Егер дыбыс кешігуі жиіленсе, онда найзағай фронты сирейді ал егер дыбыс азайса, онда найзағай фронты жақындап келе жатқандығы.

Найзағ ай жарқ ылынан кейін қ атты дауыл болса, найзағ ай ө те қ ауіпті. Егер сіз ауылдық жерде болсаң ыз: терезені, есікті, қ ұ бырларды жабың ыз. Пеш жақ паң ыз, себебі пеш трубасынан шығ атын жоғ ары температуралы газда қ арсыласа алмаушылық болады. Телефонмен сө йлеспең іздер: кейде найзағ ай столбылардың арасында тартылғ ан сымдарғ а тү седі. Найзағ ай болып жатқ ан сә тте электр желісіне, антеннағ а, терезе жанындағ ы орнық тарғ ыштарғ а, ү йдің тө бесінен су ағ атын жерлерге жақ ындамаң ыз, сонымен қ атар теледидар, радио жә не т.б. электрлі қ ондырғ ыларды қ оспаң ыз.Егер сіз орманда болсаң ыз, қ ысқ а талдар ө скен жерлерді паналаң ыз. Биік талдардың қ асына, ә сіресе қ айың ның, еменнің қ астарына тығ ылмаң ыз. Су жиналатын жерде немесе оның жағ ысында тұ рмаң ыз. Жағ адан аласырақ, яғ ни жоғ ары жерден тө менге тү сің із. Жазық далада, егістікте немесе қ орғ анатын жер болмағ ан кезде жерге жатпаң ыз, қ азылғ ан жердің шетіне аяғ ың ызды қ олың ызбең ұ стап отырың ыз. Егер найзағ ай дауылы сіз спортпен айналысу барысында болса, дереу тоқ татың ыз. Металлдан жасалғ ан заттарды (мотоцикл, велосипед, мұ з ойғ ыш жә не т.б.) шетке қ ойың ыз жә не 20-30 м алыс тұ рың ыз. Егер найзағ ай сіз кө ліктің ішінде отырғ ан кезде болса, машинадан тү спей, терезені жауып, радиоқ абылдағ ыштың антеннасын тө мен тү сірің із.

Ланкестік акт кезіндегі халық тың іс ә рекеті. Соң ғ ы жылдары қ ұ қ ық ты органдардың жұ мыс бағ ытының бірі, ішкі жә не халық аралық лаң кестік болып анық талатын жаң а кертартпа кү шпен кү ресу.

Ланкестік латынның «terra» деген сө зінен шық қ ан, аударғ анда қ орқ ыныш, зә ресі ұ шу деген мағ ынаны білдіреді. Расында, оның кез келген бағ ыты, бастапқ ыда қ орқ ыту, содан кейін ө зінің қ ылмыскерлік мақ саттарына жету.

1999 жылдың 13 шілдесіндегі Қ азақ стан Республикасының «Лаң кестікке қ арсы кү рес туралы» Заң ы біздің республикамыздағ ы лаң кестікпен кү рестің қ ұ қ ық тық жә не ұ йымдастырушылық негіздерін, меншік тү ріне қ арамастан мемлекеттік органдар мен ұ йымдардың қ ызмет тә ртібін, сондай ақ, лаң кестікпен кү ресті жү зеге асыруғ а байланысты адамдардың міндеттері мен кепілдіктерін анық тайды.

Лаң кестік – мемлекеттің қ ауіпсіздігін бұ зу ү шін, мемлекеттік органдардың қ абылдайтын шешімдеріне ә сер ету ү шін жасалатын қ ұ қ ық қ а қ арсы, қ ылмыстық жазаланатын жұ мыс.

Лаң кестік акт – адамдардың ө міріне қ ауіп тө ндіретін қ астандық, жарылыс, аманатқ а алу, ө ртеу немесе басқ а да іс-қ имылдарды жасау, маң ызды мү ліктік шығ ындарғ а ұ шырату немесе басқ а да қ оғ амғ а қ ауіпті салдардың пайда болуы, егер бұ л ә рекеттер лаң кестіктің мақ сатына жету ү шін, сондай ақ, белгіленген іс - ә рекеттердің сол мақ сатта жасалу қ ауіпі болса лаң кестік акт болып саналады.

Ә сер ету масштабына қ арай лаң кестік ішкі (субьектілер – сол елдің азаматтары мен ұ йымдары, актілердің зардабы сол елдің шекарасынан шық пайды) жә не халық аралық (бір мемлекеттің шекарасынан шығ ып кететін лаң кестік қ имыл) болып бө лінеді.

Ө зінің табиғ атына қ арай лаң кестіктің кө здері саяси, діни (соның ішінде сектанттық), қ ылмыстық жә не жеке тұ лғ алық сипатта болады.

Лаң кестік ө зінің бірбеткейлік қ ұ лшынысында кейбір заттарғ а келіспей, кү штілерді жә не ұ лыларды тө мендетіп тү бегейлі арандатып кек алу тү рі.

Қ арапайым ә скери ә дітермен халық аралық лаң кестікті жең е алмаймыз, себебі лаң кестікті бастап отырғ ан адам ә рдайым ө зінің қ атарына қ арапайым адамдарды алады.

Лаң кестікті басқ арып отырғ ан адам «кішкентай» адамның мінез қ ұ лқ ын жақ сы біледі. Олар оның барлық санасын шындық қ а жә не соғ ан ұ қ сас нә рсенің кү рескері сияқ ты керемет бір оймен толтырып қ ояды, қ олына қ ару-жарақ, жарылғ ыш зат, пышақ беріп, самолетқ а отырғ ызып, ө зі сияқ тылардың ө мірін қ июғ а жібереді.

