SPSS Statistics бағдарламасының қысқаша сипаттамасы

SPSS Statistics («Statistical Package for the Social Sciences» ағ л. аударылғ ан - ә леуметтік ғ ылымдар ү шін арналғ ан статистикалық десте) – ә леуметтік ғ ылымдардағ ы қ олданбалы зерттеулер жү ргізу ү шін арналғ ан коммерциялық статистикалық ө німдер облысы нарығ ындағ ы кө шбасшылардің бірі болып саналады, статистикалық мә ліметтерді ө ң деуге арналғ ан компьютерлік бағ дарлама. SPSS бағ дарламасының кө мегімен алуан тү рлі статистикалық есептеулер жү ргізуге болады. Мысалы, t - ө лшемді есептеу, қ ос жә не жеке коррелляцияны шығ ару, бір- жә не кө пфакторлық дисперстік талдау, сызық тық регресстік талдау, дискриминанттық талдау, факторлық талдау, иерархиялық кластерлік талдау жә не т.б.

Аталғ ан рә сімдер келесі тү рінде орындалады:

менюдың Analyze тарауында талдаудың қ ажетті типі таң далады;

диалогтық терезеде ө лшемдер енгізіледі;

нә тижелер Қ орытынды навигаторында шығ арылады.
Бұ л бағ дарлама келесі мү мкіндіктерге ие (ең тө менгі десте).

Ø Мә ліметтерді енгізу жіне сақ тау.

Ø Ә р тү рлі типті айнамалыларды қ олдану мү мкіндігі.

Ø Белгілер, кестелер, графиктер, ұ штасқ ан кестелер, диаграммалар жиілігі.

Ø Алғ ашқ ы сипаттау статистикасы.

Ø Маркетингтік зерттеулер.

Ø Маркетингтік зерттеулердің мә ліметтерін талдау.

Іргелі зерттеу жобасының шең берінде жү ргізілген сауалнаманы сандық тұ рғ ыдан талдау ү шін

пайдаланылғ ан SPSS компьютерлік бағ дарламасы - қ азіргі таң да тү рлі салаларда қ олданылатын тиімді кө мекші қ ұ рал. Бұ л бағ дарлама арқ ылы мә ліметтер базасын ө ң деу ү шін оларды бағ дарлама матрицасына енгізу уақ ыт пен ең бекті қ ажет ететіндігі сө зсіз. Алайда, бұ л бағ дарламаның тиімділігі сол – енгізілген мә ліметтерден кү тілетін нә тижелерге тез қ ол жеткізуге мү мкіндік бар. Экономика, маркетинг сияқ ты салалар бойынша ә лемдегі тү рлі сандық кө рсеткіштерді алуда пайдаланылғ ан SPSS бағ дарламасы бү гінгі таң да ә леуметтік лингвистика шең беріндегі тү рлі зерттеулерде ө з тиімділігін танытып отыр Осы тұ ста қ азақ тардың дү ниетанымында ерекше мә нге ие киелі сандар бойынша сауалнамада берілген стимул сө з: жеті. SPSS бағ дарламасы кө рсеткен нә тиже бойынша барлығ ы мынадай туыстық

атауларғ а қ атысты тілдік бірліктер жинақ талды: алпыс, алпыс бір, алпыс екі, алпыс ү ш, алты, бес, бір, елу, жетпіс ү ш, жиырма, жиырма бес, жиырма бір, жиырма екі, жиырма жеті, қ ырық, қ ырық бір, қ ырық жеті, жү з, қ ырық тоғ ыз, қ ырық тө рт, мың, он, он бес, он

Қ орыта келгенде, ассоциативтік сауалнама нә тижелерін ө ң деуде SPSS бағ дарламасының қ ызметі лингвистикалық жаң а бағ ыттағ ы зерттеулер ү шін маң ызы зор. Сондай-ақ, мә дени феномен ретінде қ азақ тардың тілдік санасында сақ талғ ан жалпы киелі сандар жә не олармен байланысты тіркестерден лингвоелтанымдық сө здік ү шін мына леммалар таң далды: бес, тоғ ыз, ү ш, бір, қ ырық, тө рт, он ү ш, жиырма бес, алпыс ү ш, қ ырық бір, жү з, алты, жеті қ азына, ү ш жү з, жеті жұ т, жетісін беру, қ ырық тың бірі – Қ ыдыр, қ ырқ ын беру

