edilmiş dir. Lakin, Allahı n Sonuncu Elç isinin (s.ə.s.) hə dislə rinə gö rə, mö min insanlar ö z gö zə l yuxuları və silə silə – peyğ ə mbə rliyin qı rxaltı cü zvü ndə n bir cü zv olan mü bə ş ş irat xə bə rlə ri ala bilə cə klə r. Bu, Mə rhə mə tli və Rə hmli Allahı n peyğ ə mbə rlə rində n sonra insanlara gö stə rə cə yi misilsiz lü tfkarlı ğ ı na dair Allahı n Elç isinin (s.ə.s.) vurduğ u aç ı q-aydı n bir iş arə dir. Mə n deyə rdim ki, mö minlə rin ö zlə rinin və ö zgə lə rinin saleh (yaxş ı, gö zə l) yuxuları na xü susi diqqə t yetirmə lə ri ü ç ü n bir bir tö vsiyə və ya ə mrdir. Ç ü nki o (s.ə.s.) qeyd edir ki, Qiyamə t yaxı nlaş dı qca, mə hz mö minlə rin yuxuları gerç ə klə ş ə cə k, yə ni doğ ru olacaq və haqdan xə bə r verə cə k. Xatı rlatdı ğ ı mı z hə dislə r və daha bir ç ox baş qaları bü tü n mə ş hur və nü fuzlu İ slam alimlə rinin “Sə hih”-lə rində və digə r topluları nda xü susi bablar (fə sillə r) kimi ayrı ca verilmiş dir. Tə rc. F.S.