Ар көшкінінің екпіні ұрса!

· Тауғ а шығ арда қ ауіпті қ ар кө шкіні болатын картамен танысып, мамандармен ақ ылдасу керек, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын ү немі тың дап, таудағ ы жағ дайларды тың дап отыру керек;

· Тауда қ ар жауғ аннан кейін 2-3 кү н тауғ а шық пай тұ ру керек, не қ ар кө шкіні болып кетсін немесе қ ар отыруы керек. Қ ар кө шкіні туралы хабарды естігеннен кейін тауғ а шық пау керек;

· Бұ л уақ ытта егер сіз тауда болсаң ыз, бірден тік қ ұ здарғ а шық паң ыз, бұ талар мен ағ аштар жоқ жерге бармаң ыз, тек қ ана жолдармен жү рілген жалғ ыз аяқ жолмен жү ру керек;

· Кө ктем айларының екінші жартысында ә сіресе қ ар болғ анда жә не тау баурайынан сырғ анайды-ау деген уақ ытта сақ болғ ан жө н;

· Кө зің із кө ріп тұ рғ ан жерге дейін қ озғ ау керек, тұ ман болса қ ар кө шкіні кү шейеді деген сө з;

· Қ ардың еруі мен жылымық кезде (наурыз айының соң ы мен сә уір айында) таудың басына шығ уғ а немесе ескертілген қ ар кө шкіні болады-ау деген жерге бармау керек;

· Қ ар кө шкіні болғ анда айқ айламаң ыз;

· Қ ар «карниздеріне» шығ уғ а болмайды. Аяқ тың астында қ ар отырса, шық ырлағ ан дыбыс шық са қ айтың ыз;

· Егер қ ар ү йіліп жатса:

· Қ ардың беріктілігін тексеру керек, сақ тық ү шін қ ардың шеткі ұ шын басып кө ру керек.

· Таудың басына, баурайына бақ ылаушы қ ою керек;

· Киімдерді шешу, рюкзактың бауларын ағ ыту;

· Тау баурайын ізбе-із кесіп ө ту

· Тауғ а барып тү негенде екі жақ тан қ ар кө шкінін байқ ау керек. Қ ар кө шкіні болады-ау деген жерлерге (тау бө ктерінде қ ар қ алың жатқ ан жерде) тоқ тамау керек

Қ ар кө шкіні болғ ан жағ дайда:

· Егер сіз қ ар кө шкікіне тап болсаң ыз тез арада рюкзактан шаң ғ ыны алың ыз ол сіздің қ имылдауың ызғ а жең ілдік береді

· Қ ар кө шкіні кезде бар кү шпен кө шкіннің шет жағ ына шығ уғ а тырысу керек немесе кө шкіннің ү стінде қ алуғ а болмаса ағ аш, бұ тақ тардан ұ стауғ ы тырысу керек

· Қ ар кө шкініне шығ уғ а мү мкіндік болмаса ауыз бен мұ рынды шарф пен шапкамен жауып алу керек. Тізені бү гіп алу керек.

· Қ ар кө шкіні тоқ тасымен кө шкіннен шығ уғ а тырысу керек, сізді тез тауып алу ү шін қ олың ызды шығ арың ыз.

· Қ ардың астында қ алып айқ айлаудың пайдасы жооқ, себебі дыбыс қ ардың астынан ө те жай естіледі. Қ ұ тқ арушылардың жү рісін естісімен дабыл берің із.

· Қ ажет болса, қ олдан тыныс алдыру керек, жү рекке жабық уқ алау жасау (массаж), коореин салдыру керек.

· Егер жарты сағ аттың ішінде ө з кү штерімен зардап шеккенге кө мек бере алмаса онда қ ұ тқ ару отрядын шақ ыру қ ажет.

Опырылу – ауыр кү штің ә серінен ө з орнынан тайып кетуі. Опырылу (опырылып қ ұ лау) – тау жынастарының опырылып қ ұ лауы мен қ ұ рғ ақ жартастардың ү йінді болуы.

