Батырмалы электрқозғалтқыштың гидроқорғағышы.

Гидроқ орғ ағ ыш электрқ озғ алтқ ыштың ішкі жағ ына қ абат сұ йығ ының енуін болдырмау, температура жә не электроқ озғ алтқ ыш білігінен сорап білігіне берілетін айналу моментінің ә серінен электрқ озғ алтқ ыштың ішіндегі май кө лемінің ө згерісін тең естіру ү шін арналғ ан.

Қ озғ алтқ ыштың жетілдірілген сериясы ү шін гидроқ орғ ағ ыштың екі тү рлі конструкциясы (13.6 - сурет) жасалынғ ан:

– ашық типті – П92, ПК92, П114, ПК114;

– жабық типті – П92Д, ПК92Д (диафрагмалы), П114Д, ПК114Д.

Гидроқ орғ ағ ышты қ арапайым жә не коррозияғ а тө зімді («К» ә ріпі болады) етіп шығ арады.

Қ арапайым орындалғ ан гидроқ орғ ағ ыш ФЛ-03-К (ГОСТ 9109-81) грунтовкасымен қ апталғ ан. Коррозияғ а тө зімді етіп жасалынғ ан гидроқ орғ ағ ыш білігі ү шін К-монельден ЭП-525, IV, 7/2 110°C эмалімен қ апталғ ан.

ПЭД жинағ ы ү шін гидроқ орғ ағ ыштың негізгі тү рі (типі) болып ашық гидроқ орғ ағ ыш қ абылданғ ан. Ашық типті гидроқ орғ ағ ыш электроқ озғ алтқ ыш ішіндегі май мен ұ ң ғ ыдағ ы қ абат сұ йығ ының араласуын болдырмайтын физика-химиялық қ асиеттерге ие тығ ыздығ ы 2 г/см³ -ке тең арнайы барьерлік сұ йық ты қ олдануды қ ажет етеді.

Жоғ арғ ы камера барьерлік сұ йық пен толтырылғ ан, ал тө менгі – диэлектрлік маймен толтырылғ ан. Қ озғ алтқ ыштағ ы диэлектрлік майдың кө лемінің ө згерісі гидроқ орғ ағ ыш камерасындағ ы бір камерадан екінші камерағ а барьерлік сұ йық тың ағ уы есебінен тең естіріледі.

Жабық типті гидроқ орғ ағ ыштарда резиналық диафрагма қ олданылады, қ озғ алтқ ыштағ ы сұ йық диэлектрлік кө лемінің ө згеруін олардың иілгіштігі тең естіреді.

13.6-сурет. Ашық (а) жә не жабық (б) типті гидроқ орғ ағ ыш:

А – жоғ арғ ы камера; Б – тө менгі камера; 1 – бас; 2 – жоғ арғ ы ниппель; 3 – тұ лғ а; 4 – ортаң ғ ы ниппель; 5 – тө менгі ниппель; 6 – негіз; 7 – білік; 8 – шеткі тығ ыздағ ыш; 9 – қ осқ ыш қ ұ быр; 10 – диафрагма.

Гидроқ орғ ағ ыштың негізгі сипаттамалары 13.6 - кестеде кө рсетілген:

13.6 – кесте. Гидроқ орғ ағ ыштың негізгі сипаттамалары

КТППНКС жинақ талғ ан сериялы трансформаторлық бекеттер. КТППНКС ұ ң ғ ы шоғ ырынан мұ най алу ү шін қ ажетті қ уаты 16 ÷ 125 кВт электроқ озғ алтқ ыштары бар тө рт ортадан тепкіш электросорап, жә не тө рт тербелмелі-қ ондырғ ы электроқ озғ алтқ ышының қ орегі мен жө ндеу жұ мыстарын жү ргізу кезінде қ озғ алмалы ток тұ тынушылардың қ орегін басқ ару мен қ орғ ауғ а арналғ ан.

Кабель. Батырмалы сорап қ ондырғ ысының электроқ озғ алтқ ышына электр энергиясын жеткізу ү шін негізгі қ орек кабелінен тұ ратын жә не электроқ озғ алтқ ышқ а кабельдік желінің саң ылаусыз жалғ ануын қ амтамасыз ететін кабельді енгізу муфтасы бар ұ зартқ ыш кабельдік желі арқ ылы іске асырылады.