Біздің заманымыздағ ы лаң кестікке ең жоғ ары техникалық дең геймен қ амтамасыз етіліп, дайын тұ рғ ан барлық кү штер тә н. Лаң кестер ө здерінің қ ылмыстық мақ саттарына жаң а ғ ылыми техникалық жетістіктерді қ олдануғ а тырысады. Жаппай зақ ымдау қ ұ ралдарын қ олдану мү мкіндігі ерекше қ ауіп туғ ызады. Бү гінгі таң да ядролық, химиялық, радиоактивті, электромагнитті биологиялық жә не басқ а да қ ару тү рлерінің сың арларына қ ол жеткізу қ иын емес. Лаң кестік актілердің зардабы тек бө лек жарылыстар мен авариялар ғ ана емес, ірі масштабты апаттар болуы мү мкін.

Жарылығ ыш қ ондырғ ысына ұ қ сас зат табылғ ан кездегі іс-ә рекет:

· жақ ындамау, тиіспеу, орнынан қ озғ амау.

· Радиобайланыс қ ұ ралын пайдалануды тоқ тату.

· Табылғ ан заттың уақ ыты мен орнын анық тау.

· Табылғ ан зат туралы дереу қ ұ қ ық тық органдарына, ТЖ органдарына хабарлау.

· Мамандар келгенше кү дікті қ ұ ралдарды бақ ылауғ а алу жә не қ ауіпті аймақ тың кү зетін қ амтамасыз ету.

· Жарылыс қ ұ рылғ ысына ұ қ сайтын заттың сыртқ ы тү рін тү сіндіру.

· Бұ дан ә рі қ ұ қ ық қ орғ ау органдары ө здерінің нұ сқ ауы бойынша ә рекет ету.

· Қ ауіпті аймақ қ а жататын аумақ тағ ы адамдарды кө шіруді ұ йымдастыруғ а кө мектесу

· Кү дікті қ ұ ралдардың орналасқ ан орнын, уақ ытын жә не қ андай жағ дайда табылғ анын кө рсету.

· Нысан қ ызметкерлеріне бө где адамдардан қ андай да бір заттар мен киімдерді қ абылдамаулары туралы нұ сқ ау беру.

Телефон арқ ылы қ ауіп тө нген кездегі іс-ә рекет:

· Ә рбір келіп тү скен тлефон қ оң ырауына мұ қ ият болу;

· Телефон арқ ылы алынғ ан ақ паратты қ ұ қ ық қ орғ ау органдары мен ұ йым басшысына дереу жеткізуді қ амтамасыз ету.

· Қ ажет болғ ан жағ дайда кө шіру жоспарына сә йкес адамдарды кө шіру.

· Жедел тергеу топтарының, кинологтардың жә не т.б.жұ мыстарын кедергісіз қ амтамасыз ету.

Кепілдікке алғ ан кезде:

· Болғ ан жағ дайды дереу ұ йым басқ арушысына жә не тиісті инстанцияғ а хабарлау.

· Ө з ық тиярың ызбен лаң кестермен келіссө зге шық пау.

· Қ ажетті жағ дайда, егер бұ л адамдардың ө мірі мен денсаулығ ына залал келтірмейтін болса, лаң кестерге қ айшы келмейтін болса, олардың талаптарын орындау, ө зінің жә не айналасындағ ы адамдардың ө мірін қ атерге тікпеу

· Лаң кестердің қ ару қ олдануына алып келеті іс - ә рекеттер жасамау.

· Оқ иғ а орнына тиісті кү ш қ ұ рылымына сә йкес орган қ ызметкерлерінің кедергісіз кіруін қ амтамасыз ету.

· Ұ Қ Қ мен арнайы мамандырылғ ан бө лімше ә скері келген бойда олардың командирлерінің сұ рақ тарына толық жауап беру жә не олардың жұ мысын қ амтамасыз ету.

Лаң кестер ұ шақ ты кепілдікке алғ андағ ы іс-ә рекет:

· Лаң кеспен қ алыпты дауыспен ә ң гімелесің із.

· Лаң кестің кө зіне қ арамаң ыз.

· Ө з мінезің ізбен ланкестердің назарына тү спең із.

· Лаң кестерге қ арсылық кө рсетпең із.

· Егер адамдардың ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіп жоқ болса, лаң кестердің айтқ андарының бә рін орындаң ыз.

· Жан жағ ың ызда болып жатқ ан нә рселер мен лаң кестердің іс-қ имылын есің ізде сақ тап қ алың ыз.

· Арнайы бө лімшелермен ұ шақ пен шабуыл жасағ анда, қ олың ызды желкең ізге қ ойып еденге етбетің ізден жатың ыз.

Пошта жолдамаларында кү дікті заттар табылғ ан кездегі іс ә рекет:

· Конвертті, пакетті т.б. ө з бетің ізше ашуғ а ә рекеттенбеу.

· Кү дікті хатты мү мкіндігінше қ олмен ұ стамау.

· Осы деректер туралы ТЖ жә не СЭС аумақ тық органдарына хабарлау.

· Белгісіз заттың ғ имараттың желдету жү йесіне мү мкіндік бермеу.

· Мамандар келгенше кү дікті затты герметикалық ыдысқ а салу.

· Затпен тікелей қ арым қ атынаста болғ ан барлық тұ лғ алардың тізімін жасау.

· Затты қ арым-қ атынаста болғ ан тұ лғ алар жеке гигиенаның барлық ережелерін сақ тау.