46. Тіл білімі саласындағ ы SPSS бағ дарламасының рө лі. Сө здің семантикасын зерттеу кө п уақ ыт бойы жеке сө здерді зерттеумен шектеліп келді. Ө ткен ғ асырдың 20-жылдарынан бастап қ ана ғ алымдар сө зді жеке қ арастыру дұ рыс емес екенін, жеке сө здер мағ ынасы мен формасы жағ ынан бір-біріне туыс сө здермен бірігіп, сө здердің топтарын немесе ө рісін қ ұ растыратынын, сө здің мә нін, мә нісін білу ү шін оның қ ұ рамын бір-бірінен жеке алып қ арастырмау керектігін айтып, ортақ пікірге келді. Бұ л қ ажеттілік тіл білімінде ө ріс теориясының шығ уына ә келді. Ол тіл білімін тың жә не жаң а жолғ а бағ ыттады.. Семантикалық ө ріс теориясының негізін салушы неміс ғ алымы Иост Трир. Ол лексиканы жү йеге келтірудің жаң а ұ станымдарын жете зерттеп, 1931 жылы ө зінің «Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes» (сө збе сө з: Неміс тілінің сө здігі ұ ғ ым мағ ынасында) атты ең бегінде алғ аш рет ө ріс теориясы ұ ғ ымын қ олданып, осы теорияның лексикалық зерттеулерге қ ажеттілігін кө рсетті. Ең бектің аты айтып тұ рғ андай, И. Трир ө зінің жұ мысында ұ ғ ым жағ ынан бір-бірімен байланысты (бір ұ ғ ымды беретін) бір топқ а жататын сө здерді зерттейді. Автор бұ л ең бегінде: «Сө з тек біртұ тас бү тіндік жә не сол тұ тастық арқ ылы ғ ана мағ ынағ а ие болады», – деген қ орытынды жасайды [8]. Cө з, ө ріс жә не сө здердің арақ атынасы туралы ең жақ сы анық тама ғ алымның «Das sprachliche Feld» (сө збе сө з: «Тілдік ө ріс») атты ең бегінде берілген. И. Трир аталмыш ең бегінде сө з ө з алдына жеке тұ рып ешқ андай мағ ынағ а ие болмайтынын, оның мағ ынасы тек ө ріс қ ұ рамындағ ы басқ а сө здермен тығ ыз байланыста ғ ана анық талатынын дә лелдеді. Ғ алымның бұ л теориясы тек Германияда ғ ана емес, сонымен бірге шет елдерде де ү лкен сынғ а алынды. И. Трирдің теориясы бірнеше параметр бойынша: ө рістің тілдік емес, логикалық сипаты ү шін; тіл мен ойлауды идеалистік тұ рғ ыда тү сінгені ү шін, полисемия мен сө здер арасындағ ы байланысты ескермегені жә не сө з жеке бірлік ретінде ешқ андай мағ ынағ а ие болмайды, оның мағ ынасы айналасындағ ы сө здермен тығ ыз байланыста ғ ана анық талатыны жә не тек қ ана зат есім мен сын есімдерді зерттегені ү шін сынғ а алынды. Соғ ан қ арамастан И. Трирдің ең бектері қ ұ рылымдық семантиканың дамуының негізгі кезең і болды деп айтсақ, қ ателеспейміз. Сонымен, И. Трирдің жә не оның ойын жалғ астырушылардың пікірінше, семантикалық ө ріс – қ андай да бір ортақ нышандармен біріккен, яғ ни ортақ мағ ыналық компоненті бар тілдік бірліктер жиынтығ ы. Л. Вайсгербер тілдің заттар ә леміне белсенді ә сері туралы тезисті ә рі қ арай дамытып, тілдің ойғ а жә не біздің санамыздың дамуына ә серін зерттеді. Тілдегі жү йелілікті негіздеу ү шін ол ө з теориясын жасады. Трир сияқ ты екі ө лшемді ө ріс емес, ү ш ө лшемді ө ріс жайын сө з етеді жә не,, die sprachliche Zwischenwelt” -,, тіл аралық ә лем” ерекше ұ ғ ымын енгізді. Автор сө здің мағ ынасы тек қ ана ө рісте ө мір сү реді деп сендіреді. Мысалы, rot (қ ызыл) сын есімі gruen (жасыл), gelb (сары), т.б. тү сті білдіретін сын есімдер болғ андық тан ғ ана тілде ө мір сү реді. Л. Вайсгербер семантикалық ө ріске тү рлі сө з таптарына жататын, ө зара семантикалық жә не сө зжасамдық қ атынастар арқ ылы байланысқ ан сө здерді жатқ ызады.Жоғ арыда айтылғ аннан шығ атын қ орытынды «жеке сө здердің мағ ынасын егжей-тегжейлі ашпай, ешқ андай семантикалық талдау жасау мү мкін емес, ө з кезегінде ол экстралингвистикалық шындық ты есепке алмау мү мкін емес, ө йткені тек экстралингвистикалық шындық қ а талдау ғ ана семантикалық бірліктердің шегін анық тауғ а мү мкіндік береді. Ө ткен ғ асырдың 30-жылдары негізі қ аланғ ан ө ріс теориясы туралы ілім кезінде лингвист ғ алымдар арасында ү лкен пікірталас тудырғ ан болатын, бірақ тіл білімінде ә лі де ө з шешімін толық тапқ ан жоқ. Бұ л мә селе – ғ алымдар арасында ә р тү рлі бағ ытта зерттеліп келе жатқ ан тіл біліміндегі ө зекті мә селелердің бірі. Ө рісті лексика жү йесінің басты бірлігі ретінде қ арастырып, оның теориялық мә селелерін жан-жақ ты зерттеген ғ алымдар Лексика-семантикалық ө ріс – лексиканы зерттеудегі, семантикадағ ы негізгі ұ ғ ымдардың бірі болып табылады. Бұ л ұ ғ ым лексикалық семантиканың басты мә селелерін шешуде лексиканың жү йелілігін басшылық қ а алатын қ ағ идағ а негізделген, ө йткені ө рісті жә не оның қ ұ рылымын анық тауда лексикалық бірлікте жеке кү йінде емес, жү йеленген бір топ тү рінде қ арастырылады.