Жер бетін квадраттар бойынша нивелирлеу

Кү рделі инженерлік қ ұ рылыс жұ мыстары жү ргізілетін алаң дардың, тау-кен ө ндіріс орны алаң дарының рельефін планда толық бейнелеу ү шін жә не де суару, қ ұ рғ ату жү йелерін т.б. жобалау жұ мыстарын жасау ү шін жер бетін квадраттар бойынша нивелирлейді.

Нивелирлеудің бұ л тә сілі ашық алаң дарды 1: 500 – 15: 000 – дейінгі масштабтарда тү сіру жә не қ азу жұ мыстарының кө лемін анық тау ү шін жү ргізіледі. Рельефтің қ има биіктіктері 0, 1 – 0, 5 м болып келеді.

Жердің рельефіне жә не бейнелеудің дә лдігіне байланысты квадраттың қ абырғ алары 10 м-ден 100-ге дейін болады.

Квадраттар торын қ ұ ру ү шін екі теодолиттің кө мегімен бір-біріне перпендикуляр қ абырғ алары 200-400 м бар ү лкен полигон белгіленеді де, содан кейін ол қ абырғ алар кіші квадраттарғ а бө лінеді.

Егер масштаб 1: 1000 болса, онда квадрат қ абырғ алары 20 м, ал масштаб 1: 2000 болса – 40 м болады.

Кішігірім алаң дарды нивелирлеу нивелирді бір-ақ рет қ ойып жү ргізіледі. Бұ л жағ дайда нивелирді алаң ның ортасына қ ояды, оны жұ мыс қ алпына келтіреді. Осы станциядан кезегімен квадраттың тө белеоіне рейканы қ ойып, оның қ ара жағ ынан есеп алады.

Реперден квадраттың бір тө бесіне биіктікті беру ү шін нивелирді ортағ а қ ою ә дісімен орындап, репер мен квадрат тө бесіндегі орналасқ ан рейкалардың екі жағ ынан есептер анық тайды. Анық талғ ан биіктік мә ні мен сол нү ктедегі рейканың есебі арқ ылы аспап горизонты (АГ) есептеледі.

Егер салынатын қ ұ рылыс алаң ы горизонталь жазық тық та тегістеліп, оның қ азу-ү ю жұ мыстары тепе-тең дікте болу шарты қ ойылса онда жобалық алаң ның орташа биіктігі былай анық талады:

Н_{жоб(орт)} =

Жобалық орташа биіктік анық талғ аннан кейін ә рбір бұ рыштың жұ мыстық биіктігін анық тау керек. Ол ү шін мына ө рнек қ олданылады:

Һ _{жұ м} = Н_жер - Н_{жоб(орт)}

Алынатын жә не ү йілетін топырақ тың кө лемдері былай анық талады:

(101)

мұ ндағ ы, Н₁ , Н₂ , Н₄ –1, 2, 4 квадраттың ортақ тө белеріне сә йкес келетін биіктіктер;

n - квадраттар саны.

Жер бетінің ө сімшесін есептеу жә не планын салу

Қ абырғ асы 20 м-ге тең тоғ ыз квадраттан тұ ратын 1-ші сұ лбаны 1: 500 масштабпен сызады да, тө рт станциядан нивелирленген рейканың қ ара жағ ынан алынғ ан есептерді (а_{қ ара}) квадрат тө белеріне жазады.

1/0, 0/2, 2/3, 3/1 тұ йық талмағ ан нивелирлеу жү рісінің байланыстырушы нү ктелердің ө сімшелерін (h), нақ ты (f_h) жә не шекті (f_шекті) қ иыспаушылық тарды тө мендегі формулалар арқ ылы анық тайды:

h = Артқ ы – Алдың ғ ы,

f_h = ∑ h,

f_шекті = ±10 ,

мұ ндағ ы Артқ ы мен Алдың ғ ы – рейканың қ ара жағ ынан сә йкес тү рде артқ ы жә не алдың ғ ы нү ктелерден алынғ ан есептер; n – станциялардың саны. Егер f_h қ иыспаушылық шектен аспаса, яғ ни f_h ≤ f_шекті, онда оны барлық ө сімшелерге кері таң бамен тең бө леді де, тү зетілген ө сімшелерді h_{тү з} есептейді. 1/0; 0/2; 2/3; 3/1 байланыстырушы нү ктелердің биіктіктерін формула бойынша есептеп шығ арады:

