Инженерлік геологиялық іздестіру кезінде жүргізілетін геодезиялық жұмыстар

Инженерлік геологиялық іздестірулердің келесі жұ мыстарында геодезиялық жұ мыстар жү ргізіледі: 1 инженерлік геологиялық тү сірісте; 2 инженерлік геологиялық жұ мыстардың ө ндірісіндегі іздеу жұ мыстарында; 3 іздеу жұ мыстарының геофизикалық ә дістерінде.

Инженерлік геологиялық тү сірістердің барысында қ азбаларды орналасу жобасын топографиялық картадан жер бетіне кө шіруді, іздеу жұ мыстарында қ азбалардың байланыстыруын орындайды, яғ ни геологиялық іздестірулер жү ргізілген жерлерде нү ктелердің координаталары жә не биіктіктері анық талады.

Геологиялық қ азбаларын топографиялық карталардан кө шіруді картаның масштабына сә йкес кө з мө лшерімен немесе инструменталды жолымен орындайды. 1: 25 000 жә не одан ұ сақ масштабты тү сірістерде қ азбалардың орналасу жағ дайын жер бетінің контурлары бойынша немесе қ арапайым ө лшеулерді (қ адаммен) контурлардан жү ргізу негізінде анық тайды. Ірі масштабты тү сірістерде кө шіруді инструменталды жолымен орындайды, яғ ни теодолиттік жә не тахеометриялық жү рістерді жү ргізуді, полярлық ә діспен, бұ рыштық қ иылыстыру, жергілікті жерде арнайы геологиялық сызық тарды жә не торларды салу арқ ылы кө шіреді.

Инструменталды жолымен кө шіруде ең жақ ын орналасқ ан геодезиялық пунктіне қ арастырғ анда орташа квадраттық қ ателік (планда) 1 м-ге дейін жету мү мкін. Бұ ндай дә лдікке қ арапайым геодезиялық аспаптарды қ олданып жетуге болады.

Геологиялық қ азбаларды байланыстыру кезінде жұ мыстардың дә лдігі қ азба кө шірілетін геологиялық картаның масштабына сә йкес анық талады. Егер карта масштабы 1: 25 000 жә не одан ұ сақ болса, онда қ азбалардың орналасу жағ дайын жуық тап анық тауғ а болады, яғ ни планда – контурлар немесе ө лшеулер бойынша, биіктіктерін – картадағ ы горизонтальдарды интерполяция жолы арқ ылы анық тауғ а болады. Егер қ ұ рылатын картаның масштабы 1: 25 000-нан ірі, онда қ азбаларды координаталар бойынша кө шіреді. Мұ нда кө шіру дә лдігі ең жақ ын орналасқ ан геодезиялық пунктке немесе геологиялық тордың пунктіне қ атысты анық тағ анда орташа квадраттық қ ателігі пландағ ы 0, 2 мм-ге, ал жергілікті жерде 1 м-ден аспайды.

27 Бө лу жә не тү сіріс жұ мыстары кезіндегі нормативтік-техникалық қ ұ жаттар

Қ ұ рылыстарды жобалау кезінде оғ ан келесі шарттар қ ойылады:

1 эксплуатацияны тиісті тү рде қ амтамасыз ету;

2 қ ұ рылыс ә семді болу керек жә не ұ зақ мерзімінде оны пайдалану;

3 шектелген мерзімінде салыну,

4 ең бек материалы жә не қ аржы қ аражаттарының шығ ыны аз кө лімінде пайдалану.

Қ ұ рылғ ан жоба ө зімен салу кезінде қ ажетті технико-экономикалық негіздеуден, есептеулерден, сызбалардан, тү сіндіру хаттан тұ ратын қ ұ жаттар жиынтығ ы болып келеді. Жоба ө зі ү ш негізгі бө лімнен тұ рады:

1 қ ұ рылыстық;

2 технологиялық;

3 экономикалық.