Арналуына байланысты кабельдік желілерге мыналар кіреді:

- негізгі кабель ретінде – КПБК, КТЭБК, КФСБК маркілі дө ң гелек кабель мен КПБП, КТЭБ, КФСБ маркілі жалпақ кабельдер;

- ұ зартқ ыш ретінде – КПБП немесе КФСБ маркілі жалпақ кабельдер.

Кабельді енгізу муфтасы – дө ң гелек типті. Полиэтиленді КПБК жә не КПБП маркілі кабельдер, қ оршағ ан ортаның температурасы + 90 °С-қ а дейін. КПБК жә не КПБП кабельдері ток ө ткізгіш мыс сымнан жасалғ ан. Сырты екі қ абат, беріктілігі жоғ ары полиэтиленмен оқ шауланғ ан жә не ө зара бұ ралып байланысқ ан (КПБК кабелінде) немесе бір жазық тық қ а жатқ ызылып (КПБП) жасалғ ан (сонымен қ атар жастық пен қ орғ аны болады).

КТЭБК жә не КТЭБ кабельдері термоэласто-қ абаттан жасалады. Бұ л кабельдер қ оршағ ан орта температурасы + 110 °С болғ ан кезде пайдалануғ а арналғ ан. КФСБК жә не КФСБ кабельдері фторлық қ абатпен оқ шауланғ ан жә не де қ оршағ ан орта температурасы + 160 °С болғ ан кезде қ олдануғ а арналғ ан. Бұ дан басқ а кабельдің кө птеген тү рі бар.

ЭОТС-ты ұ ң ғ ымағ а тағ айындау бұ рғ ылау кезінде енгізу, механикалық ө ндіруге ауыстыру есептері арқ ылы МГӨ Б ә дісінде қ абылданғ ан тиімділік пен қ арқ ындылық (ТУ бойынша) ЭОТС-ты пайдалануды қ адағ алау барысында жасалады.

Есептер МГӨ Б-ның қ олда бар тө мендегідей барлық ақ парат негізінде шешіледі:

– берілген ұ ң ғ ыманың ө німділік коэффициенті (ұ ң ғ ыманы гидродинамикалық зерттеу нә тижелері бойынша);

– инклинометрия мә ліметтері;

– газ факторы;

– қ ысым: - қ абат қ ысымы жә не қ анығ у қ ысымы;

– ө ндірілетін ө німнің сулануы;

– шығ арылатын бө лшектердің концентрациясы.

Бұ л ақ параттардың дұ рыстығ ын мұ най ө ндіру цехының бас геологы ө з жауапкершілігіне алады.

Таң дау ү рдісі кезінде МГӨ Б-мен қ абылданғ ан ә дісті жетекшілікке алу қ ажет. Бұ л кезде газайырғ ышы жоқ қ ондырғ ылар ү шін сораптың қ абылдауындағ ы еркін газдың қ ұ рамы 25 %-дан аспауы керек. Егер сораптан механикалық қ оспалар немесе тұ з шө гінділері айтарлық тай білінсе, онда ЭОТС-ты шламұ стағ ышсыз тү сіруге тыйым салынады.

Таң дау нә тижесінде белгілі болғ аны:

– есептік тә уліктік шығ ым (дебит);

– сорап арыны;

– пайдалану тізбегінің минимальді ішкі диаметрі;

– тү сіру терең дігі;

– есептік динамикалық дең гей;

– ЭОТС кө тергіші участогы мен тү сіру аймағ ындағ ы жинау қ исығ ының максимальді қ арқ ыны.

Пайдаланудың ерекше жағ дайлары:

– кө тергіш аймағ ындағ ы сұ йық тың жоғ ары температурасы;

– сораптың қ абылдауындағ ы еркін газдың есептік пайыздық қ ұ рамы;

– механикалық қ оспалар мен тұ здың қ ұ рамы;

– айдалатын сұ йық тағ ы кө мірқ ышқ ыл газы мен кү кіртсутегінің болуы паспорт-формулярғ а енгізіледі.

