Нұсқа. 1.Педагогикалық психологияның даму кезеңдері

1.Педагогикалық психологияның даму кезең дері

Бірінші кезең – XVII ғ асырдың ортасынан ХІХ ғ асырдың аяғ ына дейін – Песталоццидің айтуы бойынша «педагогиканы психологияландыруды сезіну қ ажеттілігіне» қ арай жалпы дидактикалық деп атауғ а болады. Бұ л кезең ең алдымен, Ян Амос Коменскийдің (1592-1670), Жан-Жак Руссо (1712-1778), Иоганн Песталоцци (1746-1827), Иоганн Гербарт (1776-1841), Адольф Дистервег (1790-1866), К.Д. Ушинский (1824-1870), П.Ф. Каптерев (1849-1922) ө зінің есімдерімен кө рсетілуі мү мкін. Бұ л ойшыл – педагогтардың педагогикалық психологияның дамуына қ осқ ан ү лестері ө здері қ арастырғ ан мә селелермен анық талады: даму, оқ у жә не тә рбие байланысы; оқ ушының шығ армашылық белсенділігі, баланың қ абілеттілігі жә не оны дамыту, мұ ғ алімнің рө лі, оқ ытуды ұ йымдастыру жә не кө птеген басқ а мә селелер. Алайда, бұ л - аталғ ан процестің мә нін ғ ылыми тұ рғ ыдан тү сінудің тек алғ ашқ ы ә рекеттері еді. Осы мә селелердің шынайы психологиялық жақ тарын толығ ымен ашылмағ андығ ы жө нінде П.Ф. Каптерев «Дидактикалық очерктер. Білім беру теориясы» (1-ші басылым. 1885 ж.) атты кітабында осы кезең дегі педагогикалық теорияның дамуына терең жә не жү йелі талдау жү ргізу негізінде дә лелдер келтіреді. П.Ф. Каптерев, «…Коменскийдің дидиктикасына тым маң ызды кемшіліктер тә н: бұ л сыртқ ы механикалық қ ұ рал ретінде ұ сынылғ ан ә діс дидактакасы; бұ л дидактикада оқ ушылардың қ абілеттерін оқ ыту арқ ылы дамыту туралы мү лдем сө з жоқ; … Коменскийдің дидактикасына психология жетіспейді».

Екінші кезең XIX ғ асырдың аяғ ынан XX ғ асырдың ортасына дейін созылғ ан. Бұ л кезең де педагогикалық психология алдың ғ ы жү зжылдық тың педагогикалық ойларының жетістіктерін пайдаланып, психологиялық, психофизикалық эксперименталдық зерттеулердің нә тижелеріне бағ ыттанып, дербес сала болып қ алыптаса бастады. Педагогикалық психология эксперименталдық психологияның қ арқ ынды дамуымен бірге дамып, қ алыптаса бастады, нақ ты педагогикалық жү йелер қ ұ рып, жете зерттеумен болды, мысалы, М. Монтессори жү йесі.

Педагогикалық психологияның осы кезең інің басы П.Ф. Каптеревтың, Э. Торндайктың, Л.С. Выготскийдің кітаптарының атауларынан байқ ауғ а болады, сонымен қ атар осы салада алғ ашқ ы эксперименталдық жұ мыстардың пайда болуымен белгіленеді. Л.С. Выготский Г. Мюнстербергпен келісе отырып, педагогикалық психология – соң ғ ы бірнеше жылдардың ө німі; бұ л медицина, юриспруденция жә не басқ а ғ ылымдармен бірге қ олданбалы психологияның бір бө лігі болып табылатын жаң а ғ ылым екенін атап ө теді. Сонымен қ атар, бұ л дербес ғ ылым [45]. Шынайы психологиялық мә селелер, есте сақ тау ерекшеліктері, тіл дамыту, зерде дамыту, дағ ды қ алыптастыру ерекшеліктері жә не т.б. А.П. Нечаевтың, А. Бине мен Б. Анридің, М. Оффнердің, Э. Мейманның, В.А. Лайдың жұ мыстарында, Г. Эббингауз, Ж. Пиаже, А. Валлон, Дж. Дьюи, С. Фрэне, Э. Клапередтің зерттеулерінде ұ сынылды. Ү йрету тә ртібінің ерекшеліктерін эксперименталдық зерттеу (Дж. Уотсон, Э. Толмен, Э. Газри, К. Халл, Б. Скиннер), бала тілін дамыту (Ж. Пиаже, Л.С. Выготский, П.П. Блонский, Ш. жә не К. Бюлер, В. Штерн жә не т.б.), Вальдорф мектебі мен Монтессори мектебінің арнайы педагогикалық жү йелерін дамыту психология ғ ылымының осы саласының қ алыптасуына ү лкен ә серін тигізді.