Қ ұ рылыстық бө лімінде қ ұ рылыстық жұ мыстарды орындау ү шін қ ажетті қ ұ рылыстың орналасуы жә не компоновкасы, конструктивті шешімдер жә не ө лшемдері, қ ұ рылысты ұ йымдастыру жә не сол сияқ ты мә ліметтер сақ талады. Технологиялық бө лімінде қ ұ рылыс ө ндірісінің технологиясы жә не ұ йымдастырылуы, қ олданатын жабдық тардың тү рлері, ө ндірісті механизациялау жә не автоматтандырылуы анық талады. Жобаның экономикалық бө лімінде қ ұ рылыс салудың мақ сатқ а лайық тығ ы жә не смета бойынша қ ұ ны анық талады. Жобалауды екі кезең де жү ргізіледі: техникалық жоба жә не жұ мыстық сызбалар немесе бір кезең де – технико-жұ мыстық жоба (техникалық жоба жұ мыстық сызбалармен бірлескен). Ірі жә не ө те маң ызды қ ұ рылыстарды жобалаудың алдында технико-экономикалық негіздеу жү ргізіледі. Мұ нда қ ұ рылыс салудың шаруашылық та қ ажеттілігін жә не экономикалық жағ ынан мақ сатқ а лайық тығ ын дә лелдеу ү шін осы қ ұ рылыстың қ азіргі кезде бар болғ ан жә не болашақ та болатын қ ұ рылыстардың кешенінде ролі жә не маң ызы анық талады. Жобалау тапсырмасында қ ұ рылыс салудың аймағ ы жә не орны; негізгі параметрлері, сумен, электрмен, отынмен қ амтамасыз ету кө здері, кезең ділігі жә не басқ а кө рсеткіштер анық талады. Техникалық жоба жобалауғ а бекітілген тапсырманың негізінде қ ұ рылады. Онда конструктивті шешімдерге бағ а, тохнологиялық бө лімінің шешімдері, қ ұ рылысты ұ йымдастырылуы жә не сол сияқ ты мә ліметтер беріледі.

Жұ мыстық сызбалар бекітілген техникалық жобаның негізінде қ ұ рылады жә не барлық қ ұ рылыстық монтажды жұ мыстарды тікелей орындау ү шін арналғ ан.

Ең негізгі нормативті қ ұ жат СНиП болып келеді. Ол 4 бө лімнен тұ рады. Ә р бө лімі белгілі бір жұ мыстардың тү ріне қ ойылатын талаптардан туратын жә не ө здік басыланатын жеке тарауғ а бө лінеді.

1 бө лім «Жалпы ережелер» нормативті қ ұ жаттардың жү йесін, терминологиясын, қ ұ рылыстардың жіктелуін, қ ұ рылыстағ ы модульді ө лшемдерінің жә не рұ қ саттарының тағ айымдау ережелерін бекітеді. Бұ л бө лім 5 тараудан тұ рады.

2 бө лім «Жобалау нормалары» 108 тарауғ а бө лінеді жә не келесі талаптардан тұ рады:

- жобалаудың жалпы сұ рақ тары бойынша (қ ұ рылыстық климатология жә не геофизика, ө рт сө ндіру еормалары, қ ұ рылыстық жылу техника жә не с.с.);

- фундаметтер, негіздер, қ ұ рылыстық конструкциялар, инженерлік жабдық тар жнее сыртқ ы торлар; кө лік қ ұ рылыстар, байланыс қ ұ рылыстар жә не с.с. бойынша.

3 бө лім «Жұ мыс ө ндірісінің жә не қ абылдау ережелері» 45 тараудан тұ рады. Мұ нда қ ұ рылысты ұ йымдастыру; салынғ ан қ ұ рылыстырды эксплуатацияғ а қ абылдау, қ ұ рылыстардың инженерлік жә не технологиялық жабдық тарын жә не сыртқ ы торларын монтаждау жә не с.с. талаптар кертірілген. 3 бө лімнің 2-ші тарауында геодезиялық бө лу негізіне, геодезиялық бө лу жұ мыстарына, қ ұ рылыстық -монтаждық жұ мыстарды орындау дә лдігін геодезиялық бақ ылауғ а, деформацияларды геодезиялық байқ ауғ а талаптар, сондай-ақ геодезиялық ө лшеулердің дә лдігін қ амтамасыз ету шарттары анық талғ ан.