Қ ондырғ ыны ұ ң ғ ымағ а тү сіруге дайындау:

– жинақ талғ ан ОТЭС желісінің нө мірі мен типі пайдалану паспортына енгізіледі. Паспорт барлық монтаж жұ мыстарынан бастап жө ндеу базасына дейін ЭОТС-пен бірге болады;

– қ озғ алтқ ыш, сорап, гидроқ орғ ағ ыш, кері клапан, кабельдік желі ТУ бойынша бекітілген толық циклды сынақ тан ө туі қ ажет;

– қ ыс мезгілінде ұ ң ғ ымағ а жө нелтілуге дайын тұ рғ ан қ озғ алтқ ыш пен гидроқ орғ ағ ыш ғ имарат ішінде сақ талуы керек, ал сораптың жұ мысшы сатылары қ атпайтын маймен майлануы керек.

ЭОТС-ты монтаждау:

– ЭОТС-ты ұ ң ғ ымағ а жеткізу тек қ ана желілерді бекіткіші бар, барлық керекті қ ұ ралдармен жабдық талғ ан арнайы кө лік қ ұ ралымен жү зеге асырылады;

– ЭОТС-ты тиеу-тү сіру жұ мыстары ТКРС (ұ ң ғ ыманы ағ ымдағ ы кү рделі жө ндеу) бригадасымен монтаждаушы бригаданың бірігуі жә не қ ондырғ ыны жеткізуші арнайы техниканың жү к кө тергіш қ ұ рылғ ыларын қ олдану арқ ылы орындалуы қ ажет. ЭОТС желілерін тү сіру ТКРС бригадасының қ абылдаушы кө піршелерінің аймағ ын мұ най ө німдері мен қ ұ мнан тазартудан кейін жү зеге асырылады. Ал кабельді барабан автоорамамен тү сіріледі.

ЭОТС-ты ұ ң ғ ымағ а тү сіру, саң ылаусыздандыру жә не сынамалы қ осу. ЭОТС-ты тү сіру ағ ымдағ ы жө ндеу бригадасы мен ұ ң ғ ыманы жө ндеу графигіне сә йкес жү зеге асырылады.

Тү сіру жұ мыстары аяқ талысымен бригада сальникті енгізгішті саң ылаусыздандырғ анғ а дейінгі жә не кейінгі оқ шаулау кедергісін ө лшейді (5 МОм-нан аз емес).

Кабель қ орғ ағ ышының бос жатқ ан ұ шын сағ алық арматураның тө менгі фланеціне гайкамен бекітеді де, сағ адан басқ ару бекеті немесе клемма қ орабына дейін кабель тө сейді. Пайдалану паспортына тү сірілген СКҚ саны, кө тергіш терең дігі жә не кабель ұ зындығ ы енгізіледі.

Сынамалы қ осу кезінде жү зеге асырылатын жұ мыстар:

– 40 кг/см² -қ а тең қ ысымғ а дейін ЭОТС-пен жұ мыс істейтін лифтті қ ысымғ а сынайды;

– сағ алық арматураның саң ылаусыздығ ы мен қ ұ быр сыртындағ ы кері клапанның жұ мысы тексеріледі;

– ө шіру сұ йығ ын жинау.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ұ ң ғ ымалы ортадан тепкіш сораптарды қ андай ұ ң ғ ымаларда қ олданғ ан тиімді болып саналады?

2. Ұ ң ғ ымалы ортадан тепкіш сораптардың негізгі жабдық тары қ андай?

3. Батырмалы ортадан тепкіш электрқ озғ алтқ ышты ұ ң ғ ымағ а тү сіру

жұ мыстары қ алай жү ргізіледі?

13.3. Электржетекті ортадан тепкіш сораптар кө мегімен

ұ ң ғ ыманы пайдалануғ а арналғ ан жабдық тар

Жеке – жеке пайдалануғ а арналғ ан ұ ң ғ ымалық ортадан тепкіш электр сораптар екі қ абаттан сұ йық ты ө ндіру мү мкіндігін едә уір жоғ арылатуда. Ұ ң ғ ымалық ортадан тепкіш электр сораптар екі қ абатты пайдалануғ а арналып жасалғ ан, бірінші жағ дайда бір қ абат фонтанды, екіншісін сораппен пайдалану қ ажет, екінші жағ дайда қ абаттардың екеуінде сораппен пайдалану қ ажет [8].

