ателесуден қорғау әдістері.

Ақ параттарды қ атесіз беру мә селесін қ амтамасыз ету ү лкен мә нге ие болып отыр. Егер телеграмма мә тіндегі немесе сө йлескендегі мә тіндегі қ ателер мә ні бойынша жең іл байқ алады. Бір қ ате деректерді бергенде салмақ ты тү рде ақ парат сапасына ә сер етеді. Ә дістердің тә жірибеде жү зеге асуы екі бө ліктен тұ рады – бағ дарламалық жә не ақ паратты. Осылардың арақ атынасы ә ртү рлі болуы мү мкін. Бағ дарламалық пен салыстырғ анда аппаратуралық қ ұ ралдардың меншікті салмағ ы ү лкен болғ ан сайын, жабдық тар кү рделірек.

Желідегі ақ паратты беру кезінде туатын қ ателерінің екі себебін кө рсетеді:

· Желіде қ олайсыз объективті оқ иғ аның тууына немесе желідегі жабдық тың бр бө лігіндегі жаң ылысу;

· Сыртқ ы кө здер мен атмосфералық қ ұ былыс ә серінен болатын бө геттер. Ең кө п тарағ анына флуктуационды (кездейсоқ) бө геттер жатады. Оның мысалына атмосфералық жә не индустриалды бө геттер бола алады, ә детте олар кіші ұ зақ тық тағ ы бір импульс пен ү лкен амплитуда тү рінде кө ріністе болады. Жә не де бө геттер синусоидальді тербеліс тү рінде ық тимал. Оғ ан бө тен радиостанция сигналы, жоғ ары жиіліктегі генераторлар сә улеленуі жатады.

Қ ателесуден қ орғ ау ә дістері ішінде ә дістердің ү ш тобы бө лектенеді: топты

ә дістер, бө гет тұ рақ тылық кодирлеу мен кері байланысты беріліс жү йесінде қ ателіктен қ орғ ау ә дістері.

Топты ә дістерде ішінен мажоритарлы ә діс, ол Вердан принципін жзеге

асырады жә не ақ паратты блокпен беру ә дісі блоктың сандық сипаттамасы кең қ олднанылуда. Мажоритарлы ә діс мә ні мынада, ә рбір шектеулі ұ зындық тағ ы қ атынас (сообщение) бірнеше рет, кө біне ү ш рет беріледі. Қ атынас есте сақ талады, сосын оларды разрядты салыстыру жасалады. Мысалы, ү ш мә ртелі беріліс кезіндегі 01101 кодты комбинациясы жартылай бө геттермен бұ рмаланады, сондық тан қ абылдағ ыш мына комбинацияны қ абылдайды: 01101, 01110, 01001. Ә рбір позицияны тексеру нә тижесіндегі жеке дұ рыс деп 01101 комбинациясы саналады.

Басқ а топтың ә дісте ақ паратты қ айта кодирлеуді талап етпейді, деректерді блоктап беруді ұ йғ арады. Ондай сипаттамалар болуы мү мкін: блоктағ ы бірлік саны немесе ноль, блокта берілетін символдарының бақ ылау соммасы, бақ ылау соммасын тұ рақ ты шамағ а бө лу қ алдығ ы жә не т.б. Қ абылдау пунктінде бұ л сипаттама қ айта есептеледі жә не берілген байланыс канал бойынша салыстырылады. Егер сипаттамалар сә йкес тү ссе, блокта қ ате жоқ деп саналады. Кері жағ дайда беру тарапына блокты қ айталап беруін талап ететін сигнал беріледі. Қ азіргі ТЕЖ – де мұ ндай ә діс ең кең таралғ ан.

Бө гет тұ рақ ты (артық) кодирлеу кең інен тек ТКЖ – де ғ ана емес, сонымен ЭЕМ қ олданылады. Ол байланыс жү йедегі жұ мыстың жоғ ары сапалы кө рсеткіштер алуғ а мү мкіндік береді. Оның негізгі белгіленуі – желіс жұ мысында бө гет немесе жаң ылуғ а қ арамастан берілетін ақ параттың бұ рмалануының кіші ық тималын қ амтамасыз ету.

Кодтарды корриктерлеудің ең маң ызды кө рсеткіштері санына қ атысты:

· Код маң ыздылығ ы, немесе кодты комбинация ұ зындығ ы, оғ ан ақ паратты символдар (бастан) жә не тексерісті немесе бақ ылау символдар (К). Ә детте n кодының мә ні Т + К соммасы;

· Кизб кодының артық шылығ ы, кодты бақ ылау символының саны қ атынасында кө рінеді – кодтың мә нділігі.

· ККС кодын корректирлегіш қ абілет, кодты косбинация санының L, берілген код комбинациясы М жалпы санына қ атынасына кө рсетеді;

Олардағ ы қ ателер байқ алып тү зетіледі. Корректирлегіш кодты таң дау ТКЖ – гі

ақ паратты беру дұ рыстығ ы бойынша талапқ а тә уелді. Кодты дұ рыс таң дау ү шін қ ателік туу заң дылығ ы, сипаты, уақ ыт ішіндегі саны мен бө лінуі жө нінде статикалық деректер қ ажет. Мысалы, корректирлегіш код тиімді болады, егер қ ателіктер статикалық тә уелді болғ ан жағ дайда, ал олардың пайда болуы ық тималдығ ы кейбір шамалардан аспайды. Ол қ ателіктер топпен пайда болғ анда жарамсыз ТЕЖ – де корректирлегіш кодтар негізінен қ ателіктерді, тү зетулкрді байқ ау ү шін қ олданылады, ол бұ рмаланғ ан ақ паратты қ айталап беру жолымен жү зеге асады. Осы мақ сатта желістерде кері байланыс беру жү йесі пайдаланылады (абоненттер арасында дуплексті байланыстың болуы мұ ндай жү йені қ олдануды жең ілдетеді).

Кері байланыс беру жү йесі шешуші кері байланыс жү йесі мен ақ параттық кері байланыс жү йесіне бө лінеді.

Шешуші кері байланыс жү йесінің ерекшелігіне ақ параты қ айталап беру қ ажеттігі жө нінде шешімді қ абылдағ ыш қ абылдайды. Мұ нда міндетті тү рде бө гет тұ рақ ты кодирлеу қ олданылады, оның кө мегімен қ абылданатын ақ паратты тексеру қ абылдау станциясында жү зеге асады. Қ ателік байқ алғ анда кері байланыс арна бойынша беру тарапына қ айта сұ рау сигналы жіберіледі, ақ парат қ айталап беріледі.

Ақ паратты кері байланыс жү йесінде ақ паратты беру бө гет тұ рақ ты емес кодирлеумен жү зеге асады. Қ абылданғ ан ақ паратты қ абылдағ ан қ абылдағ ыш оны ө з жадына белгілеп, оны толық кө лемде таратқ ышқ а кері байланыс каналы бойынша береді, берілген жә не қ айтарылғ ан ақ парат салыстырылады. Сә йкес тү скенде таратқ ыш қ абылдағ ышқ а растау сигналын жіберіді, кері жағ дайда барлық ақ паратты қ айталап беру жү реді. Сө йтіп, мұ нда берілісті қ айталау қ ажет шешімді таратқ ыш қ абылдайды.

Осы екі жү йеде бірдей дұ рыстық ты қ амтамасыз етеді, алайда шешуші кері байланыс жү йесінде каналдардың ө ткізу қ абілеті тиімді пайдаланылады, сондық тан олар кең таралғ ан.