4 бө лім «Смета бойынша нормалар жә не ережелер» 16 тараудан тұ рады. Онда қ ұ рылыстық жұ мыстарына элементтері бойынша жә не іріктірілген сметалық нормалар қ ұ растыру, жабдық тарды монтаждаудың сметалық нормаларын қ ұ растыру бойынша жә не с.с. нұ сқ аулар берілген. СНиПтерге қ осымша ә ртү рлі инструкциялар, техникалық шарттар болып келед.

8 Мемлекеттік пландық жә не биіктік торларды жә не оларды қ ұ рудың ережелері

Геодезиялық тор деп – координаталары мен биіктіктері анық талғ ан жер бетінде бекітілген нү ктелер жү йесі аталады. Геодезиялық торлар ү лкен жә не кіші аймақ тарда қ ұ рылады, сонедық тан оларды келесі тү рлерге жіктеуге болады:

1) глобальды геодезиялық тор

2) мемлекеттік геодзиялық тор

3) жиілету торлары

4) геодезиялық тү сіру торлары

Геометриялық тү рі бойынша геодезиялық торларды пландық, биіктік жә не кең істік торларғ а бө леді.

Торды қ ұ рғ анда «жалпыдан жекеге ауысу» принципі қ олданылады.

Глобальды геодезиялық тор ғ арыштық геодезия ә дістері арқ ылы жобаланады. Пункттердің орналасу жағ дайы тік бұ рышты геоцентриялық жү йеде анық талады. Бұ л жү йенің басы жердің салмақ орталығ ымен бірлескен Z осьі ретінде жердің айналу осьі алынғ ан. Ал, ZY жазық тығ ы ретінде бастапқ ы меридианның жазық тығ ы алынғ ан.Глобальды геодезиялық торды жоғ арғ ы геодезияда, геодинамикада, астрономияда жә не басқ а да ғ ылымдардың ғ ылыми жә не ғ ылыми-техникалық мә селерін шешуге қ олданылады. Осындай мә селелерге мыналар жатады:

1) фундаментальды геодезияның тұ рақ ты шамалары,

2) жердің гравиметрияялық аясын жә не фигурасын зерттеу,

3) жер бетінің деформациясын, жылжуын зерттеу (литосфералық қ абаттар)

Мемлекеттік геодезиялық тордың пландық жағ дайы жалпылама мемелекеттік координаталық жү йеде, ал биіктіктер бірегей мемлекеттік жү йеде анық талады.

Мемлекеттік геодезиялық тор деп мемлекеттің территориясында координаталардың таралуын қ амтамасыз ететін жә не басқ а да геодезиялық торларды қ ұ руғ а негіз бола алатын геодезиялық торды айтады.

Мемлекеттік геодезиялық торлар 3 тү рге бө лінеді:

1) мемлекеттік геодезиялық тор (пландық)

2) нивелирлік тор (биіктік)

3) мемлекеттік гравиметриялық тор.

Пландық геодезиялық торларды негізінен триангуляция, трилатерация, полигонометрия, сонымен қ атар осы ә дістердің аралас ә дістерімен қ ұ рады.

Мемлекеттік пландық геодезиялық тор триангуляция, трилатерация жә не полигонометрия ә дістерінен қ ұ рылып 1, 2, 3, 4 класқ а бө лінеді де, бір-бірінен бұ рыштарды жә не ұ зындық тарды ө лшеу дә лдігімен, ү шбұ рыштардың ө лшемдері, жү ріс ұ зындық тары жә не оларды қ ұ ру ретімен ерекшеленеді.

Триангуляция ә дісі. Ең бірінші рет 1614 жылы Снеллиспен ұ сынылғ ан. Бұ л ә діс барлық мемлекеттерде таралғ ан. Бұ л ә дістің мағ ынасы: жер бетінің басың қ ы биіктіктеріне ү шбұ рыш торларын қ ұ райтын геодезиялық пункттер жү йесін бекітеді. Бұ л торда бастапқ ы пункт координаталары ә рбір ү шбұ рышта горизонталь бұ рыштары, базистік қ абырғ а ұ зындығ ы жә не азимуты анық талады. Базистік қ абырғ а азимуты тордың масштабын жә не бағ дарлау ү шін қ ажет. Триангуляция торы жеке ү шбұ рыштар қ атары ретінде ү шбұ рыштар қ атарының жү йесі ретінде қ ұ рылады. Триангуляция торы элементі ретінде ү шбұ рыштар ғ ана емес, сонымен қ атар кү рделі фигуралар, геодезиялық тө ртбұ рыштар, орталық жү йелері бола алады.