Фонтан – сорап (жоғ арғ ы қ абат фонтанды) схемасы кезінде диаметрі 168 мм шегендеуші қ ұ бырлы ұ ң ғ ымағ а арналғ ан сорап қ олданады, ал қ озғ алтқ ыш – 146 мм ұ ң ғ ымағ а арналғ ан. Сонда сораппен сұ йық ты ө ндіру 700 м³/тә у дейін жетуі мү мкін. Кері схемада (сорап – фонтан) 146 мм шегендеуші қ ұ бырлы ұ ң ғ ымағ а арналғ ан сорап қ олданылады, себебі бұ л жағ дайда бос канал қ ажет (13.7-сурет, а).

Екі ө німді қ абатты сораптармен пайдалануда оларды қ орапқ а орналастыру қ ажет. Сондық тан шегендеуші қ ұ быры 168 мм ұ ң ғ ымағ а, шегендеуші қ ұ быры 146 мм ұ ң ғ ымағ а арналғ ан агрегат қ олдануғ а болады. Қ озғ алтқ ышының диаметрі 123 мм ұ ң ғ ымалық агрегатпен екі қ абатты жеке-жеке пайдалануғ а арналғ ан қ ондырғ ылар жасау бойынша жұ мыстар жү ргізілуде. Бұ л қ ондырғ ылардың ө німділік мү мкіндігін жоғ арылатады. Сонда штангалы сораптарғ а қ арағ анда екі қ абатты пайдалануда ү лкен ө німділікке қ ол жеткізуге болады. Бірақ та, бұ л жағ дайда тө мендегіні ескерген қ ажет, мұ ндай схемаларды қ олдануда батырмалы агрегаттың кү рделілігіне жә не аз диаметрлі габариттілігіне байланысты кү рделі техникалық қ иындық тарды жоюды талап етеді.

13.7-суретте батырмалы агрегаттардың схемалары кө рсетілген. Барлық схемаларда қ абаттарды бө ліп тұ ру ү шін пакер (1) жә не пакерге агрегатты орнатуда қ ұ быр салмағ ын қ абылдауғ а арналғ ан қ ұ бырлық якорь (2) қ олданылғ ан. Якорь батырмалы агрегатты ү лкен ө стік кү штен сақ тандырады. Пакер ұ ң ғ ымағ а батырмалы агрегаттың тү сірілу терең дігіне дейін тү сіріледі.

13.7-сурет. Екі ө німді қ абатты электржетекті ортадан тепкіш сораптар кө мегімен пайдалануғ а арналғ ан ұ ң ғ ыма жабдық тарының схемалары

13.7-суретте (а, б) кө рсетілген схемалар бір фонтандаушы жә не бір сорапты қ абаттарды пайдалануғ а арналғ ан.

Екі ө німді қ абатты сорап арқ ылы бірдей пайдалануғ а арналғ ан агрегат (13.7-сурет, в) қ осымша тү йіндерге ие болады – қ ысымды реттегіш камерасы (3) жә не шығ ым ө лшегіш (4). Қ ысымды реттегіш камерасына ү лкен қ ысымды қ абаттың сұ йығ ы келіп тү седі жә не дросселдеуші тесік арқ ылы ө тіп сорап қ абылдауына екінші қ абаттың қ ысымына тең қ ысыммен келеді.

Шығ ым ө лшегіш бір қ абаттан ө ндірілетін сұ йық ты ө лшеп жә не жер бетіне белгі береді. Осы белгі бойынша жә не жер бетіндегі жалпы ө німді ө лшеу бойынша ә р қ абаттан келген ө німді анық тайды.