Н_n+1 = H_n + h _{тү з}. (103)

Бастапқ ы нү ктенің биіктікгінің мә нін алу, есептеудің дұ рыстығ ын кө рсетеді. Аралық нү ктелердің биіктігі (пунктир сызық тарының бағ ыты бойынша, формула арқ ылы есептелінеді: Н_аралық = АГ – а_{қ ара.ар} мұ ндағ ы АГ – аспап горизонты, ол ә р станцияда артқ ы байланыстырушы нү ктенің биіктігі мен рейкадан алынғ ан есептер қ осындысы ретінде алынады, яғ ни АГ= H + а_{қ ара};

а_{қ ара.ар.} – аралық нү ктелердегі рейкалардан алынғ ан есептер.

Дө ң гелек қ исық сызығ ының негізгі элементтері (74 б-сурет) (27) формуламен есептеліп шығ арылады немесе Н.А. Митиннің автомобиль жолдарындағ ы қ исық ты бө лу кестесі бойынша табылады.

26 Іздестіру тү рлері жә не физика-геологиялық процесстер

Инженерлік геодезия бұ л геодезияның бір бө лігі. Ол инженерлік объектілерді жобалау, салу жә не эксплуатациялау сұ рақ тармен, инженерлік геодезиялық жұ мыстардың дә лдігін есептеумен, арнаулы геодезиялық аспаптарды қ ұ растыру жә не жетілдірумен, ірі инженерлік объектілердің деформациясын бақ ылаумен айналысатын ғ ылым. Инженерлік қ ұ рылыстар міндетіне қ арай ө ндірістік, тұ рмыстық, ауылшаруашылық, гидротехникалық, кө ліктік қ ұ рылыстарғ а бө лінеді, ал геометриялық тү рі бойынша аумақ тық жә не сызық тық қ ұ рылыстырды айырады. Сызық тық қ ұ рылыстарғ а жолдар, электр желелері, байланыс сызық тары жатады; аумақ тық қ ұ рылыстарғ а – зауыттар, қ алалар, кенттер жә не т.б.

Инженерлік жұ мыстарды жобалау жә не оны ары қ арай салу арнаулы инженерлік ізденіс деп аталатын ү рдісті жұ мыстар негізінде жү ргізіледі. Инженерлік ізденістің негізгі атқ аратын істері - болашақ қ ұ рылыс салынатын ауданның табиғ и жә не экономикалық жағ дайларын, қ ұ рылыс нысандарының оны қ оршағ ан ортамен ө зіндік байланысы, оларды қ орғ аудың инженерлік жолдары жә не қ ұ рылысты мекендеушілердің қ ауіпсіз ө мір сү ру жагдайларын зертгеу.

Инженерлік ізденістің ә р тү рі жобалаудың ө зіне тә н сатысын материалдық қ амтамасыз етуі керек. Сондыктан ізденісті бірнеше тү рге бө леді:

1) алдын алалық, техника-экономикалық негізін анық тау (ТЭО)
немесе техника-экономикалық есептеу (ТЭР);

2) жобалау кезіндегі;

3) жұ мыс істеу қ ұ жаттарын дайындау кезіндегі.

Ізденіс экономикалық жә не техникадык болып екіге белінеді. Экономикальқ ізденістер салынбақ шы қ ұ рылысты, сол жерде қ ұ рылыс материалдарымен, заттармен, кө лікпен, сумен, энергиямен, жү мыс кү шімен т.с.с. қ амтамасыз ете ала ма жә не салынып болғ ан соң осы қ ұ рылыс экономикальщ тұ рғ ыдан тиімді ме, осы аталғ ан шарттарды есепке ала отырып жасайды. Экономикалык ізденіс техникалық ізденістің алдын алып отырады. Техникальқ ізденіс кұ рылыс салынатын жер аумағ ының табиғ и жағ дайын егжей-тегжейлі зерттеу жә не жобалу, қ ұ рылыс салу кездерінде сол жердің табиғ и байлық тарын мү мкіндігінше толық пайдалану жэне есепке алу ү шін жү ргізіледі.

Қ ү рылыс салынатын алаң ды бағ алау ү шін, келесі ү рдісті ізденістер жү ргізеді: негізгі-инженерлік-геодезиялық, инжеперлік-геологиялық жә не гидрогеологиялық; гидрометеорология лык, климатологиялық жэпе метерологиялық, кү нарлы жер қ ыртысын геоботаникалық тексеру жә не баскалар. Қ андайда қ ү рылыс салынса да. негізгі ізденістерді бірінші кезекте жү ргізеді.