Опырылу Қ азақ станның барлық таулы аймақ тарында кездеседі. Оның анақ тау факторы мен жиналуы грунттардың сулы болуы жә не жерасты сулары, жер сілкінісі, сонымен қ атар адамдардың шаруашылық қ ызметі ә сер етеді.Ондай жерлерге шығ ыс Алатауындағ ы Кө лсай кө лі, Есік, Іле Алатауындағ ы Ү лкен Алматы жә не басқ алар. Соң ғ ы жылдары Қ азақ стан тауларында техногендік ауыр салмақ қ а байланысты опырылып қ ұ лау кө беюде, дачалық учаскелерге байланысты.

Опырылып қ ұ лаудың қ ауіпті белгілері:

· Жаң бырдың кө п жаууына байланысты, қ ардың интенсивті тү рде жедел еруіне байланысты, грунттардың кө п мө лшерде сулануына ә келіп соқ тырады.

· Тау беткейлеріндегі бос ә рі беті сызық жә не бұ рын опырылып қ ұ лағ ан іздер бар.

· Тік жарғ а шығ атын жерлердегі сызық тары, желге мү жілген тау жыныстары.

Опырылу аймақ тарындағ ы табиғ и қ ауіпсіздік шаралары:

· Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары хабарларының таудағ ы жағ дайды ү немі бақ ылауда ұ стау

· Тік жардың бірден бұ рылысы сызығ ы бар қ ұ лайды-ау деген жерлерге тоқ тамаң ыз

· Опырылғ ан тік жардың қ асына жоламау

· Қ ауіпті жерларден бір-бірлеп тез, ә рі айқ ай- шусыз ө ту

· Тік жарлардан тас қ ұ лағ анда қ абырғ ағ а жабысып тұ ру немесе басты рюкзакпен жабу керек.

Тау баурайындағ ы дачада жұ мыс істейтіндерге кең ес:

· Ү й қ ұ рылысын, сарай салғ анда биік жерден, яғ ни тау жағ ынан бастау керек.

· Су кө здерін жоғ арыдан бастап жү ргізу

· Ү йдің айналасын таспен толтыру, суда жақ сы кө ретін ағ аштар, бұ та, ө сімдіктер отырғ ызу

Есің ізде болсын! Дача учаскесін кө п суғ ару жер қ ыртыстарының опырылуына ә келіп соқ тырады

Ә р адамның негізгі парызы Сел жү ргенде, кө шкін жү ргенде ү немі теледидар мен радиодан берілген ақ параттарғ а қ ұ лақ тү ре жү рің із. Қ азгидрометорталығ ы бұ қ аралық ақ парат орталығ ы арқ ылы қ ар кө шкіні мен сел тасқ ындаының қ ауіп-қ атері туралы тұ рақ ты алдын-ала ескертіп отырады. Ондай жағ дайларда тауғ а шығ уғ а қ атаң тиым салынады.

Су тасқ ын, сел. Су тасқ ынының негізгі ү ш себебі бар: жаң бырдың ө те кө п жаууы, қ ардың тез еруі мен тұ рып қ алғ ан мұ здардың жалжуы, тең із суының жағ ағ а ұ руы, ө зенге судың кө п қ ұ йылуы. Ә сіресе қ ар еруі ұ зақ қ а созылғ анда ө те қ ауіпті.

Елді мекендерде су тасқ ыны боларда алдын-ала қ ауіпсіздік дайындығ ын жү ргізі керек. Жергілікті елдің топографиясын, климаттық ерекшеліктерін жә не тарихын біле отырып, су тасқ ынының қ алай болатынын дә лдікпен білу қ иындық туғ ызбайды. Кішкентай су тасқ ыны шамамен 10-20 жылда бір рет, ү лкен су тасқ ыны 20-25 жылда бір рет, одан да ү лкен бү кіл ө зендерді қ амтитын 50-100 жылда бір рет жә не 100-200 жылда бір рет, бү кіл аумақ ты қ амтитын ү лкен апаттар болуы мү мкін.