Қ ондырғ ылардың екі негізгі схемалары қ олдануда. Бірінші қ ондырғ ы УГР-В-Д (сорапты қ ондырғ ы жеке пайдалануғ а арналғ ан, салынатын, екі қ абатқ а арналғ ан) екі сораптан тұ рады: біріншісі тө менгі қ абатты пайдалануғ а арналғ ан, екіншісі – жоғ арғ ы қ абатты. Ұ ң ғ ымағ а СКҚ тізбегіне жоғ арғ ы жә не тө менгі сораптарды орнату ү шін пакер жә не ершік тү сіріледі. Пакер ұ ң ғ ыма бағ анасында жоғ арғ ы жә не тө менгі қ абаттарды бө леді. Сораптар штанга арқ ылы тү сіріледі. Тө менгі сорап қ арапайым салынатын сорап жә не салынатын сораптарғ а арналғ ан қ арапайым ершікке орнатылады. Жоғ арғ ы сорап СКҚ тізбегінде орнатылғ ан арнайы ершікке бекітілген қ озғ алмайтын плунжерден тұ рады. Сұ йық жоғ арғ ы қ абаттан жоғ арғ ы жағ ында сору клапаны орналасқ ан плунжердің ішкі кең істігіне келіп тү седі. Жоғ арғ ы сораптың цилиндрінде жоғ арғ ы ершікке ү зік арқ ылы ө тетін жә не цилиндрді тө менгі сораптың плунжерімен қ осатын тартқ ыш болады. Жоғ арғ ы сораптың айдау клапаны қ озғ алатын цилиндрдің жоғ арғ ы бө лігінде орналасқ ан.

Сонда екі сораптың да сору тактасы штанга жоғ арығ а қ озғ алғ анда жү реді. Жоғ арғ ы жә не тө менгі қ абаттардың жұ мыс режимдері ә ртү рлі. Ө ндірілген сұ йық араласып жә не жер бетіне СКҚ арқ ылы кө теріледі.

Қ абаттарды зерттеу ү шін жоғ арғ ы сораптың айдау клапанын істен шығ аруғ а болады (арнайы ашып қ ояды). Бұ л жағ дайда тек тө менгі сорап қ ана жұ мыс істейді жә не оның берілісін анық тауғ а болады. Тө менгі сораптың жә не екі сораптың жұ мыстарының сипаттамасын біле отырып жоғ арғ ы сораптың жұ мыс сипаттамасын анық тайды.

Минутына 10 жү рісте, толу коэффициентінде η _нак=1 жә не диаметрі 146мм шегендеуші қ ұ бырғ а тү сірілгенде екі сораптың қ осынды берілісі 16 м³/тә у-тен 148 м³/тә у-ке дейін болады, 168 мм - 16 м³/тә у-тен 228 м³/тә у-ке дейін. Тербегіш-қ ондырғ ының тең гергіш басына тү сетін кү ш 60 кН-ғ а жетеді, сораптарды тү сіру терең дігі – 1200÷ 1500 м, плунжердің жү ріс ұ зындығ ы – 3300 мм, жү ріс саны – минутына 15. Сораптардың ең ү лкен диаметрі 146 мм шегендеуші қ ұ бырларда – 43 жә не 32 мм, 168 мм – 56 жә не 43 мм.

Мұ ндай жабдық тардың кемшіліктері – сұ йық жер бетіне бір канал арқ ылы кө теріледі, жабдық тарды тү сіру жә не қ абаттарды зерттеу қ иынғ а тү седі. Бұ л схеманың қ ұ бырлы варианты (УГР-Н-Д) келесі тү рде ерекшеленеді, барлық жабдық тар СКҚ арқ ылы тү сіріледі, содан кейін жоғ арғ ы сораптың цилиндріне бекітілетін ұ стағ ышты штанга тү сіріледі. Бұ л жағ дайда сораптың ең ү лкен диаметрі 68 мм, қ осынды берілісі 297 м³/тә у (минутына 10 жү рісте, толу коэффициентінде η _нак =1).

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Екі ө німді қ абатты бір уақ ытта бірдей пайдалануғ а болады ма?

2. Екі ө німді қ абатты бір уақ ытта бірдей пайдалану барысында қ андай

қ ондырғ ылар қ олданылады?

3. Ө німді қ абаттарды зерттеу жұ мыстары қ алай жү ргізіледі?