Инженерлік-геодезияльқ ізденіс сол ауданның жер бедері жә не ондағ ы қ ұ рылымдар туралы деректер бере отырып, жобалау жұ мыстарының негізіболып кана қ оймай, басқ а ізденіс тү рлерін жү ргізуге, тексеруге пайдаланылады. Инженерлік-геодезиялық ізденіс кездерінде геодезиялық негіз тү рлерін қ ұ ру жә не қ ұ рылыс салынатын алаң да ә р тү рлі масштабтардағ ы топографиялық тү сіріс, сызық гық қ ұ рылыстардың трассаларыи қ адалау, геологиялық, гидрогеологиялық қ азбаларды, геофизикалық барлау нү ктелерін геодезиялык істермен байланыстыру жә не де басқ а жұ мыстар атқ арылады.

Инженерлік қ ұ рылыстың қ ұ рылуы 3 кезең нен тұ рады:

- іздестірулер;

- жобалау;

- қ ұ рылыс.

Қ ұ рылыстардың жобалауы 2 кезең ге бө лініп жү ргізіледі; бұ л техникалық жоба (ТЖ), жұ мыстық сызбалар (ЖС). Ірі, кү рделі объектілерде аталғ ан еке кезең дерден алдын ала технико-экономикалық негіздеу (ТЭН) жү ргізіледі. Кү рделі емес, типтік жобалар бойынша салынатын объектілерде жобалау бір кезең мен шектеледі, ол технико-жұ мыстық жобалау.

Техникалық жоба сатысында эконималық мақ сатына лайық тығ ын жә не берелген жерде қ ұ рылыстын салуын техникалық жағ ынан мү мкіндігін қ арастырады жә не қ ұ рылыс салудын бағ асын анық тайды.

Жұ мыстық сызбалар сатысында жергілікті шарттарді ескеріп қ ұ рылыс конструкциясының элементтерін анық тайды, оның параметрлерін дә лелдейді.

Ә р жобалау сатысына сә йкес іздестірулер сатысы алдын-ала жү ргізіледі. Ә р іздестірулер сатысына қ ұ рамы бө лек жұ мыстар сә йкес жү ргізіледі жә не олар орындау дә лдігі жә не детальділігімен ә ртү рлі болып келеді.

Іздестірулер экономикалық жә не техникалық іздестірулерге бө лінеді. Экономикалық іздестірулерде берілген жерде қ ұ рылыс салудың эконмикалық мақ сатына лайық тығ ын, оның қ ұ рылыс материалдармен, сумен, жұ мыс кү шімен жә не т.б. қ амтамасыз дә режесін анық тайды. Техникалық іздестірулерде қ ұ рылыс салынатын учаскесінің табиғ и жағ дайы тұ ралы мә ліметтерді жә не оларды жобалау мен салу кезең дерінде қ олдану мү мкіндігін айқ ындайды.

Учаскені барлық жағ ынан бағ алау ү шін іздестірулерді келесі тү рлері бойынша кешенді жү ргізеді, олар топографо-геодезиялық, инженерлі-геологиялық жә не гидрогеологиялық, гидрологиялық климатологиялық, метеорологиялық, топырақ ты-геоботаникалық, санитарлы-гигиеналық, жерге орналастыру бойынша жә не т.б. Айтылғ ан тү рлердің бірінші ү ш тү рі бірінші дә режелік мағ ыналы болып келеді, сондық тан олар қ ұ рылыстардың барлық тү рлерінде жү ргізіледі.

Топографо-геодезиялық іздестірулерде жер бедері жә не жағ дайы туралы мә лімет алуғ а болады.

Инженерлі-геологиялық жә не гидрогеологиялық іздестірулерде жергілікті жердің геологиялық қ ұ рылысы туралы анық жә не толық мә лімет алуғ а болады, яғ ни тектоника, литология жә не жер асты сулардың сипаттамысын аламыз. Бұ л мә ліметтер қ ұ рылыс салу шарттары бойынша жергілікті жерді дұ рыс бағ алауғ а мү мкіндік береді.

Гидрологиялық іздестірулерде ө зендердің су режимі туралы толық, нақ ты мә ліметтер алынады.