Гидрологиялық алдын-ала бақ ылаудың мынадай жү йесі бар:

· Қ ысқ а мерзімдік (10-12 тә улік)

· Ұ зақ мерзімдік (2-3 айғ а дейін)

· Ө те ұ зақ мерзімдік (3 айдан жоғ ары)

Жағ ағ а жақ ын облыстардың тұ рғ ындары жақ ын уақ ытта не болатынына қ ызығ ушылық білдіріп жү руі керек. Жеке адамның алдан-ала қ ауіпсіздік шаралары:

· алғ ашқ ы толқ ынның ә серінен қ ұ латқ анда;

· барлық отбасы мү шелерін жү зуге ү йрету;

· қ айық тың болуы (мү мкіндігінше екі қ айық - біреуі кә дімгі, екіншісі-жел ү рлеп толтырылғ ан);

· жергілікті елді-мекендердің топографиясымен танысу;

· жақ ын маң да стихиялық жағ дай болғ анда хабарласу тү рін білу.

Су тасқ ыны кезінде:

· ү йдегі газды, суды, жарық ты сө ндіру, пештегі жанып жатқ ан отты ө шіру;

· ү йдегі бағ алы заттарды ү йдің тө бесіне немесе жоғ ары қ абатқ а шығ ару;

· бірінші қ абаттағ ы есік пен терезелерді тақ таймен немесе фанермен қ ағ ып тастау;

· мал тұ ратын сарайдағ ы есіктердің ілгішін ашып тастау.

Кездейсоқ су тасқ анында ө зің ізбен бірге жылы киім, мү мкіндігінше су ө ткізбейтін киім, жамылғ ы, тамақ жә не т.б. керекті нә рселерді алып, рельфтің ең биік жеріне кө терілің із, ол жерді ешқ ашан су баспайды. Егер ол болмаса, қ айық жә не т.б. дайындау қ ажет.

Су кеткеннен кейін электр сымдарынан, зақ ымданғ ан газ магистралдан сақ болу қ ажет. Ү йге кірер алдында, су тасқ ынынан зақ ымданбағ андығ ын байқ ау қ ажет. Судан табылғ ан заттардан тамақ ә зірлеуге болмайды.

Қ ар кө шкіні – таулы аймақ тарда болатын қ ардың, тастың кө шкіні. Бұ л қ ұ былыс кө біне кө лдерде судың толуынан, мұ здардың еруінен болады. Қ ар мен мұ з еріп, олар тө мен қ арай ағ ады. Ағ ынның биіктігі 10-20 метрге дейін (кей жағ дайларда 40-50 метрге дейін), ағ у жылдамдығ ы 3-5 м/с. Кө шкіннің астында қ алғ андардың тірі қ алуы мү мкін емес, сондық тан абай болу қ ажет.

Республикамызда қ ауіпті 300 орын тіркеуге алынғ ан, ол жерлерде 600-ден кө п ә ртү рлі жағ дайлар болғ ан. Қ ар кө шкіні жағ дайлары шамамен 80%, мұ з еруінен 15% жә не қ ар еруі мен жер сілкінісінен 5% болады.

Қ азақ станның ең қ ауіпті таулы аймақ тары болып Жоң ғ ар, Талас, Іле Алатауы, сондай-ақ Қ аратау, Кетмен, Тарбағ атай таулары саналады.

Кө шкін қ аупі бар кезең –Қ азақ станның таулы аймақ тарында кү н жылығ ан кезде болады (тамыз-қ ыркү йек айлары). Кө шкіннің болу белгілері

· Кө шкін қ аупі бар аймақ тары жаң бырдың ү здіксіз жауу;

· Кө шкін қ аупі бар аймақ тарында кү ннің жылуы;

· Кө лде дең гейінің кү рт тө мендеуі немесе жоң ғ ар жағ ында шұ ң қ ыр пайда болуы;

· Жер сілкінісі.