Педагогикалық психологияның дамуының ү шінші кезең ін айрық ша атап ө туге оқ ытудың бірқ атар психологиялық теорияларының қ ұ рылуы негіз бола алады, яғ ни педагогикалық психологияның теоретикалық негіздерін қ ұ ру. Мысалы, 1954 жылы Б. Скиннер бағ дарламаландырылғ ан оқ ыту идеясын ұ сынды, ал 60-шы жылдары Л.Н. Ланда оны алгоритмдеу теориясын ұ сынды. Содан кейін В. Оконь мен М.И. Махмутов проблемалық оқ ытудың біртұ тас жү йесін қ ұ рды. Бұ л бір жағ ынан Дж. Дьюидің оқ ыту проблемалар шешу арқ ылы жү зеге асырылуы қ ажет деген жү йесінің ә зірлемесін жалғ астырды, ал басқ а жағ ынан О. Зельц, К. Дункер, С.Л. Рубинштейн, А.М. Матюшкин жә не т.б. ойлаудың проблемалық сипатының, оның кезендігінің, проблемалық жағ дайда ә рбір ойдың пайда болу мү мкіндігі (П.П. Блонский, С.Л. Рубинштейн) туралы ережелермен ара қ атыста болды. 50-ші жылдары П.Я. Гальпериннің, соң ынан Н.Ф. Талызинаның алғ ашқ ы басылымдары пайда бола бастады, онда педагогикалық психологияның негізгі жетістіктері мен мен болашағ ын бойына сің ірген, ой ә рекетінің сатылап қ алыптасу теориясының негізгі позициялары берілді. Дә л осы уақ ытта Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың жұ мыстарында айтылғ ан, оқ у қ ызметінің жалпы теориясының негізінде дамыта оқ ыту теориясы қ ұ рыла басталады (осы ғ алымдардың тұ жырымдауымен жә не А.К. Маркова, И.И. Ильясов, Л.И. Айдарова, В.В. Рубцов сияқ ты ғ алымдармен ары қ арай жалғ астырылғ ан). Дамыта оқ ыту Л.В. Занковтың эксперименталдық жү йесінде ө з кө рінісін тапты.

2. «Педагогикалық басқ ару» (Педагогическое управление) –қ ойылғ ан мақ сатқ а сә йкес педагогикалық жағ дайды, процесті немесе жү йелерді бір қ алыптан екінші қ алыпқ а ауыстыру процесі.

«Педагогикалық диагноз» (Педагогический диагноз) –оқ ушының қ абілетін, мінезіндегі ауытқ уларды, оқ у барысында кездесуі мү мкін қ иындық тарын анық тау. Педагогикалық диагноз оқ ушының мектеп бағ дарламасын игеруі туралы мә ліметтер негізінде, оның оқ у іс-ә рекеттерін бақ ылау жә не нә тижелерін талдау жә не т.б. арқ ылы қ ойылады.

Педагогиқ алық жү йе» (Педагогиская система) –адамды дамыту мақ сатындағ ы жетістіктерге жеткізуші барлық факторлардың біртұ тас бірлігі. Педагогикалық жү йенің белгілері: 1) мақ сатқ а жету ү шін қ ажетті қ ұ рауыштардың толық тығ ы; 2) қ ұ рауыштар арасындағ ы байланыстар мен ө зара тә уелділіктердің болуы; 3) қ ұ рауыштарды біріктіретін жетекші буын, жетекші идеяның болуы; 4) қ ұ рауыштар арасында ортақ қ асиеттердің пайда болуы. терминдеріне анық тама берің із?

3. Кестені толтырың ыз: Д.Б. Эльконин дамудың ө зін де, жә не оның кезең дерін де шарттаушы негізгі ү ш факторларды, кө рсеткіштерді атады. Олар: дамудың белгілі бір ә леуметтік ситуациясымен немесе осы кезең де баланың ү лкендермен қ атынасқ а тү суінің нақ ты формасымен;

іс-ә рекеттің негізгі немесе жетекші типімен (бала дамуының белгілі бір кезең дерін сипаттайтын іс-ә рекеттің бірнеше алуан тү рлері бар;

Негізгі психикалық жаң а қ ұ рылымдармен (ә р кезең де олар жекеленген психикалық процестерден тұ лғ а қ асиеттеріне дейін болады)».

Д.Б. Эльконин психикалық дамудың жас ерекшеліктік кезең дерін жә не іс-ә рекеттің алты жетекші тү рлерін анық тады. Олар: 1) ү лкендермен тікелей - эмоционалдық қ арым-қ атынас, 2) заттық -манипулятивтік іс-ә рекет,

3) рө лдік ойын, 4) оқ у іс-ә рекеті, 5) интимді-тұ лғ алық қ арым-қ атынас, 6) оқ у-кә сіби іс-ә рекет