Триангуляция ә дісінің негізгі артық шылық тары болып ә ртү рлі физико-географиялық жағ дайларды қ олдану мү мкіндігі, кө п мө лшерде ө лшеулерді алу, яғ ни далалық жағ дайда ө лшеулерге бақ ылау жасауғ а болады, тордың қ ос пункттер арасында олардың ө зара орнын анық тау дә лдігі жоғ ары болып келеді. Бұ л ә діс негізінен мемлекеттік геодезиялық торларды қ ұ ру кезінде кең таралғ ан.

Полигонометрия ә дісі. Бұ л ә діс геодезиялық торлар қ ұ ру ү шін ХХ ғ. 60 жылдарынан бастап кең қ олданылды. Бұ л кезде геодезия ө ндірісінде дә лдігі жоғ ары жарық жә не радио ұ зындық ө лшегіштер кең қ олданылды. Бұ л ә дістің мағ ынасы келесіде: жер бетінде жеке жү рістерді немесе қ иылысатын жү рістердің жү йесін қ ұ райтын геодезиялық пункттердің жү йесі бекітіледі. Бұ л торларды пункттер арасында арақ ашық тық тары, пункттерде бұ рылу бұ рыштары ө лшенеді. Қ алалық жерлерде жә не қ ұ рылыс салынғ ан жерлерде бұ л ә діс триангуляция ә дісіне қ арағ анда экономикалық жағ ынан тиімді жә не тез орындалады.

Полигонометрия ә дісінің келесі кемшіліктері бар: далалық жағ дайдаө лшеулерге бақ ылаутриангуляциғ а қ арағ анда аз болады, полигонометрия торы триангуляцияғ а қ арағ анда дә лдігі тө мен болып келеді, полигонометрия торлары триангуляция торларына қ арағ анда қ атаң геометриялық қ ұ рулар аз болады.

Трилатерация ә дісі. Бұ л ә діс ү шбұ рыштар қ атары ретінде, геометриялық тө ртбұ рыштар жә не орталау жү йелері ретінде қ ұ рылатын геодезиялық тор. Ү шбұ рыштарда барлық қ абырғ алары ө лшенеді. Торды бағ дарлау ү шін кейбір қ абырғ алардың азимуттары анық талады. 1 жә не 2 класты мемлекеттік геодезиялық торларды қ ұ ру кезінде бұ л ә діс қ олданылмайды.

Геодезиялық жиілету жә не тү сіру торлары

Геодезиялық жиілету торлары мемлекеттік геодезиялық торлардың негізінен дамиды. Олар ірі масштабты тү сірістередің, сонымен қ атар қ ала мен елді-мекендерде, ірі ө ндіріс объектілерінің қ ұ рылыс алаң дарында жә не т. б. орындалатын инженерлік геодезия жұ мыстарының негізі ретінде қ олданылады.

Пландық геодезиялық жиілету торлары 1 жә не 2 разрядты триангуляция жә не полигонометрия торлары тү рінде қ олданылады.

Геодезиялық тү сіру торлары

Топографиялық тү сірістерді орындауды қ амтамасыз ету ү шін торларды тығ ыздап қ ұ руғ а негізделіп жасалады. Тү сіру торларының тығ ыздығ ы тү сіріс масштабы ме нжердің рельефінің ө згерісі арқ ылы анық талады, сонымен қ атар инженерлік қ ұ рылысты ізденіс, салу жә не пайдалану кезінде геодезиялық жұ мысты қ амтамасыз етуге байланысты болады.

Тү сіру негіздері мемлекеттік жә не геодезиялық жиілету торларының пункттерінен дамиды. Тү сіру негіздері тү сіру триангуляциялық торлар, теодолиттік, тахеометрлік жә не мензулалық жү рістер, тура, кері жә не біріккен қ иылыс ә дістері арқ ылы қ ұ рылады. Тү сіру негіздерін дамытқ анда нү ктелердің пландық жә не биіктік жағ дайлары бірдей анық талады.